Vir die spoorwegpas oor dieselfde bergreeks, sien Outeniekwa Spoorwegpas.

33°53′23.66″S 22°25′43.38″E / 33.8899056°S 22.4287167°O / -33.8899056; 22.4287167 Die Montagupas is 'n bergpas in die provinsie Wes-Kaap. Dit verbind die dorp George in die Suid-Kaap en sy omliggende kusgebied met die binneland wes van die Outeniekwaberge. Teenswoordig is hierdie skilderagtige pas van groot toerismebelang.

Montagupas
’n Beeld van die betrokke bergpas.
Die begin van die Montagupas aan George se kant.

Ligging Tussen Oudtshoorn en George
Hoogte 730 m
Begin in 1844
Voltooi in 1847
In Outeniquaberge
Pad N9

Agtergrond

wysig

In die eerste helfte van die agttiende eeu was die behoefte aan begaanbare paaie en 'n bergpas uiters noodsaaklik vir die togryers en boere op die platteland aangesien hulle heelwat probleme ervaar het met die vervoer van hul produkte. Dit was veral boere in die Klein Karoo en die Langkloof vir wie die deurgang na die see belangrik was omdat hulle andersins hul produkte na Port Elizabeth moes vervoer om uitgevoer te word.

Vir boere van die binneland was die uiters swak paaie of algehele afwesigheid van paaie 'n bron van groot kommer aangesien die gebruik van die Attakwaskloof en Cradockpas groot eise aan hul waens en osse gestel het. Juis daarom het die wamakersbedryf 'n opbloei beleef.

Die hoofroete tussen Kaapstad en Port Elizabeth het tot 1847 via die Cradockpas (gebou in 1812) geloop. Met die toename in verkeer het 'n nuwe pas oor die Outeniekwaberge dringend nodig geword.

Toe John Montagu in 1843 koloniale sekretaris in die Kaapkolonie word, is 'n era van padbouery ingelui. Hy het besef dat padbou die sleutel tot ekonomiese vooruitgang was. Handelaars en boere gesteun deur die landmeter-generaal Michell het druk uitgeoefen op Montagu om toestemming te gee vir die bou van 'n nuwe roete wat minder steil sou wees. Na 'n inspeksiereis na die bergpasse, paaie en driwwe in die kolonie besef Montagu dat 'n behoorlike pas in die George-omgewing nodig is. Dit sou die afstand van die binneland na die kus boonop verkort. Om leiding te gee aan die padbouprogram stig hy die Sentrale Padraad en dien self as voorsitter.

So 1 km wes van die Cradockpas was 'n vallei waarop besluit is. Die pad sou eers laag in die kloof loop en eers ná die rivier oorgesteek is, sou dit aan die oostekant begin styg.

Bou van die pas

wysig

H.A. Farrall is in 1844 aangestel om die leiding te neem met die pasbouery. Toe dit kort daarna blyk dat hy nie opgewasse vir die taak was nie, is hy vervang deur Henry Fancourt White.

Betaalde wekers sowel as 250 bandiete is ingespan. Vir gerief moes die arbeiders so na as moontlik aan die konstruksieterrein woon. Een kamp, genaamd Noordstasie, is ingerig waar die nuwe pas by die Cradockpas aansluit. By Suidstasie is ook alle boumateriaal geberg.

Agt kilometer soliede rots is weggeskiet om die nuwe weg te baan. Die besonder hoë bedrag wat aan buskruit uitgegee is, bewys die baie skietwerk wat gedoen is.

In Desember 1847 is die pas voltooi. Die totale koste verbonde aan die bou was ₤35 799. Voedselvoorsiening aan die bandiete het £21 322 beloop. Aan huurarbeid is £8 058 pond bestee. Gereedskap is aangekoop ten bedrae van £4 666.

Al die bronne noem dat koloniale sekretaris John Montagu self die pas wat na hom genoem is, geopen het. Slegs Charles Sayers meld dat mev. E. van der Bergh, die vrou van die plaaslike landdros, op 19 Januarie 1848 die plegtigheid waargeneem het.

Kenmerke van die pas

wysig

Vanaf George via Witfontein tot by die brug oor die Keurrivier is die pad redelik gelyk. Daarna begin die nou gruispad styg, soms selfs met 'n helling van 1 in 8. Die draaie is dikwels skerp. Wanneer daar land in gery word is die berghang met inheemse plantegroei aan die regterkant en die klipmuur aan die valleikant aan die linkerkant. Daar is 'n pragtige uitsig oor die berge en die Outeniekwapas. Die hoogste punt is 745 m bo seespieël. Daarna daal die pad geleidelik na Herold en Kamferstasie. 'n Enkele span osse met 'n ossewa kon die oortog oor die pas binne slegs 3 ure voltooi. Met die ou Cradockpas het dit drie dae geduur en dan moes 'n dubbele span osse ingespan word.

