Kantate

'n Kantate is 'n vokale genre vir een of meer stemme met instrumentale begeleiding wat uit die barok dateer, bestaande uit 'n opeenvolging van resitatiewe, arias, duette en kore. Dit mag of sekulêr of gewyd van aard en funksie wees, en kan daarby ook 'n liriese, allegoriese of dramatiese inslag hê. Verder kan kantates op 'n verskeidenheid van maniere gekonseptualiseer word; vanaf intieme kleinskaalse werke met min sangers en beperkte begeleiding (soms kamer-kantates genoem) tot en met grootskaalse werke met kore en orkestrale begeleiding, wat gekomponeer is om spesifieke gebeurtenisse te herdenk.

Die kantate vind sy oorsprong in die 17de eeu in Italië, waar die term oorspronklik gebruik is om onderskeid te tref tussen 'n stuk musiek wat gesing word (kantate) teenoor 'n stuk musiek wat op instrumente gespeel word (sonate). Die heel eerste gebruik van die term "kantate" was waarskynlik in 'n 1589-publikasie, genoem Cantata pastorale fatta per Calen di Maggio in Siena, wat die 1586 huwelik van Cesare d'Este en Virginia de' Medici herdenk.

Aan die begin van die 17de eeu in Italië was die kantate vir eers 'n nederige kunsvorm, bestaande uit 'n opeenvolging van kontrasterende afdelings, wat dan teen die 18de eeu ontwikkel het in aparte bewegings (gewoonlik twee arias, elkeen voorafgegaan met 'n resitatief). Alhoelwel sommige kantates van hierdie era vir twee of drie stemme gekomponeer was, is die meeste van hulle vir 'n solo-stem gekomponeer. Tot en met die einde van die 17de eeu was die kantate hoofsaaklik 'n sekulêre kunsvorm. Dit is eers later, gedurende die 18de eeu in Duitsland, wat die sogenaamde kerkkantate 'n belangrike deel van Lutherse kerkmusiek en musiek in die breë geword het.

Die begeleidings van kantates het gedurende die baroktydperk meer kompleks geword. Waar dit eers uitsluitlik deur kontinuo-instrumente begelei was, het die begeleidings mettertyd orkestraal geword, insluitende obbligaatinstrumente.

Behalwe vir opera en oratorium verteenwoordig die kantate die algemeenste en belangrikste tipe vokale musiek van die baroktydperk. Hoofsaaklik sekulêre kantates het gevolglik ook versprei na Frankryk, Spanje en Engeland gedurende die 18de eeu. Nietemin het hierdie musikale genre gedurende die middel van daardie eeu afgeneem, sodat dit teen die begin van die 19e eeu 'n baie minder belangrike genre geword het. In die laaste honderd jaar is daar relatief min werke wat kantates genoem is, en dan werklik net omdat hulle werke vir koor en orkes is.

Die belangrikste kantates wat vandag nog uitgevoer word, is die kantates deur J.S. Bach, wat oorwegend gewyde werke met Duitse tekste is, bedoel om tydens Lutherse kerkdienste gesing te word.

Italiaanse kantates tot en met 1800

Die kantate was die vernaamste genre van Italiaanse vokale kamermusiek gedurende die 17de en 18de eeu. Dit was ook hoofsaaklik 'n sekulêre genre in hierdie tydperk, bedoel om by private sosiale geleenthede uitgevoer te word. Met die loop van tyd het die kantate ontwikkel vanaf 'n intieme kort stuk musiek, wat slegs deur kontinuo-instrumente begelei is, tot en met 'n uitgebreide stuk musiek, met verskeie bewegings wat opera-musiek nageboots het, en dan juis ook met orkestrale begeleiding. In hierdie lig was die gebruik van opera seria se da capo arias 'n belangrike toevoeging tot die kantate.

Die ontstaan van die kantate word gekoppel aan 'n vernuwing en verandering in Italiaanse digkuns in die laaste deel van die 16de eeu; digsoorte soos die settenari en endecasillabi (lyne van sewe en elf lettergrepe) wat gedurende die Renaissance-tydperk as madrigale getoonset is. Hierdie komposisionele praktyk is voortgesit gedurende die baroktydperk met die toonsetting van die begeleide madrigaal en die resitatief, wat saam met die strofiese aria ontwikkel het om die kantate as genre te vestig. Aldus is werke wat genoem is 'musiche', 'arie', 'madrigali' en 'scherzi' almal vroeë voorbeelde van die soort musiek wat uiteindelik met standardisering slegs as kantates beskou sou word. Die tersaaklike komponiste van hierdie vroeë verskeidenheid musiek sluit onder andere Giulio Caccini, Sigismondo d'India, Stefano Landi, Alessandro Grandi, Claudio Monteverdi, Francesco Turini, Giovanni Rovetta, Domenico Crivellati en Lazaro Valvasensi in.

