Wikipedia

Nederlandse literatuur in die Renaissance

Nederlandse letterkunde in die Renaissance dek literêre produksie in Nederland in die tydperk wat in die middel van die sestiende eeu begin en duur tot ongeveer 1670. Tradisioneel word die stigting van die Nil Volentibus Arduum-vereniging in 1669 as die eindpunt beskou. In die Nederlandse letterkundegeskiedenis kan mens nie eintlik van 'n Baroktydperk praat nie, want die Renaissance het ons gebiede redelik laat ingekom.

Agtergrond

wysig

Die veranderinge binne die letterkunde, sowel in Nederland as in die buiteland, is hoofsaaklik te wyte aan drie belangrike bewegings in hierdie tydperk: humanisme, Renaissance en Reformasie. Die rigting wat die Nederlandse letterkunde ingeslaan het, is ook beïnvloed deur 'n interne ontwikkeling: as gevolg van die oorlog teen Spanje het die swaartepunt van die Nederlandse letterkunde van die suidelike na die noordelike provinsies verskuif. Die provinsie Holland het die kulturele, ekonomiese en politieke middelpunt van die Lae Lande geword, en vanaf die einde van die sestiende eeu ook van die belangrikste skrywers. Die invloed van die intellektuele uit die suide was aansienlik, sowel op die taal as op die verdere ontwikkeling van die Nederlandse letterkunde in die noorde. So het die Renaissance in Nederland begin met Lucas d'Heere, Karel van Mander en Jan van der Noot, wat almal om godsdienstige redes uit die suide gevlug het en die Nederlandse dialek ondergaan het wat 'Algemeen Beskaafde Nederlands' sou word burgers uit die suide, was daar ook invloed uit Brabant, wat 'n 'sjiek' voorkoms gehad het. Twee van die bekendste en gewildste toneelstukke deur die rederijker, wat hieronder bespreek sal word, Elckerlijc en Mariken van Nieumeghen, is in Brabant geskep.

Rederijkers as 'n oorgang

wysig

Die 'kamers' van die rederijkers het hoofsaaklik die 15de-eeuse Nederlandse letterkunde oorheers, maar sommige soos De Eglantier het daarin geslaag om tot in die 16de eeu te oorleef. Hierdie amateurdigters en kunstenaars het hulself na die Franse voorbeeld georganiseer, eers in Suid-Nederland[1], in verenigings van "rhétoriqueurs".

Die oorgang van die laat Middeleeue na die Renaissance kan in werklikheid nie as 'n skeidslyn beskou word nie, en dit geld ook vir die Nederlandstalige Middeleeuse literatuur en die literatuur wat daarop gevolg het. Die versvorme word geleidelik strakker omdat 'n meer reëlmatige metrum gebruik word, en die belangstelling in 'n volkstaal in die sin van 'n eenheidstaal, wat die streeksvariante (regiolekte) oorskry, neem stadig toe. In verskeie opsigte vorm die rederijkers 'n brug tussen beide fases in die Nederlandse literatuurgeskiedenis. Hulle werk is, soos byna alle Middeleeuse literatuur, sterk didakties van aard, met baie aandag aan godsdienstige, sosiale en morele kwessies. Enersyds bevat die wonderspel Mariken van Nieumeghen baie retoriese kenmerke soos die godsdienstig-moraliserende karakter daarvan, maar andersyds is die gereelde gebruik van soms plat volkstaal in hierdie drama baie ongewoon vir die geestelike literatuur van daardie tyd. . Die stuk word dus gesien as 'n werklike oorgangswerk vanaf die Middeleeue tot die Renaissance. Die Geuzenliederen, geskryf tydens die Tagtigjarige Oorlog, is ook vormgedigte van ware retorikus, hoewel dit inhoudelik sterk teen die Rooms-Katolieke Kerk gerig is.

