Johan George Steytler

Ds. Johan George Steytler (Victoria-Wes, 2 Julie 1864 - Kaapstad, 28 Julie 1932) was leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, onder meer die agtste predikant van die NG gemeente Beaufort-Wes en 'n leraar van die NG gemeente Piketberg. Sy wens om in die amp te sterf, is vervul toe hy in die ouderdom van 68 in 'n Kaapstadse hospitaal oorlede is terwyl hy nog in die amp gestaan het op Piketberg.

Johan Steytler
Ds. Johan George Steytler
Naam	Johan George Steytler
Geboorte	2 Julie 1864 Victoria-Wes
Sterfte	28 Julie 1932 (68 jaar oud) Kaapstad
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	De Rust, Hopefield, Beaufort-Wes, Piketberg
Jare aktief	1902 - 1932
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch

Agtergrond

Hy is op Victoria-Wes in die Bo-Karoo gebore as die oudste seun van Fred Albert Steytler. Op jeugdige leeftyd is sy vader dood en moes die jong Johan help om die jonger kinders te versorg. Tog het hy deur privaat studie daarin geslaag om 1884 te matrikuleer. Hy het die onderwysloopbaan gekies en agtereenvolgens gewerk as onderwyser op Fraserburg, Willowmore, Jansenville, Hoopstad en Boshof. Ds. A.P. Smit, wat 'n lewensbeskrywing van Steytler gee in sy Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820-1945), skryf hy het in later jare in sy katkisasieklas gesit en "hom steeds bewonder as 'n gebore onderwyser, wat intens belang bly stel het in die onderwys, veral van die minderbevoorregtes".

Op 24-jarige leeftyd tree hy in die huwelik met mej. Johanna van Ryneveld, volgens Smit 'n "waardige en edele vrou wat in later jare as predikantsvrou in ons Kerk baie hoog geag is". Kort voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog het Steytler hom geroepe gevoel tot die evangeliebediening en ondanks verskeie moeilikhede het hy na die Kweekskool op Stellenbosch gegaan om daar van 1897 tot 1900 te studeer. Hy is in laasgenoemde jaar gelegitimeer, maar die toe nog heersende oorlog het 'n stok in die wiel van sy beroepswerk gesteek. Hy is as een van die "ongewenste predikante" in 'n militêre kamp op Matjiesfontein etlike maande lank gevange gehou. Eers in 1902 het hy 'n beroep na die pasgestigte gemeente De Rust aangeneem, wat van die Oudtshoornse gemeente afgestig is. Volgens eerw. Andries Dreyer, skrywer van die Eeufees-Gedenkboek van die Ned.-Geref. Kerk, Piketberg, was dit die begin van 'n "besonder vrugbare loopbaan as predikant en hy het vir homself naam in die Kerk gemaak". Dreyer sê hy was 'n man van "onwrikbare beginselvastheid en vir die werk van die Kerk het hy alles veil gehad. Geseën met 'n sterk en gesonde liggaam, en minsaam van natuur het hy al sy kragte in sy diens gebruik."

Nadat hy drie jaar op De Rust gearbei het, het hy in 1905 'n beroep na die NG gemeente Hopefield aanvaar. Hier was hy sewe jaar lank predikant. Tydens dié tyd is die ou kerkgebou op dié Weskusdorp met twee vleuels vergroot en van 'n sierlike toring voorsien.

Tydens ds. J.G. Steytler se agt jaar lange dienstyd op Hopefield is die kerkgebou met twee vleuels vergroot en 'n kerktoring verfraai.