Vanaf ongeveer 1620 en gedurende die res van die 17de eeu was Rome die vernaamste sentrum waar die kantates gekomponeer is. Hierdie is grootliks daaraan toe te skryf dat baie prominente families in Rome woonagtig was, en dat musiek 'n belangrike deel van hulle sosialisering uitgemaak het. Musikante is deur hierdie kompeterende families aangestel om kantates as vermaak op die planke te bring. Verder was opera meer gewild as genre in sentrums soos Venesië, sodat komponiste daar minder geneig was om kantates te komponeer. Daar bestaan vandag nog duisende manuskripte wat vanuit hierdie tydperk dateer; alhoewel die spesifieke naam "kantate" eers baie laat in die 17de eeu met gereeldheid op hierdie manuskripte verskyn. Die ariette corte (kort ariette) was die mees prominente vormsoort wat komponiste van die vroeë Roomse kantates gebruik het, en kantates het dikwels slegs een van hierdie ariette corte tesame met 'n resitatief, bevat. Andersins is arie di più parti (arias in verskeie afdelings) gebruik, waarvolgens kantates uit 'n verskeidenheid kort dele bestaan het, na gelang van hoe die toonsetting van die teks resitatief-, arioso- en aria-style verlang het. Van die belangrikste komponiste van hierdie kantates is Luigi Rossi, Marco Marazzoli, Giacomo Carissimi, Antonio Cesti, Barbara Strozzi, Alessandro Stradella, Agostino Steffani, Orazio Michi en Mario Savioni.

Vanaf ongeveer die middel van die 17de eeu het die da capo aria 'n oorweldigend gewilde vormsoort in die komposisie van kantates geword, sodat twee of drie da capo arias (elk met 'n resitatief voorafgegaan) in 'n kantate voorgekom het. Daar is 'n groter kompleksiteit in harmonie en toonsoort verwantskappe teenoor hierdie vernouing van musikale vormsoort waarneembaar. Alhoewel kantates nogsteeds in hierdie tydvak hoofsaaklik vir solostemme geskryf is en nie ook kore bevat het nie, het die orkestrale begeleidings van hierdie werke al hoe meer ingewikkeld geword, omdat al hoe meer orkeste tot stand gekom het.

Napels het in die 18de eeu 'n prominente sentrum vir die komposisie van kantates geword. Die musikale styl van die Neapolitaanse kantates was moeilik onderskeibaar van operas uit dieselfde tydvak. Dit blyk dus inderdaad of kantates komponeer en uitvoer vir al die betrokkenes 'n kleinskaalse leerskool vir die volwaardige produksie van operas was. Belangrike komponiste wat vanaf die 18de eeu kantates in Italië gekomponeer het, sluit in Alessandro Scarlatti, Giovanni Bononcini, Georg Friedrich Händel, Benedetto Marcello, Francesco Mancini, Domenico Sarro, Giovanni Battista Pergolesi, Nicola Porpora, Niccolò Jommelli en Johann Adolf Hasse. Verder was Pietro Metastasio waarskynlik die belangrikste digter van kantate-tekste.

Bach se kantates

Teen die tyd wat Bach in Leipzig gewoon en gewerk het, het komponiste Lutherse kerkmusiek tot die stilistiese konvensies van teatermusiek soos opera seria begin akkommodeer. Alhoewel Bach nooit 'n opera gekomponeer het nie, het hy nietemin groot vaardigheid in die tegniese aspekte van operamusiek ontwikkel en het hy dit in van sy musiek gedemonstreer; veral in sy oratoriums (passies) en kantates.

Die ontwikkeling van Lutherse kantates is moontlik gemaak deur die werk van 'n digter en teoloog soos Erdmann Neumeister, wat gedurende die eerste dekades van die 18de eeu Lutherse gewyde tekste aangepas het vir toonsetting, waarvoor hy die Italiaanse terminologie "cantata" geleen het. Soos wat Neumeister hierdie tekste gestruktureer het, moes komponiste opera-tipe resitatiewe en da capo arias komponeer, tesame met die meer konvensionele korale wat in die Lutherse liturgie figureer. Bach het honderde sulke tekste, enkeles deur Neumeister en vele deur ander digters, getoonset vir 'n verskeidenheid van feesdae in die kerk se kalender. Bach het egter besluit om hierdie werke "concertos" eerder as "kantates" te noem, as deel van 'n tradisie van soortgelyke benaming van komposisies deur Heinrich Schütz. Daar is ongeveer 200 van Bach se kantates waarvan die tekste en musiek vandag nog bestaan en wat dus nog gereeld uitgevoer word.

Bach se kantates is bedoel as reflektiewe en peinsende komposisies, eerder as om dramaties van aard te wees, met sangers van arias in die rolle van liggaamlose personas geplaas wat uiting moes gee aan die geidealiseerde denke van 'n gemeente, na gelang van watter religieuse geleentheid tematies in die betrokke kantate van toepassing was. Binne die Lutherse kerkdiens het die uitvoering van kantates gevolglik as 'n musikale preek voor die werklike preek van die dag gedien.

Bronne

• Randel, D.M. (red.) 1986. The New Harvard Dictionary of Music. Cambridge & Londen: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Taruskin, R. 2005. The Oxford History of Western Music: Music in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. New York: Oxford University Press.
• Timms, C.; Fortune, N.; Boyd, M.; Krummacher, F.; Tunley, D.; Goodall, J.R. & Carreras, J.J. 2001. Cantata. In The New Grove Dictionary of Music and Musicians, volume 5. Geredigeer deur Stanley Sadie. Londen: Macmillan.