NG gemeente De Rust

Die NG gemeente De Rust is 'n meer as 110 jaar oue gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk met sy setel op die Klein-Karoo-dorp De Rust.

Agtergrond

By geleentheid van 'n gewone kerkraadsvergadering op Oudtshoorn op 18 Maart 1899 het oudouderling Johannes Jurgens Schoeman die vergadering meegedeel hy en diaken S.D.P. le Roux het 'n plaas genaamd De Rust gekoop met die doel om 'n nuwe gemeente stig. Hulle het die kerkraad om geldelike ondersteuning gevra vir sodanige nuwe gemeente. Op voorstel van oudl. C. Snyman het die vergadering die versoek tot afstigting eenparig goedgekeur. Op die volgende vergadering, op 3 April 1899 is besluit om 'n bruidskat van £2 000 aan die te stigte gemeente te skenk.

Die twee here J.J. Schoeman en S.D.P. le Roux, wat as die vaders van sowel die nuwe dorp as die nuwe gemeente beskou kan word, het onmiddellik aan die werk gespring om die nodige waarborglyste vir die afstigting in orde te bring. Hierin het hulle de heelhartige steun en medewerking van die hele wyk gehad. Laat in 1899 was alles gereed en op 28 November 1899 het die Ringskommissie van die Ring van George, naamlik di. D. Rossouw, A.G. du Toit en J.A. Beyers op De Rust vergader met die doel om te De Rust 'n nuwe gemeente te stig.

Die volgende uittreksels uit die ringsverslag bevat die vernaamste besluite: "De Hr. Jurie Schoeman deelt mede dat hy met de Hr. S. le Roux overeengekomen is om een stuk grond voor een dorp van hunne plaats, De Rust, te laten uitsnyden, en dat zy de commissie de volgende aanbiedingen zullen doen: a. Een morgen en half bouwgrond voor kerk en pastorie. b. Een halven morgen droog grond voor een school. Deze stukken grond kunnen naar goedvinden uitgekozen worden. c. Voorts geven zy ook een morgen droog grond voor een markt en een geschikt stuk grond voor eene begraafplaats. d. Van elke erf binnen het stuk grond door hen aangewezen zullen zy 5% van den verkoopprys afgeven aan de kerk. e. Water: Het water zal verdeeld worden volgens morgen grond, gerekend naar al de bouwgronden thans in gebruik op de plaats. Alle eigenaars en huurders van drooge erven zullen het recht hebben water voor huisdoeleinden te gebruiken. Kerkgangers en bezoekers die niet grond bezitten, zullen het recht op weigrond en water voor gebruik hebben. f. Een halven morgen zal voor de Zending gegeven worden."

Hierdie aanbiedinge is eenparig aangeneem. Die volgende grensskeiding is vasgestel: "Naar de kant van Oudtshoorn: van Molenrivier naar Hazenjacht, door de Olifantsrivier naar Rietfontein-Leeuwblad. Naar de kant van Uniondale: Loopensrivier, Diepkloof en Schoongezicht. Al de bovengenoemde plaatsen zullen aan de nieuwe gemeente behooren." Verder is aan die hand gegee dat na die kant van Willowmore en Prins Albert naamtekeninge probeer verkry word van lidmate van die plase Uitnood, Haggas, Witplaats, Rondable en Klaarstroom.

As konsulent is benoem die predikant van Oudtshoorn, destyds ds. George Murray en tot kerkraadslede: ouderlinge Jurie Schoeman, Hendrik Greeff, Carel Snyman en Louis Steyn en tot diakens Gabriël le Roux, Stephanus le Roux, Thomas Klue, Jacobus Louw, Matthys Jamneck, Lukas van der Westhuizen, Stephanus Otoo, Cornelis Muller en Michiel Otto. By die afstigting was die getal lidmate volgens die ringvorms 500 vir die jaar 1900 en die sieletal oor die duisend.

