Wikipedia

Kolgans

voëlspesie

Die kolgans (Alopochen aegyptiacus) of berggans is algemene en bekende 'n watervoël wat aan die familie van eendvoëls (Anatidae) behoort. Dit is die enigste oorlewende spesie van die eendgenus Alopochen. Hierdie genus is nou aan die bergeende (genera Tadorna en Radjah) verwant, en is dus nie ganse (genera Anser en Branta) in die ware sin nie. Hulle is standvoëls en word regdeur Suider-Afrika[2] en die oorgrootte deel van die Sub-Sahara aangetref. Hulle word maklik gedomestiseer, en is in Europa en elders ingevoer waar hulle getalle gedy. Hulle is monogaam en territoriaal en broei geïsoleerd. Hul wetenskaplike naam is uit Grieks en Latyn saamgestel, en verwys na hul voskleur, sowel as hul assosiasie met Egipte (kyk onder).

Kolgans
Kolgans naby Skukuza, Krugerwildtuin, en die mannetjie se roep in Duitsland
Wetenskaplike klassifikasie edit
Domein: Eukaryota
Koninkryk: Animalia
Filum: Chordata
Klas: Aves
Orde: Anseriformes
Familie: Anatidae
Genus: Alopochen
Spesie:
A. aegyptiaca
Binomiale naam
Alopochen aegyptiaca
(Linnaeus, 1766)

   Heeljaar aanwesig

   Oorwinteringsgebied

   Invoergebiede

Sinonieme

Anas aegyptiaca Linnaeus, 1766

Voorkoms en identifikasie

wysig

Die lengte is sowat 71 cm. Die genders is redelik eenders, maar die wyfie is opmerklik kleiner. Sy het ook meer gedempte kleure en 'n onderskeibare roep.[2] Die kolgans se lyfvere is olyfbruin en soos hul naam aandui, is daar 'n kastaiingbruin veerkol op die bors wat veral in oorhoofse vlug opvallend is. Volwassenes het benewens 'n donker kastaiingbruin oogvlek en 'n roesbruin band rondom die nek en snawel. Die slagvere, kruis- en stertvere is swart, maar die buitenste byslagvere toon 'n groen glans.[2] Die vlerkdekvere (bo- sowel as ondervlerk) is wit, maar die bovlerk se hoofdekvere toon 'n aaneenlopende swart dwarsband. Die snawel is ligroos, donker omlyn en witterig gevlek, en die pote is 'n ligte vleeskleur.[2] Jongvoëls het grysbruin snawels en pote, die borsvlek en oogring is afwesig, en die toekomstige wit dele vertoon nog troebel.[2]

Kolganse is heelwat kleiner as wildemakoue (Plectropterus gambensis). Kolganse kan maklik met die naverante koper- oftewel bergeend verwar word. Voorgenoemde spesie het dieselfde kleur en grootte as die kolgans, maar die kop van kopereende is opvallend wit of vaalgrys, teenoor die bruin kop van 'n kolgans. Hierdie drie spesies vertoon opvallend bont ondervlerke in vlug. By die kolgans is die ondervlerk egter grootliks swart, eerder as oorwegend wit soos by die kopereend.[2]

Gewoontes

wysig

Hulle is regdeur die binneland naby water aanwesig, asook in beskutte areas aan of naby die kuslyn, en op die aflandige Dasseneiland.[3] Hoewel hulle oorwegend in pare voorkom, kan kolganse buite hul broeityd groot swerms vorm wat aansienlike skade op graan- en lusernlanderye kan aanrig.[3] Die paar roep dikwels gelyktydig, maar die genders se roepe is onderskeibaar. Die wyfie roep met 'n luide "honk-honk" waarop die mannetjie met 'n sagter, hees "gha-gha" antwoord.[2]

Hulle oornag in bome, op kranslyste of op sandbanke, en voed soms bedags, maar andersins ook voor sonsopkoms en na sonsondergang, oor redelik groot areas.[2] Daar is slegs een ververing per jaar, na die broeityd, wanneer al die slagvere meteens, eerder as stapsgewys, gewissel word.[2] Vir hul ververing sal hulle gemeenskaplik in 'n veilige hawe saamtrek, en sulke samedrommings word byvoorbeeld te Chrissiesmeer, Barberspan[4] en die Vrystaatse panneveld opgemerk.

Broeigedrag

wysig
 
Twee kolganseiers. 'n Volle legsel bestaan egter uit sowat 5 tot 11 eiers, en eierinkubasie deur die wyfie duur bykans 'n maand.[5]
 
'n Kuiken in Durban. Hulle bly vir sowat 4 maande lank van die ouers afhanklik.[5]

Aangesien hulle territoriaal is bly broeipare 1 tot 2 kilometers uit mekaar.[6] Die broeiplekke van die groot getalle kolganse in die Kaap was eens 'n misterie,[3] totdat besef is dat die plasing van hul neste baie uiteenlopend is wat tipe, hoogte bo die grond en afstand van water betref. Ou stokneste van ander watervoëls, kraaie of roofvoëls word tipies vir die ganse se eie broeidoeleindes aangewend,[6] óf die neseienaars word verdryf. Watertorings, kranslyste, skeure of ander goed versteekte plekke op die grond word na gelang van beskikbaarheid benut. Die mannetjie bly as brandwag naby die nes terwyl die wyfie broei.[6] Meeste neste is oop, maar neste kan ook binne 'n hamerkopnes of in 'n hol boomstomp ingerig word.[3]

