Jan Harm Robbertse
Jan Harm Robbertse (bynaam Jan Humpata, plaas Dwarsspruit, distrik Rustenburg, 28 Junie 1851 – plaas Rhenosterfontein, distrik Rustenburg, 28 April 1919) was ’n grootwildjagter, boer en sakeman, maar het ondanks sy sterk persoonlikheid nooit ’n groot rol in die politieke en kerklike lewe gespeel nie.
Herkoms en jeugjare wysig
Robbertse was die seun van Daniël Jacobus Robbertse (14 April 1827 – 13 Mei 1893) en sy vrou, Martha Levina Louisa Labuschagne (oorlede 1882). Hy het as sewejarige kind die stigting van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op Rustenburg meegemaak. Robbertse was oorspronklik 'n boer in die Rustenburgse distrik, maar het sy plaas, Dwarsspruit, in 1877 verlaat om saam met J.F. Botha na Portugees-Wes-Afrika (Angola) te verhuis as deel van een van die Dorslandtrekke, kort nadat die Britse vlag deur sir Theophilus Shepstone in Pretoria gehys is.
Trek na Angola wysig
Al het Robbertse blykbaar om politieke redes getrek, was hy en sy broer Fanie (Bom) Robbertse reeds in 1875 saam met die trek van Gert Alberts tot by die Ngamimeer om die binneland met die oog op 'n moontlike verhuising te verken. Ná die deurtog deur die Kalahari het Robbertse hom die eerste drie jaar aan die Okavangorivier gevestig, meer bepaald op die plaas Rietfontein in die Kaokoveld. Aan die Okavango het hy 'n ervaring met 'n olifant gehad wat by hom vrees vir dié gevaarlike dier ingeboesem het, maar dit het nie verhinder dat hy een van die groot beroepsjagters van Suidelike Afrika word nie.
Eers in 1881 het hy en sy bloedverwante deur die Kunenerivier getrek en het hy hom op die plaas Rooiwal, ongeveer 6 km van die plek waar die dorpie Humpata later sou ontstaan, gevestig; vandaar sy bynaam, Jan Humpata. Aanvanklik het hy, soos baie van sy tydgenote, periodiek grootwild en veral olifante in Suidwes-Afrika en Angola gaan jag met die doel om kontantgeld te verdien. Anders as hulle, het hy hierdie bedryf tot 'n volwaardige beroep ontwikkel. Hy het skuts in diens geneem, hulle van gesoute perde en vuurwapens voorsien en hulle goed toegerus op jagtogte uitgestuur. Sy eie taak was om die bedryf as 'n handelsonderneming te organiseer. Hy het die gehuurde jagters noukeurig verslag laat doen, en die eise wat hy gestel het, was besonder hoog. Van alle uitgawes en onkoste is boekgehou.
Sy strengheid het daartoe gelei dat heelparty jagters sy diens verlaat het en dit het nie tot sy gewildheid bygedra nie. Dit is selfs moontlik dat die groot welslae waarmee sy werk bekroon is, die naywer van sy tydgenote gaande gemaak het. Volgens oorlewering het hy teen die einde van sy loopbaan nog slegs lede van sy eie familie in diens gehad. Maar by die Portugese owerheid in Angola was hy hoog aangeskrewe en in die 1890's, toe ammunisie so skaars was dat dit aan die Boere in die gebied geweier is, kon hy dit verkry.
Sy vernaamste jagvelde was die Otjimpolo (Shimborro, volgens die Boere) en die Kaokoveld in Suidwes-Afrika, waar hy sonder lisensie geskiet het. In 1893 is (na die rooftogte van die Swartbooi-Khoi) 'n geslaagde strafekspedisie onder Robbertse se leiding teen hulle onderneem. Die ekspedisie is meesterlik uitgevoer en daar was weer rus en vrede in die geteisterde gebied.
Terugkeer na Transvaal wysig
Robbertse se handelstransaksies met ivoor het van hom 'n baie welgestelde man gemaak. Teen 1909 het hy na Transvaal teruggekeer en hom op sy plaas Rhenosterfontein in die Rustenburgse distrik gevestig. Hy het dit veral ter wille van die opvoeding van sy kinders gedoen en vanweë sy gebondenheid aan sy mense. Sy huisbediendes, wat hy steeds goed versorg het, het hom vergesel.
Waardering wysig
J.S. von Moltke skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek: "Robbertse was onder sy Afrikanertydgenote 'n unieke mens. Hy was tegelyk boer en sakeman, 'n goeie organiseerder en blykbaar iemand met 'n sterk en merkwaardige persoonlikheid. Saam met Hendrik van Zyl word hy onder die groot Suid-Afrikaanse grootwildjagters gereken. Tog het hy, nieteenstaande die behoefte aan politieke en kerklike leiers, nooit 'n groot rol in die politieke en kerklike lewe gespeel nie."
Robbertse het van die waardevolste dokumente oor die Dorslandtrek in sy besit gehad. Eugène Marais, wat insae daarin gekry het, het sommige van die briewe in die eerste uitgawe van die Independent in Mei 1919 laat publiseer en dit is al wat vandag van daardie dokumente bekend is, aangesien dit intussen verlore geraak het.
Gesinslewe wysig
Robbertse is op 5 Augustus 1870 met Martha Sophia Grobler (25 Maart 1850 – 16 Desember 1921) getroud en het agt kinders, twee seuns en ses dogters, agtergelaat.
Bronne wysig
- (af) Moltke, J.S. in in Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.
- (en) Sy genealogiese besonderhede op die webtuiste geni.com. URL besoek op 29 Oktober 2017.