Aankoms op Beaufort-Wes

Ná ds. Paul Roux se dood het ds. C.M. Hofmeyr nog ses maande lank waargeneem in die NG gemeente Beaufort-Wes tot in Januarie 1912 toe die kerkraad eervolle ontslag aan hom gegee en afskeid van hom en sy vrou geneem het. (Hy het daarna agtereenvolgens die gemeente Murraysburg en Standerton bearbei en is in Maart 1930 oorlede.) Gelukkig kon terselfdertyd die diens verseker word van prop. M.L. de Villiers, wat op Saterdag 27 Januarie 1912 hier georden is. Hy het met vrug gearbei tot die koms van ds. Steytler as vaste predikant in September 1912. Hierdie hulpprediker van Beaufort het in latere jare bekendheid verwerf onder meer deur sy toonsetting van Die Stem van Suid-Afrika. Die kerkraad het nie minder nie as nege beroepe tydens die vakature uitgebring. Die negende is op ds. Steytler van Hopefield aan die Weskus uitgebring op 15 Julie 1912 en dit het geslaag.

Die 48-jarige dominee was toe nog in die krag van sy jare en die volgende agt jaar sou hy en sy eggenote hul beste kragte aan die gemeente skenk in 'n besonder vrugbare en geseënde bediening. Omtrent sy ontvangs en bevestiging skryf De Kerkbode op 19 September 1912 as volg (uit die Hollands vertaal): "Die dae 4 en 5 September was blye dae gewees vir die gemeente Beaufort-Wes. Immers kon sy toe in haar midde 'n nuwe herder en leraar verwelkom. Ds. Steytler en sy gesin het aangekom op Woensdag 4 September. Die konsulent, die besoekende leraars en die kerkraadslede het hulle amptelik by die stasie gaan ontmoet in 'n aantal motorkarre. Die gemeente, wat in groot getalle opgekom het, het hulle ingewag by die pastorie. Hier is aan ds. Steytler 'n hartlike welkomsadres voorgelees namens die Kerkraad en namens die Sondagskoolkinders, wat hom ook 'n welkomslied toegesing het. Op beide het die leraar met gepaste woorde geantwoord. Nadat die leraars saam die middagmaal in die pastorie geniet het, wat onder toesig van die susters van die gemeente van 'n goeie voorraad van allerlei eetgoed voorsien is, maak die gemeente in die namiddag by geleentheid van 'n onthaal kennis met haar leraar en sy eggenote."

Die volgende dag het die plegtige bevestiging plaasgevind, waaraan die volgende leraars deelgeneem het: di. J.G. Perold (konsulent, Victoria-Wes), Hugo (Colesberg), Hofmeyr (Murraysburg), Daneel (Fraserburg), Pienaar (Merweville) en eerww. Barnard en Tyndale van onderskeidelik die plaaslike sending- en Wesleyaanse gemeente. Eers die volgende Sondag het ds. Steytler sy intreepreek gelewer. Dit alles het die gemeente groot genoeë verskaf en "een ieder ging naar huis met dankbaar hart en met een zeer aangename indruk van den nieuwen leraar en zyn gade".

Kerkvereniging

Die Jongeliedesaal oftewel kerksaal van die NG gemeente Beaufort-Wes.

Ná die staatkundige vereniging van die verskillende kolonies en state van Suid-Afrika met uniewording in 1910, is daar ook pogings in die werk gestel om die verskillende NG Kerke in die vier provinsies te verenig onder een bestuur. 'n Wetsontwerp met dié strekking is deur die Unieparelement geloods, maar toe tweederdes van die kerkrade in die Unie en elders in Suider-Afrika nie ten gunste van dié saak was nie, het die hele aangeleentheid deur die mat geval. Die kerkraad van Beaufort-Wes was wel ten gunste van die voorstel van vereniging en het in April 1912 as volg besluit: "De kerkeraad erkent de leiding van de hier in de stappen reeds genomen tot hereniging van onze Ned. Geref. Kerk in Zuid-Afrika en verklaart zich mits deze ten gunste van de voorgestelde vereniging."

'n Kerksaal gebou

Ds. J.G. Steytler omstreeks 1917.