Vroegste geskiedenis

Die eerste kerkraadsvergadering onder die voorsitterskap van ds. Murray is op 7 Februarie 1900 gehou. Daar is besluit om die kerkraad van Oudtshoorn te versoek om oor drie maande die £2 000 in te betaal, ""daar men van plan is dadelyk met het bouwen ener kerk te beginnen". Tot lede van die boukommissie wat dadelik inligting in verband met die brand van bakstene moes inwin, is benoem die broers J.J. Schoeman, S.D.P. le Roux, L. Steyn en J.W. Louw. Br. S.D.P. le Roux is ook gekies tot kassier-diaken. In hierdie stadium was daar nog 'n aantal lidmate in die wyk Hazenjacht wat verkies het om onder Oudtshoorn te ressorteer. Die saak is eindelik na die Ringskommissie verwys om 'n oplossing te vind. Op 'n vergadering gehou op 22 Mei 1900, het die kommissie aan nege gesinne verlof toegestaan om onder Oudtshoorn te bly ressorteer, op voorwaarde dat hulle kinders ná hulle huwelik moes oorkom na De Rust; ook dat die kerkraad van Oudtshoorn sou gevra word om die kerklike bydraes van die genoemde huisgesinne aan De Rust af te staan. Waarskynlik omdat die nuwe gemeente oor geboue besit het nie, is voorlopig besluit om nog nie 'n leraar te beroep nie.

In Junie 1900 is oudl. J.J. Schoeman afgevaardig om die kerkraad van Oudtshoorn te ontmoet en "aan hen voor te stellen: De kerkraad van De Rust betale een vierde van het zalaris van den hulpprediker, £50 per jaar, op voorwaarde dat er êên Zondag in de maand godsdienst, en eene week in de maand huisbezoek gehouden word in deze gemeente, met dien verstande dat er dan geen konsulents salaris betaald worde." Oudtshoorn se kerkraad het egter aangebied om teen £100 per jaar twee dienste per maand te gee, sowel as die een week huisbesoek. Hierdie aanbod is met dank aanvaar, en vanaf Julie 1900 is die nuwe gemeente redelik goed bearbei, hoofsaaklik deur ds. G. Murray. In November 1900 is 'n poging aangewend om Ds. A.F. Louw te kry om die gemeente tydelik te bearbei, maar weens krygswet wat op daardie tydstip baie streng toegepas is in dié gebied, kon ds. Louw nie kom nie. Om dieselfde rede het die poging van die kerkraad om ds. P.A.M. de Vos se dienste te kry, ook misluk. Deur bemiddeling van ds. Andrew Murray is daarin geslaag om ds. Boshoff te kry om die gemeente tydelik te kom bearbei van die begin van 1901 af.

Kerkbou

Die jong gemeente het oor geen geboue beskik nie en so moes die eerste nagmaalsviering, 29 April 1900, in die opelug onder die bome langs die huis van mnr. S.D.P. le Roux, waar trouens die meeste dienste voor die voltooiing van die kerk gehou is, waargeneem word. Dit was dus dringend noodsaaklik om dadelik aan die werk te spring, selfs voordat die gemeente sy eie leraar gehad het. By geleentheid van die genoemde nagmaalsviering is die kerkraadsbesluit van 3 Maart 1900, om 'n kerk van 600 sitplekke teen £3 000 te laat bou, aan die gemeente bekendgemaak, en is 'n oproep om kragdadige steun gedoen. Die wyse van bou, naamlik dat die kerkraad al die materiaal sou verskaf, het aan elke gemeentelid die geleentheid gegee om sy of haar deeltjie by te dra.

George Wallis van Oudtshoorn is as argitek aangestel om die planne in gereedheid te bring. In Junie 1900 is tenders gevra en is die van die heer Combrinck van Prins Albert op 2 Julie aangeneem. Die gemeente was vuur en vlam. Op die vergadering in Augustus kon verskeie kerkraadslede rapporteer van hulp aangebied deur talle gemeentelede. Selfs die armstes het gretig meegewerk. Oudl. J.J. Schoeman "zegt dat de zyner bywoners elk een vracht cement gratis te Oudtshoorn gehaald heeft". Vir die breek van die klippe vir die fondament "hebben zes arme personen elk een dag gratis gearbeid". Die voorman by die klipbrekery was die broer Gert van Rooyen.

Mosselbaai was destyds nog die naaste spoorwegstasie en die kerkraadslede het opdrag gekry om vrywilligers te soek vir die vervoer van goedere, wat per wa moes geskied. Gelukkig was dit in die dae toe die meeste boere nog self tog gery het om hulle produkte van die hand te sit, en by die vergadering in September 1900 kon die aanbod van 32 lede bekend gemaak word, wat óf geldelike bydraes óf waens sou lewer vir die vervoer van die boumateriaal vanaf Mosselbaai, óf vir die aanry van stene. Ook die jongmense het uitgespring en 'n konsertjie gereël, terwyl die susters voorbereidings begin tref het vir 'n groot basaar by geleentheid van die hoeksteenlegging wat op 28 November 1900 deur ds. J.A. Beyers sou waargeneem word.

