Pieter Ham

Ds. Pieter Nicolaas Ham (Amsterdam, Nederland, 17 Maart 1811 – Willowmore, Kaapkolonie, 19 September 1866) was ’n predikant in twee gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Ham sal onthou word as die man wat op pad was om die Voortrekkers, wat so gepleit het om 'n geestelike versorger, te gaan help, maar wat nooit sy bestemming in Natal bereik het nie.

Ds. Pieter Nicolaas Ham.

Han met afgestam van ds. Adrianus Ham, 'n Rotterdamse predikant. Sy opleiding geniet hy in Amsterdam en Utrecht, waar hy met lof die teologiese eksamen aflê. Weens 'n oorvloed van proponente kan hy nie dadelik 'n vaste beroep kry nie en tree hy van 8 Augustus 1837 tot 31 Mei 1840 as hulpprediker van ds. Wolterbeek in Alkmaar op.

Mislukte reis na Natal

Aangesien geen Kaapse predikant destyds sy lot met die Groot Trek wou inwerp nie, het die kerkraad van Pietermaritzburg vertoë gerig tot Nederland om predikante na Natal te stuur. 'n Geestelike kommissie is in Amsterdam vir hierdie doel gestig en het daarin geslaag om die diens van prop. Ham te verkry wat aan die begin van 1843 saam met sy eggenote aan boord van die Brazilië (ook gespel Brasilië) na Natal vertrek het. Toe die passasiers egter op 7 Mei 1843 in Natal aankom, verneem hulle tot hul ontsteltenis dat die Republiek pas deur Engeland geannekseer is en dat die Britse kommissaris in Natal, H. Cloete, dit verbied dat enige passasier van die Brazilië voet aan wal sit. Hy was glo bevrees dat as gevolg van die teenwoordigheid van die Brazilië en die Nederlandse toenadering op handels- en godsdienstige gebied die verset teen die Britse bewind bestendig sou word. Die gevolg was dat Ham nie toegelaat is om in Natal aan wal te stap nie. Die skip vertrek toe maar na Delagoabaai, waar prop. Ham ernstig siek word aan geelkoors en waar sy vrou sterf tydens die geboorte van hul kind, wat ook oorlede is, sowel as ’n onderwyser, L. Martineau, wat saam uitgestuur is. Prop. Ham het doodsiek gelê aan koors onder die vreemdes wat hom nie kon verstaan nie en wie se taal hy nie magtig was nie. Hy is eindelik per skip na Kaapstad gebring waar hy in Maart 1844 in 'n uitgeputte toestand aangekom het en waar hy geruime tyd verpleeg moes word.

Paarl en Franschhoek

So het prop. Ham nooit die Voortrekkers bereik nie, maar nadat hy in die Kaapse Kerk gelegitimeer is, is hy na die Paarl beroep as hulpprediker met die wyk Franschhoek as arbeidsterrein en word later predikant van die afgestigte gemeente.

Sy Leerrede over Johannes VI: 67-69 (Kaapstad, 1847) verskyn enkele jare ná sy aankoms in Suid-Afrika. Op Franschhoek gaan dit met hom nie baie voorspoedig nie. Daar was klagtes dat hy kerkraadsvergaderings nie bywoon nie; dat hy die gemeente verlaat sonder enige kennisgewing; dat hy hom aan drankmisbruik sou skuldig maak, en so meer. Daar was soveel verdeeldheid in die gemeente dat 'n kommissie van die Sinode ondersoek moes instel en dit duidelik geword het dat albei partye foute gemaak het. Die gemeentelede kon met die Hollander en sy vreemde uitkyk nie oor die weg kom nie. Ná twintig jaar diens in Franschhoek verlaat hy die gemeente vrywillig (1864) en neem vir die Evangelies-Lutherse gemeente van Stellenbosch waar tot 28 Oktober 1865, toe hy 'n beroep na die NG gemeente Willowmore aanvaar waar hy weereens ’n nuwe gemeente se eerste leraar was.

In 1866 verskyn sy Afscheidsrede naar aanleiding van Openb. 3 : 3a uitgesproken in de Evangelisch Luthersche Kerk te Stellenbosch op 8 October 1865 (Kaapstad).

Op Willowmore

Gedurende sy dienstermyn op Willowmore het hy hom beywer vir die bou van 'n pastorie en het landmeter Garcia die grond wat Lehmkuhl geskenk het om 'n pastorie op te bou, opgemeet en is tenders in die Volksblad, De Zuid-Afrikaan, De George Advertiser en die Eastern Province Herald gevra vir die oprigting van die gebou volgens planne opgestel deur die argitek C.O. Hager van Stellenbosch. Dit het onder meer bepaal dat "buitemure 12 voet hoog en 14 duim dik moes wees, met binnemure 9 duim dik en dat alle hout in die gebou greinhout moes wees". In Februarie 1866 is tenders oopgemaak wat gewissel het van R1 500 tot R3 147,91. Die Kerkraad het egter besluit dat die saak moes oorstaan as gevolg van die voortdurende droogte en "ongunstige tye".

Ds. Ham het hom beywer vir die daarstelling van 'n begraafplaas. Dit is in sy tyd dat daar besluit is om rondom die kerkhof die muur te bou wat vandag nog bestaan. Ds. Ham het ook die stigting van 'n skool gepropageer en in hierdie verband het hy dr. Langham Dale, superintendent van onderwys, gespreek, wat gemeld het dat hy die saak goedgesind is.

Nagmaal en ander dienste is periodiek gehou op Hartebeestkuil, Baviaanskloof, Dieniedouw, Vondeling en Willowmore.

Nadat Ds. Ham net 10 maande op Willowmore gestaan het, is hy op die 19 September 1866 oorlede en is hy begrawe in die kerkhof waarvoor hy hom so beywer het.

Gesinslewe

Voor sy vertrek uit Holland is hy met mej. A.F. Nibbrig van Amsterdam getroud, maar sy en haar pasgebore seuntjie is in Delagoabaai oorlede. Hy is later met Aletta Francina van Schoor, die weduwee van John Maitland, getroud. Van hul vier kinders is 'n dogtertjie op elfjarige leeftyd oorlede.

Waardering

Tydens die herdenking van die NG gemeente Willowmore se 75-jarige bestaan in 1939 is sy stoflike oorskot voor die kerk herbegrawe en hierdie gedenknaald opgerig.

Ham was 'n gesogte geleentheidsprediker, soos blyk uit sy optrede by die jaarvergadering van die Zuid-Afrikaansche Bijbelvereeniging (10 Oktober 1844), die herdenking van die aankoms van die Franse Hugenote (5 September 1844) en die 46ste verjaardag van die Zuid-Afrikaansche Zendinggenootschap (13 Oktober 1845). Hy het ook oor 'n snedige pen beskik, soos sy gereelde bydraes tot De Honigby getuig. Aangesien hy 'n aanhanger was van die liberalisme, die teologiese stroming wat die kerk veel hoofbrekens besorg het, kon hy nie as predikant by sy ortodokse gemeentes ingang vind nie.

Tydens die herdenking van die gemeente Willowmore se 75-jarige bestaan in 1939 is sy stoflike oorskot opgegrawe en voor die ou kerk herbegrawe. 'n Gedenknaald is op sy nuwe graf opgerig "ter nagedagtenis van hierdie dienskneg van God uit die vreemde, wat hom die lot van ons voorvaders aangetrek het en gewillig was om sy beste kragte vir hulle te offer".

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Steyn, Norrie. 1964. Gedenkboek van die 100-jarige bestaan van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Willowmore. 1864–1964. Willowmore: NG Kerkraad.