Ná die stigting van die Sendingvereniging omstreeks 1889 het dié liggaam 'n Christelike vergadersaal, later ook die lokaal vir die "Armen School", gebou wat bekendgestaan het as die Ou Sendingsaal en eers in die vroeë 1940's deur die kerkraad vir £850 verkoop is. Die gebou was geleë by Donkinstraat 114. Dit was die oudste Christelike vergadersaal van die NG Kerk op Beaufort-Wes en hierin het verskillende sending- en ander Christelike verenigings hul vergaderings gehou. In Maart 1909 het die kerkraad ten gunste van die bou van 'n "Jongelieden Zaal" besluit. Genl. ds. Roux, dr. A.M. Neethling en ander lede van die toe bloeiende Christelike Jongeliedevereniging (C.J.V.) het die saak baie sterk bepleit. Dis egter telkens uitgestel en eers met die koms van ds. Steytler in September 1912 is 'n boukommissie aangestel waarin, behalwe die leraar, die broers P.D. de Villiers, J.A. Louw, A.T. Theron en C.G. Smith gedien het. Hierdie kommissie het die bou van 'n saal teen £3 500 aanbeveel, maar aangesien die distrik hom destyds in so 'n benaderde toestand weens die droogte bevind het, is dit weereens uitgestel. Met geld wat die kerkraad geleen het, is toe die volgende jaar gebou en teen Desember 1913 is die eerste eintlike kerksaal van die gemeente voltooi vir die som van £3 857, meublement ingesluit, waarvan ruim nog £6 600 verskuldig was.

Een van die eerste funksies in dié saal was die viering van die silwerbruilof van ds. en mev. Steytler in Desember 1913. In Oktober die volgende jaar is 'n blommetentoonstelling daarin gehou. In dieselfde tyd is 'n ystertraliewerk rondom die kerksaal gebou. Dié saal is vandag nog in gebruik, een van die duursame monumente van ds. Steytler in dié gemeente.

Elektriese beligting en kerktoring herbou

Teen 1918 het die plaaslike spoorwegstasie elektriese lig gehad. Daar was sprake dat die dorpsposkantoor elektriese met eersgenoemde verbind sou word en ds. Steytler het hom baie beywer om in so 'n geval elektriese lig vir die kerkgebou van die poskantoor te verkry. Die Eerste Wêreldoorlog was toe nog aan die gang en weens die hoë koste en skaarste van materiaal moes die owerheid afsien van die plan om krag na die poskantoor aan te lê. Die kerkraad moes toe maar wag op normale tye. Ná die oorlog, en wel in 1921, het die dorp toe 'n elektriese ligstelsel gekry en in April daardie jaar het die kerkraad op aanbeveling van ouderling J.P. Pienaar besluit om elektriese ligte in die kerk, saal, koshuis, pastorie en kostershuis te plaas. Benewens broer Pienaar het die broers A.C. Koch en J.H.E. Vivier hul baie hiervoor beywer. Die hele onderneming het iets oor die £400 gekos en is reeds in Junie 1921 voltooi. In Oktober die volgende jaar is ook die orrel van 'n nuwerwetse blaastoestel voorsien en het die ou orreldrukker van die toneel verdwyn. Dit was vanselfsprekend 'n groot verbetering op die asetileenligte uit ds. Roux se tyd.

Die kerktoring het mettertyd 'n wye en diep bars vertoon en in 'n brief in Mei 1919 het die stadsraad die kerkraad op die lewensgevaarlikheid daarvan gewys. Op advies van die argitek Vixeboxe en ander het die kerkraad toe op voorstel van broers W. Scheun en H.P. Eybers besluit om 'n deel van die toring te laat afbreek en herbou. Aan 'n toringkommissie is die uitvoering opgedra en teen Oktober was die werk voltooi en het die kommissie volmag gekry om alle materiaal wat van die toringbou oorgebly het, per openbare veiling te verkoop. Dié bouwerk het die kerkkas sowat £1 000 gekos, 'n aardige bedrag as in ag geneem word dat die pastorie in 1904 vir £2 000 verseker is.

Teëspoed en kerkskuld

Ds. en mev. Steytler het hul silwerbruilof in Desember 1913 op Beaufort-Wes gevier.