Hoeksteenlegging

Intussen het oudl. J.J. Schoeman die hoeksteen uit Italië bestel en aan die gemeente geskenk. Die hoeksteenlegging het dan op plegtige wyse op genoemde datum plaasgevind. Die volgende beskrywing hiervan is in die lêers van die Oudtshoorn Courant van 29 November 1900 gevind. "Des morgens te nege ure hield Ds. J. Beyers van Willowmore een inleidingsdienst onder de groote moerbeziën boomen en sprak zyn gehoor de woorden in Mat. 7: 24 toe, en bepaalde de aandacht by het verschil dat er bestaat van op zand of op een rots te bouwen. Na Ds. Barry van Calitzdorp het gebed gedaan had, ging men in die volgende orde naar het nieuwe gebouw : (1) De Architect, de heer G. Wallis Sr. en de boumeester, de heer G. Combrinck; (2) De leden der Bouw Commissie; (3) Predikanten van Oudtshoorn, Willowmore, Uniondale en Calitzdorp; (4) Kerkraadsleden dier en deze gemeente; (5) Gemeenteleden.

"By den steen werd gezongen Ps. 118:11, waarna hy plechtig gelegd werd door Ds. Beyers en onder dezelve werd in een kistje gezet een kopy van Het Zuidwesten, De Kerkbode, Kerkalmanak van 1900, Het Oosten,' een gezangboekje door den heer Jacob Hoek van Oudtshoorn jaren lang in de kerk by de bedestonden en ook op den 25sten Desember 1899 by de inwyding van het orgel te Oudtshoorn, gebruikt en een bybeltje van mej. P.J. Delport. Daarna vond een collekte plaats. Des namiddags te een ure werden nog enige erven verkocht. Daarna gingen men weer naar de boomen en na het zingen van Ps. 146:3 sprak Ds. Barry een toepaslyk dankwoord, waarna br. Jurie Schoeman de gemeente uitnodigde lysten te teekenen voor het bouwen der kerk en pastorie, en zelf zyn naam voor een groote som nederzette, dat ook door velen gevolgd werden voor mindere sommen. Aangenaam was het de vrolyke eensgezinde stemming waar te nemen die er heerste. Er waren ruim 1 000 menschen byeen. Na een kort dienst door Ds. P. Stofberg waren de plechtigheden van den dag afgeloopen."

Die bouwerk het ongeveer twee jaar in beslag geneem en om een of ander rede het daar ook moeilikhede met die boumeester ontstaan. By geleentheid van 'n kerkraadsvergadering op 13 Augustus 1902, is met hom afgereken en is hy ontslaan. "Aan de kerkgebouw word nu door andere personen gearbeid en er zullen nog eenige honderden ponden nodig zyn om het werk te voltooyen, terwyl de kast nagenoeg ledig is." Die kerkbanke is intussen voltooi deur mnr. I.J. Alcock van Oudtshoorn teen 'n bedrag van £297 11s. 6d.

Eerste leraar

De Rust se eerste kerkraad, 1902-1903.

Op 29 November 1902 het die plegtige ordening en bevestiging van die eerste leraar van die gemeente, ds. J.G. Steytler, plaasgevind. Tot 1905 het hy hier gearbei. Tydens sy dienstyd is die pastorie gebou en ook die kerksaal, wat as skool diens gedoen het. Ds. Steytler, die oudste seun van mnr. F.P. Steytler, is op 2 Julie 1864 op Victoria-Wes gebore. Op elfjarige ouderdom het hy sy vader verloor en is sy moeder ter wille van haar sewe kinders se opvoeding na Stellenbosch. Hy het toe vir die eerste keer op skool gekom. Omdat sy moeder dit nie breed gehad het nie, moes hy op 17 uitspring om iets te verdien. Hy het op Reboksfontein, Fraserburg, gaan onderwys gee. Die volgende jaar is hy as assistent op Willowmore aangestel, waar hy twee jaar gebly het. In 1884 is hy as eerste onderwyser op Jansenville aangestel waar die getal op die rol net 17 was.