Die broeityd is oorwegend laat winter, maar kan te enige maand voorkom. Die legsel bestaan gewoonlik uit minder as 'n dosyn eiers wat op daaglikse intervalle gelê word.[6] Die wyfie begin eers broei sodra die legsel volledig is, sodat die kuikens gelyktydig uitbroei. Die nes word met 'n ruim hoeveelheid dons uitgevoer sodra inkubasie begin, en die legsel word daarmee bedek wanneer die wyfie die nes verlaat.[6] Daar is baie gespekuleer oor die manier waarop die klein gansies uit hoë neste na die grond gebring word. Waarnemings dui daarop dat hulle sommer uit die nes tot op die grond tuimel, selfs wanneer die nes 25 meter bo die grond is.

Verspreiding

wysig

Die voëls kom in Afrika suid van die Sahara voor en verder noord al langs die Nylrivier tot in Egipte. Kolganse is ook as uitheemse spesie na dele van Europa ingebring (veral Engeland en Nederland). Hulle kom wydverspreid in Suid-Afrika voor, behalwe in uiters droë gebiede of hoog bo seespieël.[7]

Die jongste verspreidingskaart in Suid-Afrika, wat tans drie-uurliks opgedateer word, kan by hierdie skakel van SAVAP2 (die tweede Suider-Afrikaanse Voëlatlasprojek) gevind word: [1] Geargiveer 28 Januarie 2019 op Wayback Machine

Benaming

wysig

By die antieke Grieke het die kolgans weens hul voskleurige verekleed as die chen alopex (die "ch" 'n sagte "g") bekend gestaan.[8] Die moderne Alopochen is insgelyk (maar effe foutief) afgelei van Grieks ἀλώπηξ (alopos) wat vosagtig of -kleurig beteken, en χήν (chen), 'n gans.[9] Linnaeus het die spesie na Egipte vernoem (aegyptiacus, Egipties), waar hulle sedert antieke tye bekend is, en op monumente afgebeeld is.[10] Ander name sluit in nylgans en wildegans,[9] Nilgans in Duits, Egyptian goose in Engels, leFaloa in Sotho en iLongwe in Zoeloe.

Uitgestorwe spesies

wysig

Alopochen mauritiana, 'n naverwante spesie in Mauritius, het waarskynlik in die 1690's uitgesterf, en A. kervazoi van Réunion ongeveer dieselde tyd. Die uitgestorwe A. sirabensis van Madagaskar was moontlik 'n subspesie van A. mauritiana, en 'n verdere uitgestorwe spesie, A. tarabukini, is in 2002 beskryf.[11]

Fotogalery

wysig
  •  
    In vlug, Duitsland — die bont ondervlerk fasiliteer identifikasie[2]
  •  
    'n Broeipaar (wyfie voor) in Duitsland
  •  
    'n Broeipaar in die Krugerwildtuin
  •  
    'n Volwassene in Durban – bruin vere omring die oog en snawel

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ BirdLife International (2018). "Alopochen aegyptiaca". IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22679993A131910647. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679993A131910647.en. Besoek op 11 November 2021.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Prozesky, O.P.M.; Findlay, Dick (1974). Veldgids – Voëls van Suider-Afrika (1ste uitg.). Johannesburg: Perskor Uitgewery. pp. 38–39, 44–45. ISBN 0-628-00266-1.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Gill, E. Leonard; Winterbottom, J. M. (hersien) (1975). A first guide to South African birds (7de uitg.). Kaapstad: Maskew Miller. p. 168. ISBN 0623005964.
  4. ↑ Prozesky, O.P.M.; van Rooyen, Minette (1964). Uit die Natuur: Ons Voëls. Johannesburg: Voortrekkerpers. pp. 67–70.
  5. ↑ 5,0 5,1 Egyptian Goose, animal.bio
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Tarboton, Warwick (2001). A Guide to the Nests and Eggs of Southern African Birds. Kaapstad: Struik. p. 39. ISBN 1-86872-616-9.
  7. ↑ Hockey P.A.R., Dean, W.R.J., Ryan P.G. (redakteurs) 2005, Roberts – Birds of Southern Africa, VIIste uitgawe. The Trustees of the John Voelcker Bird Book Fund, Kaapstad, ISBN 0-620-34053-3
  8. ↑ Jobling, James A.; Fowling, Richard (1991). A Dictionary of Scientific Bird Names. Oxford: Oxford University Press. pp. 2, 8. ISBN 0-19-854634-3.
  9. ↑ 9,0 9,1 Baumbach, E.J.M. (20 Januarie 2006). Versameling van Afrikaanse streeksvoëlname. p. 43.
  10. ↑ Fitzsimons, F. W. (Direkteur: Port Elizabeth Museum) (1923). The Natural History of South Africa: Birds Vol. II. Londen: Longman's, Green and Co. pp. 170–171.
  11. ↑ African and Mascarene Sheldgeese, Genus Alopochen, inaturalist

Bronnelys

wysig

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolgans&oldid=2702290"