Die onthulling van die Paul Roux-gedenkteken langs die kerk was vir 30 Oktober 1914 bepaal, maar moes uitgestel word weens die oorlog en kon eers in Julie die volgende jaar plaasvind. Diep onder die indruk van die erns van die wêreldtoestand, is op voorstel van ds. Steytler die Dingaansfees (16 Desember) van 1914 afgesonder as 'n dag van verootmoediging en gebed. Anders as in die Tweede Wêreldoorlog, was daar tydens die Eerste Wêreldoorlog geen prysbeheer nie; daarom maak die kerkraadsnotules melding van geldskaarste en tekorte in die kerkkas, wat vererger is deur die baie aansoeke om plaaslike armeversorging. Die oorlogstoestande was ook verantwoordelik vir die vertraging van die kerkraad se planne vir die stigting van 'n koshuis vir behoeftige leerlinge asook die elektriese verligting van die dorp en daarmee saam ook die kerklike geboue. Om alles te kroon, breek die rampspoedige griep-epidemie in Oktober 1918 uit en baie slagoffers moes grafwaarts gedra word. In dié donker tyd was ds. Steytler en sy vrou 'n toring van lig en krag in die gemeente en het byvoorbeeld in Julie 1919 sowat £400 in die gemeente gekollekteer vir die "Griep Weezen Fonds".

Met die koms van ds. Steytler het daar nog 'n kerkbouskuld van 'n paar duisend pond bestaan. Dié syfer is verder aansienlik opgeskuif deur die aankoop van die nuwe orrel in 1912 (£1 180), die bou van 'n kerksaal in 1913 (£3 857), die herbou van die kerktoring in 1919 (£986), die elektrieseligstelsel vir die kerklike geboue in 1921 (£400), en ander uitgawes. Teen 1919 was die kerkskuld ver oor die £6 000. Daarbenewens het die oorlogstoestand jaarlikse tekorte in die kerkkas meegebring; meer as £400, byvoorbeeld, in 1916. Die salarisse van kerklike beamptes moes met 10 persent besnoei word in daardie jaar. Spesiale pogings is aangewend om die fondse te styf, veral ter vermindering van die groot kerkskuld. Hieraan het ds. Steytler daadwerklik meegehelp. Behalwe die uitdeel van sowat 2 000 bussies aan die bewoners van die verafgeleë geplase om hulle erediens-kollektes daarin te gooi (op die Sondae dat hulle nie by die kerk kon uitkom nie, om dit dan met Nagmaal kerk toe te bring, het ds. Steytler in 1917, vergesel van een of meer wykskerkraadslede in 'n gehuurde motor die gemeente van huis tot huis deurgegaan om vir die kerkskuld te kollekteer. Hierdeur is die skuld met sowat £1 200 verminder. Die gewone dankoffer-insameling van daardie jaar het die rekordbedrag van £848 ingebring, hoewel net 671 van 1 171 lidmate bygedra het. Dat die kerkraad die dienste van ds. Steytler op prys gestel het, blyk uit die notule van 30 November 1918: "Ouderling Smith spreekt een woord over de diensten door de leraar aan de gemeente bewezen met de collecte voor de kerkschuld en tydens de epidemie van de Spaansche influenza en stelt voor dat hem de som van £50 gegeven worde as blyk van waardering zyner diensten."

Die geldelike staat van die gemeente sou egter eers tydens die dienstyd van ds. Steytler se opvolger, ds. Johannes Rabie, werklik verbeter. Die dankofferkaartjies, indertyd deur ds. Paul Roux begin, moes in 1919 plek maak vir kollekteboekies, maar is twee jaar later daarna teruggebring. In 1919 is vir die eerste keer gebruik gemaak van skeurbladboekies ten einde behoorlik boek te hou van die geld wat kerkraadslede ontvang. Hierin is duidelik die presiese hand van ds. Steytler, wat orde in alles wou sien.