Reeds vanaf sy dertiende jaar het hy 'n sterk drang tot die evangeliebediening gevoel; daarom het hy hom deur privaat studie voorberei op die matrikulasie-eksamen wat hy in 1884 met baie hoë sukses afgelê het. Met die plan om die studie aan die kweekskool te begin, het hy sy betrekking as onderwyser neergelê en na Stellenbosch gegaan. Sy moeder kon sy finansiële steun egter nie ontbeer nie; hy moes dus tot sy leedwese van sy plan afsien en weer gaan skoolhou. Hierdie keer was dit in die Vrystaat waar hy tien jaar werksaam was, naamlik twee jaar, 1885-1887, op Hoopstad en agt jaar, 1887-1895 op Boshof. Hier was sy werk so geslaagd dat die bonus wat die Volksraad aan suksesvolle onderwysers geskenk het, ses agtereenvolgende jare aan hom betaal is. ln 1888 is hy met een van sy oudleerlinge van Hoopstad, Johanna van Ryneveld, getroud. Die begeerte om predikant te word het hy nooit laat vaar nie en toe prof. N.J. Hofmeyr in 1895 vir hom 'n studentelosieshuis op Stellenbosch aanbied, het hy die aanbod aangeneem. Eindelik kon hy in 1896 Stellenbosch toe gaan, nou vasbeslote om ten spyte van nog bestaande finansiële moeilikhede sy studie te voltooi. Ná vier jaar het hy in Desember 1900 die proponentseksamen afgelê.

Die Engelse oorlog was aan die gang en daar was geen sprake van 'n beroep nie. Van Januarie tot Junie 1901 het hy ds. P.K. Albertyn op Darling afgelos, waarna hy as veldprediker in die konsentrasiekamp by Potchefstroom aangestel is. Die simpatie wat hy vir die vroue en kinders betoon het, het tot sy ontslag gelei. Hierna was hy behulpsaam op Somerset Strand toe hy onverwags as “ongewenste” geïnterneer is en in die kamp by Matjiesfontein aangehou is tot Julie 1902. In Augustus 1902 is hy deur die kerkraad van De Rust gevra om die gemeente tydelik te kom bearbei. Twee maande later het hy die beroep aangeneem en op 29 November 1902 is hy georden en bevestig tot leraar van die gemeente. Die pastorie was nog nie gebou nie en die leraar moes met sy gesin in 'n baie klein woonhuisie hul intrek neem.

Inwyding van die kerk

Die inwywing van De Rust se NG kerk op 28 November 1902.

Ds. J.P. Burger was leraar van De Rust van 1902 tot sy dood op 24 Februarie 1942.

Teen die einde van Oktober 1902 is die laaste werksaamhede aan die kerkgebou voltooi en kon die gemeente begin reëlings tref vir 'n dubbele fees, naamlik die inwyding van die kerk en die bevestiging van die eerste leraar. Op die kerkraadsvergadering van 31 Oktober 1902 is besluit dat “de kerk op Vrydag den 28sten November des morgens om 10 uur ingewyd zal worden, de bazaar in den namiddag te worden gehouden en een gemeentelyke vergadering om 4 uur. Blyft er dan nog schuld op de kerk dan zal men na de inwyding daarvoor collekteeren.”

Die feestelikhede wat by geleentheid van die inwyding plaasgevind het, is as volg in die Oudtshoorn Courant beskrywe: "Zoo vroeg als Donderdag avond begonnen de scharen byeen te komen en hunne ten-ten op te slaan op het gras voor de kerk en om halftien Vrydag ochtend waren er by de duizend menschen vergaderd onder de boomen op de plaats van den heer S. le Roux, juist beneden de kerk, waar zy tot nog toe gewoon waren godsdienst te houden. Vandaar vormde zy eene Processie met een klein meisje, Marie Schoeman, aan het hoofd, dragende een opgemaakte mandje met de sleutel der kerk er in. Toen volgde de Bouw Commissie en de Architect, G. Wallis sr.; vervolgens de Leeraren, Ouder-lingen, Parlementsleden, Vooraanstaandes en gemeenteleden. De jonge dochter gaf toen de sleutel aan den heer Wallis, die het aan Ds. G. Murray overhandigde, die in den naam des Drie-eenigen Gods 't deur ontsloot. De gemeente gingen de kerk binnen en namen plaats onder het zingen van een Psalm-vers. Nu zong het koor van Nelsrivier. Ds. Murray las toen het rapport der Bouw Commissie en daarop zong het koor van Vlakteplaats. Nadat Ds. Barry het openingsgebed gedaan had, gaf Ds. Beyers de openingsrede. Na het adres, onder het zingen van het Hazenjacht koor deed men een collecte voor het bouwfonds dat £74 16s. 8d. opbracht. Ds. Murray bedankte allen tegenwoordig en de kooren voor hun hulp en bystand, en zoo liep de Openings Ceremonie ten einde."