'n Tolhuis is by die suidelike ingang van die pas voor die Keurrivierbrug gebou. In 1855 is dit na 'n brand herbou. Aanvanklik was die tolgeld 1 pennie per os en 1 pennie per wiel. Tolgeld is aangewend vir deurlopende instandhouding. 'n Brit, John Kirk Smith, was die eerste tolgaarder. Charles Searle was ook 'n vroeë tolgaarder daar en later 'n bekende sakeman in die gebied. Nageslagte van beide Smith en Searle sou later bekende sakelui in die omgewing word.

Deur die loop van jare het die baie draaie en stilhouplekke deur die togryers se ervarings aldaar kleurryke name ontwikkel. Die roete boontoe was Suidstasie, Die Rus, die tolhuis, die Keurrivier se brug, die Noute, Moertjiesklip, Boshoff se draai, Haarkantdraai, Remskoendraai, Regoptrek, Grogdraai, Witkop se draai, Stinkhoutdraai, Amanda se graf en Noordstasie. Hierdie name word nou langs die roete aangedui. Suidstasie is vandag die dorp Blanco. Tussen Boshoff se draai en Noordstasie was die smidswinkel. Dit was altyd baie besig weens die skade aan die waens op die druk roete. Daar is by Noordstasie 'n hotel ingerig nadat die pas voltooi is. Later is dit gebruik as winkel, poskantoor en polisiepos. Tans is dit 'n woonhuis.

Voorheen het boere uit die Klein Karoo en Langkloof hul produkte na Grahamstad en Port Elizabeth gestuur om die gevaar van die Cradockpas te vermy. Nou word hul ware na George en Mosselbaai gestuur. Die stigting van Oudtshoorn en Calitzdorp en die ontwikkeling van boerdery in die Klein Karoo het meer mense na die streek gelok. Handel het toegeneem en die hawe van Mosselbaai het al belangriker geraak. Dit was maar 130 km via die Montagupas.

Plaasprodukte het George binnegestroom met die gevolg dat dit o.a. brood goedkoper gemaak het en die boere boonop meer wins gemaak het. Hout uit die inheemse woude is nou makliker na die binneland vervoer. Boere is arbeid en herstelkoste aan hul waens gespaar. Plaaslike wamakers het groot bestellings vir verewaens ontvang nadat die pas geopen is.

Verkeer vanaf Kaapstad oor land na die oostelike deel van die kolonie volg nou die Montagupas en nie meer die Attaquaskloof nie. Die pas het tot 'n lewensnoodsaaklike verbinding tussen die westelike en oostelike distrikte van die Kaapkolonie ontwikkel.

Die hoofpad loop nou wes van George verby. Togryers het dus met hul waens vanaf die binneland na Mosselbaai en terug deur Blanco, voorheen Suidstasie, gery. Winkels het langs Blanco se strate verskyn en reisigers het eerder daar as in George sake gedoen.

Toerisme

wysig

Die pas is vandag van besondere belang vir toerisme. Die Montagupas, Keurrivier se brug sowel as die tolhuis is verklaarde nasionale gedenkwaardighede. Toeriste met 'n belangstelling in fynbos, mooi berglandskappe, fotografie en 'n goeie wandeling word sterk aangeraai om die pas te besoek. Die pad en spoorlyn loop dikwels baie naby mekaar. Dikwels loop die spoor met 'n brug teen die berghang oor die pad of die spoor met 'n tonnel onder die pad deur. Bergfietsryers ry ook heen en weer oor die pas en die pas word dikwels gebruik vir bergfietsrenne bv. The Cape Epic en The Great Outeniqua Tour.

Die koms van motorvoertuie het veroorsaak dat die Montagupas nie meer aan die eise van die tyd voldoen het nie. Hierdie roete was te gevaarlik, te steil en veral te stadig vir die motor. Dit is immers ontwerp vir verkeer van ossewaens en perdekarre. Tot en met die opening van die Outeniekwapas in 1951, dus vir net meer as 'n eeu, was die Montagupas die poort na die binneland en veral die oostelike dele van die Kaapkolonie.

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  • P.S. Meyer (red.) Die ontstaan en groei van George. 'n Geskiedkundige oorsig. 1811-1952
  • Charles O. Sayers. Looking back on George. A medley of musings and memories.
  • E.L.P. Stals. George. Die verhaal van die dorp en distrik
  • Jose Burman. The Little Karoo
  • Sue van Waart. Outeniqualand - plek van melk en heuning
  • Wood, V.C.: Die Bergpasse van Kaapland. In: Lantern. Tydskrif vir Volksopvoeding. Jaargang 7, nr. 4, Oktober 1957