Hoewel hul werk dikwels as geknutsel afgemaak is, waarin taalgrappies en kwinkslae 'n groter rol as literêre inspirasie en vernuwing gespeel het, was hulle (juis daarom) baie bewustelik by taalvorme en taalstrukture betrokke. Die literêre inhoud van hul werk is dalk nie altyd hoog nie, maar aandag aan vorme het wel gedigte van goeie gehalte opgelewer, soos die rondels deur die Brugse boorling Anthonis de Roovere. Toe die eerste sonnette aan die einde van die sestiende eeu in Nederlands verskyn het, 'n tipiese Renaissancevorm wat in Italië ontstaan ​​het, is die pad daarvoor gebaan. Die ou, bekende vorme kan tot latere tydperke gevind word, soos in Vondel se akrostiek. Die Wilhelmus, wat miskien deur Philip van Marnix van Sint-Aldegonde geskryf is, is ook 'n akrostikus.

Die begeerte na 'n eenvormige taal het ook sy voorloper onder die rederijkers. Die letterkundiges van die Renaissance wou aan Nederlands 'n eie bestaansreg gee naas die Latyn van wetenskap en godsdiens, maar het 'n landstaal teëgekom wat nog taamlik in dialekte gefragmenteer was, en waarin, wat literêre vorme aanbetref, die rederijkers gebruik baie Franse elemente is ingebring. Tog was dit juis daardie rederijkers wat bygedra het tot die skepping van 'n dialek-oortreflike taal. Omdat die onderlinge kompetisies (landjuwele) wat hulle gereël het ontmoetings met deelnemers uit verskillende streke was, en in die toneelstukke en poësie wat by daardie landjuwele aangebied is, was die skrywers versigtig om nie 'n taal te gebruik wat te streekspesifiek was nie.

Humanisme en klassisisme

wysig

In soverre die begin van die Renaissance in die Lae Lande egter vasgestel kan word, vind dit ongeveer gelyktydig met die opkoms van die Renaissance-humanisme plaas. Nietemin moet beide bewegings van mekaar onderskei word.

Humanisme was hoofsaaklik 'n filosofies-etiese rigting wat op waardes gefokus het. Dit het 'n voorloper gehad in die veertiende-eeuse Modern Devotion, die godsdienstige beweging wat die kontemplatiewe navolging van Christus laat herleef het; en in die sestiende eeu het dit sy groot eksponent gevind in die figuur van Desiderius Erasmus. Krities maar verdraagsaam was hy in sy tyd die grootste geleerde in die Nederlandse taalgebied, wie se werk (in Latyn) van besondere internasionale invloed was. Die etici Coornhert en Spiegel het ook hul stempel op hierdie humanisme afgedruk, terwyl die wetenskaplike Simon Stevin verwant was daaraan.

Weens die lot van die suidelike Nederlande - veral na die val van Antwerpen - het die kulturele, politieke en ekonomiese klem nou na die noorde verskuif. Tog het Antwerpen steeds 'n humanistiese sentrum van groot nasionale en internasionale belang bevat: die drukker-uitgewer Christoffel Plantijn was die grootste uitgewer van sy tyd in Nederland.

In teenstelling met humanisme was die Renaissance 'n beweging binne kuns en wetenskap. Daardie beweging het baie bestaande elemente getoon, was stewig gevestig in die Middeleeue en teruggevoer na die Klassieke Oudheid, maar dit is kenmerkend van hierdie beweging dat daardie elemente in die Renaissance bymekaar gekom het en nuwe impulse aan die kunste en wetenskap gebied het.

Nuwe genres

wysig

Veel meer waarde is aan die vorm van 'n literêre werk geheg as in die Middeleeue. Belangrike genres uit die Klassieke Oudheid wat weer in die Renaissance beoefen is, was die epos, die ode en die epigram, wat onder andere in Nederland deur Constantijn Huygens beoefen is. Klassieke tragedie het ook weer gewild geword. Daarby het nuwe literêre genres ontstaan, waarvan veral die embleem en die sonnet baie gewild was onder Nederlandse Renaissance-skrywers (P.C. Hooft, Constantijn Huygens, Jacob Cats, Jan Luyken). Die aforisme en die Essay het tydens die Renaissance as 'n nuwe genre in ander Europese lande ontstaan, maar is eers eeue later in die Hollandssprekende gebied beoefen.

Belangrike skrywers

wysig

Rederijkers

wysig

Humanisme en Renaissance

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Die vroegste, sover ons weet, was 'Alfa en Omega' van Ieper.

Bibliografie

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlandse_literatuur_in_die_Renaissance&oldid=2702976"