Intensiewer gemeente-bearbeiding

Ds. Steytler het hom uit die staanspoor beywer vir die meer intensiewe bearbeiding van die gemeente. Hy was 'n pastoor in die ware sin van die woord en iemand met verbasende werkkrag. Op sy aandrang het die kerkraad reeds enkele maande ná sy bevestiging (Februarie 1913) besluit om voortaan gereeld buitedienste te hou: jaarliks op Juriesfontein (Nieuwveld 3) en tweejaarliks op Hendrikskraal (Ghoup 4), Esterville (Nieuwveld 2), Putfontein en Vlakfontein (Ghoup 3). Op 'n volgende vergadering getuig die leraar van die goeie bywoning van hierdie dienste en ander bidure in die buitewyke. Om dit vir hom makliker te maak om hierdie buitewyke te besoek en te bearbei, het die kerkraad in Mei 1913 die kwessie van die aankoop van 'n vervoermiddel ernstig oorweeg. Een voorstel was ten gunste van die aanskaf van 'n kar en perde vir sowat £100 en die ander vir dié van 'n "motor car". Toe die stemme staak, het die lot ten gunste van die ou boere-vervoermiddel beslis. Drie jaar later is daar weer ernstig gedink aan die koop van 'n motor vir gemeentelike bediening, maar die swaar tye vanweë die wêreldoorlog laat die kerkraad vir die onkoste terugdeins.

Dit was toe reeds duidelik dat die groot en uitgestrekte gemeente bo die vuurmaakplek van 'n enkele leraar is. Op sterk aandrang van die Ring het die kerkraad in Julie 1918 besluit om 'n hulpprediker aan te stel, maar eers in die volgende jaar Junie kon die kerkraad prop. A.B. Wessels as hulpprediker verwelkom. Prop. Wessels, later van onder meer leraar van Merweville en konsulent van Beaufort-Wes, het ná 'n kort dienstyd van enkele maande reeds in November daardie jaar vertrek.

Nou word dit vir ds. Steytler duidelik dat die oplossing vir die gemeentelike bediening nie 'n hulpprediker nie, maar 'n medeleraar sou wees. Hy het alles in sy vermoë gedoen om die kerkraad en die gemeente in hierdie rigting op te voed. Op 'n gemeentevergadering in Julie 1920 is dan ook met meerderheid van stemme besluit ten gunste van die wenslikheid van die beroeping van 'n tweede predikant en laat die saak in die hande van die kerkraad. 'n Baie sterk minderheid het teen hierdie beginsel gestem en baie jare sou hierna verloop voor 'n tweede of medeleraar beroep sou word.

Beaufort-Wes se byna 120 jaar oue NG kerkgebou waarin ds. Steytler van 1912 tot 1920 die Woord verkondig het.

Eie buitelandse sendeling

Die onderwys en opvoeding ds. Steytler sy lewe lank na aan die hart gelê. Hy was egter veral 'n sendingman en as sodanig 'n waardige opvolger van die sendingliewende ds. Roux. Onder sy leiding het die kerkraad so vroeg as September 1913 besluit om ds. Colin Murray van Mlandastasie, Njassaland, al 'n sending in die heidenveld vir die rekening van Beaufort-Wes se gemeente te neem. Eers is net 'n gedeelte, maar sedert 1919 die volle salaris van £285 van ds. Murray betaal. Die eerste eintlike sendingfees is deur ds. Steytler in Julie 1914 georganiseer en sedertdien is gereelde jaarlikse sendingbasaars en -feeste gehou, veral vir die salaris van die sendeling in die buiteland se salaris waarvoor die gemeente verantwoordelik was. So is daar in die boekjaar wat op 30 Julie 1915 geëindig het, die mooi som van £627 uitbetaal, asook £295 voor die binnelandse sendeling, soos die armesorg toe nog genoem is.