Ná die diens is 'n basaar en 'n middagete gehou wat 'n bedrag van £150 ingebring het, latende nog 'n skuld van £230. By geleentheid van die gemeentevergadering die namiddag is 'n kollektelys geopen en binne 'n halfuur is vir die bedrag van £330 ingeskryf. So kon die gemeente van De Rust met vreugde en trots hulle kerk sonder een pennie skuld in besit neem. Hiermee was die feesviering nog nie afgehandel nie en op die Saterdagmôre om tienuur was die kerk weer propvol "om de toewyding van de Leeraar, de eerw. J. G. Steytler by te wonen, en het was een zeer plechtig en indrukwekkend dienst. Ds. Murray leide de dienst en preekte uit 2 Cor. 4:7. Hy herinnerde de gemeente dat hun jonge Leeraar een man was als zy zelven, niet volmaakt, doch dat hy naar hen bracht de schatten bevat in Gods Woord, door wien hy daar geplaats was tot hun hulp en leiding en onderrichting, maar dat hy ook hunnen gebeden en hulp van noode had. By het eind van de dienst vond de toewyding plaats. Nadat hy zyn plechtige geloften gedaan had, knielde hy neder op een fluweel kussen een geschenk van mev. Jurie Schoeman, en de vier Leeraren tegenwoordig, di. Barry, Murray, Beyers en Louw, legden hunne handen op zyn hoofd. Toen hy weder opstond gaven zy hem ieder op zyn beurt de rechterhand van deelgenootschap en wenschden hem Gods zegen toe. De gemeente zong hem toe 'Dat's Heeren zegen op u daal.' Daarna werd de Kerkraadsleden voorgesteld en zoo eindigde de dienst."

Op Sondag 30 November 1902 het ds. Steytler sy intreepreek gegee wat met dankbaarheid en diepe erns deur die gemeente aangehoor is. "Hy nam voor zyn text de woorden 'U Koninkryk kome' en toonde hoe dat het van elke Christen geeischt werd om alles in zyn of haar vermogen te doen om Gods Koninkryk op aarde te bevorderen. Te 2 uur des namiddags was daar weer dienst, waarop Ds. Murray vaarwel zeide aan de gemeente van De Rust."

Ouderling J. J. Schoeman het namens die kerkraad en die gemeente die dank aan ds. Murray oorgebring, "die als vader van die gemeente voor twee jaren trouwe hulp en raad verleend had". Onmiddellik ná die diens het ds. Murray die kerkboeke aan ds. Steytler oorhandig en tot in Junie 1905 sou Iaasgenoemde die werksaamhede in die gemeente lei. Mev. Ds Steytler het dadelik die susters van die gemeente in 'n Sustersbiduur georganiseer. Dit was die aanvang van die latere vroueorganisasies. Haar opgeruimde geaardheid het vir haar 'n wye en toegewyde vriendekring verseker.

Op 25 November 1905 is ds. J.P. Burger as leraar bevestig en het hy tot 1942 'n volle 36 jaar hier getrou gearbei. In sy tyd is met die koshuis vir 30 kinders begin; teen 1952 het die Goeie Hoop-losieshuis meer as 80 kinders gehuisves. Ná die griepepidemie in 1918 het hier 'n weeshuis ontstaan, waar teen 1952 nagenoeg 50 dogters versorg is. In 1912 is galerye in die kerk aangebou en in 1914 'n goeie orrel teen £700 aangekoop. Van 1942 tot 1947 het dr. W.L.D.M. Venter hier as leraar gearbei. Hy is in 1947 opgevolg deur ds. D.S. Lubbe.

In Februarie 1949 is die 50-jarige bestaan van die gemeente feestelik gevier. In die buitewyk Klaarstroom staan daar 'n doelmatige kerkgeboutjie en twee maal per jaar is daar nagmaal gevier. Op onderwysgebied is daar groot vooruitgang gemaak. In 1952 was hier 'n hoërskool. Die koshuis is in 1946-'47 vergroot en omstreeks 1952 is planne beraam om 'n ruim eetsaal aan te bou.

Enkele leraars

Ds. Johnny Gavera was De Rust se leraar van 1971 tot 1980.

Ds. en mev. Paul Johannes Steyl, pastoriepaar van 1959 tot 1966. Sy laaste gemeente was Lyttelton waar sy gesondheid so verswak het dat hy op 30 Mei 1967 in Oos-Londen, waar hy by sy broer aangesterk het, oorlede is ná 'n tweede trombose-aanval.

Johan George Steytler, 1902 tot 1905
Jacob Petrus Jacobus Olivier Burger, 1905 tot 24 Februarie 1942, oorlede in die amp
Paul Johannes Steyl, 1959 tot 1966
John Peter Gavera, 1971 tot 1980

Bronne

(nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
(af) Nienaber, P.J. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
(af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.