Sy afskeid van Beaufort-Wes

Teen die middel van 1920 het ds. Steytler 'n beroep na die gemeente Piketberg ontvang en aangeneem. Op Sondag 1 Augustus het hy afskeid geneem met 'n troosvolle laaste boodskap na aanleiding van Deut. 33:27 (Statebybel): " De eeuwige God zij u een woning, en van onder eeuwige armen; en Hij verdrijve den vijand voor uw aangezicht, en zegge: Verdelg!" Veertien dae later het die volgende treffende berig in De Kerkbode verskyn (uit die Hollands vertaal): "Byna agt jaar was ds. Steytler leraar van dié gemeente. Veel, baie veel het hy in die tyd vir ons gedoen, ook sware tye met ons deurgemaak. Om maar slegs een te noem, die donker Oktobermaand 1918, toe die groep oor ons heengaan. Hoe het hy en mev. Steytler ons siekes besoek en verpleeg, die dooies begrawe, die bedroefdes getroos! Nooit het hulle aan die gevaar vir hul eie lewe gedink nie. Ja, waarlik, hulle was onder ons soos dienendes en nie om gedien te word nie. Die pastorie was vir ons altyd 'n oop huis ... In die kerkraadsvergaderings was daar altyd liefde, al was daar ook klein verskille. Nie alleen was die prediking van ds. Steytler vir ons tot seën nie, maar ook sy lewe onder ons was 'n getuienis vir sy Meester."

Piketberg en sy dood

Piketberg se NG kerk in tipiese Neogotiese boustyl is ontwerp deur Carl Otto Hager.

In die groot en belangrike gemeente Piketberg het ds. Steytler 12 jaar lank met seën gearbei. Dit was sy wens om in die tuig te sterf en dié begeerte is hom dan ook gegun, want sy eerbare en skoon loopbaan van by die drie dekades het geëindig toe hy op 28 Julie 1932 in 'n verplegingsinrigting in Kaapstad oorlede is na 'n langdurige siekbed. Sy stoflike oorskot is na sy laaste standplaas teruggebring en hy is voor die kerk begrawe waarin hy so lank en getrou die evangelie verkondig het. In dankbaarheid teenoor hom het die kerkraad 'n gepaste grafsteen laat oprig, wat by geleentheid van die gemeente se eeufeesviering deur mev. Steytler onthul is.

Veral in sy latere jare het ds. Steytler 'n belangrike plek in die Kerk ingeneem. Hy was onder andere lid van die Algemene Sendingkommissie, voorsitter van die Kuratorium van die Sendinginstituut op Wellington en met sy dood ook lid van die Kuratorium van die Kweekskool op Stellenbosch. Sy loopbaan en bediening, so skryf ds. A.P. Smit, was "besonder vrugbaar". Mev. Steytler skryf in Piketberg se Eeufees-Gedenkboek onder meer van haar man: "Hy het onder die diepe besef verkeer van die heiligheid van sy roeping as draer van Gods boodskap aan die mens. Steeds was dit sy strewe om die Boodskap, wat so getrou verkondig het, ook prakties uit te lewe. Vandaar sy onselfsugtigheid, sy sagheid met kinders, sy beleefdheid teenoor almal, sy traagheid om andere te oordeel en om liewer die goeie kant te sien en te beklemtoon, sy genialiteit wat uit sy gesig gestraal het, sy opregte simpatie met die wat in lyding is, sy reinheid, sy blanke opregtheid en selfopoffering in die diens van die Heer. Naas die prediking van die Woord het huisbesoek by hom die swaarste geweeg. In die vervulling van hierdie plig was hy besonder getrou en het hy dit steeds met veel vreugde gedoen. Ek kan my nie herinner dat hy ooit hieroor gekla het nie of moeg was daarvan nie. Ek kan getuig dat hy daardie afmattende werk met vreugde en blydskap gedoen het. Die gemeente (Piketberg) was groot, te groot vir één man (1 700 lede) maar die grootheid van die werk was vir hom eerder 'n aansporing as 'n ontmoediging."

Bronne

• Dreyer, eerw, Andries. 1934. Eeufees-Gedenkboek van die Ned.-Geref. Kerk, Piketberg, 1833-1933. Stellenbosch: Pro Ecclesia-Drukkery.
• Smit, ds. A.P. 1945. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820-1945). Beaufort-Wes: N.G. Kerkraad.

Eksterne skakels

• 'n Gedenkteken op ds. Steytler se graf op Piketberg. Dis tydens die gemeente se eeufeesviering deur mev. Steytler onthul. URL besoek op 29 September 2013.