Steenbok (sterrebeeld)

sterrebeeld
Vir ’n artikel oor die sterreteken Steenbok, sien Steenbok (sterreteken).

Die Steenbok (Latyn: Capricornus) is ’n sterrebeeld in die diereriem. Sy Latynse naam beteken "bok met horings" of "bokhoring" en dit word gewoonlik uitgebeeld as ’n see-bok, ’n mitiese wese wat half bok en half vis is. Sy simbool is (Unicode ♑).

Steenbok
Latynse naam Capricornus
Genitief Capricorni
Afkorting Cap
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming 21h
Deklinasie -20º
Grootte 414 vk. grade (40ste)
Kwadrant SQ4
Besonderhede
Hoofsterre 9, 13, 23
Helderste ster Delta Capricorni
Naaste ster LP 816-60
Sterre helderder as 3 m 1
Sterre met planete 4
Messier-voorwerpe 1
Bayer-/Flamsteed-sterre 49
Meteoorreëns Alpha Capricornids, Chi Capricornids, Sigma Capricornids, Tau Capricornids, Capricorniden-Sagittariids
Aangrensende sterrebeelde
Waterdraer, Arend, Boogskutter, Mikroskoop, Suidelike Vis
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Die Steenbok is een van die 88 moderne konstellasies en ook een van die 48 sterrebeelde wat deur die 2de-eeuse sterrekundige Ptolemaeus genoem word. Die moderne sterrebeeld grens aan die Arend, Boogskutter, Mikroskoop, Suidelike Vis en Waterdraer. Dit lê in ’n gebied van die lugruim wat as "die See" bekend is omdat dit uit baie sterrebeelde bestaan wat met water te doen het, soos die Waterdraer, Visse en Eridanus. Dit is die kleinste sterrebeeld in die diereriem en die tweede dofste naas die Kreef.

Ruimtevoorwerpe wysig

Sterre wysig

 
Die Steenbok soos dit van die Aarde af lyk.[1]

Die Steenbok is ’n dowwe sterrebeeld, met net een ster wat ’n magnitude van helderder as 3 het; sy Alpha-ster is maar 3,6 mag.

Die helderste ster is Delta Capricorni, ook bekend as Deneb Algedi, met ’n magnitude van 2,9; dit is 39 ligjare van die Aarde af. Deneb Algedi is ’n Beta Lyrae-veranderlike ster (’n soort verduisterende dubbelster). Dit wissel met ’n magnitude van sowat 0,2 binne ’n periode van 24,5 uur.[2]

Die ander helder sterre in die sterrebeeld wissel tussen 3,1 en 5,1 mag. Alpha Capricorni is ’n veelvoudige ster, wat ook as Algedi of Giedi bekend staan. Die primêre ster, α2 Cap, is 109 ligjare van die Aarde af en is ’n geel reusester met ’n magnitude van 3,6. Die sekondêre ster, α1 Cap, is 690 ligjare weg en is ’n geel superreus met ’n magnitude van 4,3. Die twee sterre kan met die blote oog van mekaar onderskei word, en albei is self veelvoudige sterre. α1 Cap het ’n metgesel van 9,2 mag. α2 Cap se metgesel het ’n magnitude van 11; hierdie dowwe ster is self ’n dubbelster wat uit twee komponente van 11 mag elk bestaan.

Beta Capricorni is ’n dubbelster wat ook bekend is as Dabih. Dit is ’n geel reusester van 3,1 mag en is 340 ligjare van die Aarde af. Die sekondêre ster is ’n blou-wit ster van 6,1 mag. Nog ’n ster wat met die blote oog gesien kan word, is Gamma Capricorni, soms Nashira genoem; dit is ’n wit reusester met ’n magnitude van 3,7 en is 139 ligjare weg. Pi Capricorni is ’n dubbelster met ’n blou-wit hoofster van 5,1 mag en ’n wit metgesel van 8,3 mag. Hulle is 670 ligjare van die Aarde af en kan deur ’n klein teleskoop gesien word.[2]

Diepruimtevoorwerpe wysig

Die Steenbok bevat verskeie sterrestelsels en sterreswerms. Messier 30 (NGC 7099) is ’n bolswerm wat sowat 1 graad suid van die sterrestelselgroep NGC 7103 geleë is. Dit het ’n magnitude van 7,5 en is in die middel gesentreer. Dit is 30 000 ligjare van die Aarde af en het kettings sterre wat in ’n noordelike rigting strek en deur klein amateurteleskope gesien kan word.[2]

Die sterrebeeld bevat ook die spiraalsterrestelsel NGC 6907.

’n Sterrestelselgroep wat in die Steenbok voorkom, is HCG 87, ’n groep van minstens drie stelsels sowat 400 miljoen ligjare weg met ’n rooiverskuiwing van 0,0296. Dit bevat ’n groot elliptiese sterrestelsel, ’n spiraalstelsel wat van voor af gesien word en een wat van die kant af gesien word. Die tweede stelsel ondervind ’n uitsonderlike groot mate van stervorming, wat daarop dui dat dit in ’n wisselwerking met een of albei die ander lede van die groep is. Verder is die eerste en derde stelsel, wat albei aktiewe kerns het, verbind met ’n stroom sterre en stof, wat daarop dui dat hulle ook interaktief is. Sterrekundiges voorspel dat die drie stelsels oor miljoene jare kan saamsmelt om ’n reusagtige elliptiese stelsel te vorm.[3]

Geskiedenis en mitologie wysig

 
’n Vroeë 19de-eeuse uitbeelding van die Steenbok as ’n see-bok.

Ondanks die feit dat die Steenbok se sterre taamlik dof is, het dit een van die oudste mitologiese verbintenisse omdat dit sedert die middel van die Bronstydperk uitgebeeld word as ’n mitiese figuur wat half bok en half vis is. In die Babiloniese mitologie is dit voor 1000 v.C. al MULSUḪUR.MAŠ "die Bok-vis" genoem. Die sterrebeeld was ’n simbool van die god Ea en het die midwinter ingelui.[4]

In die Griekse mitologie word die sterrebeeld dikwels geïdentifiseer as Amalthea, die bok waaraan Zeus gedrink het nadat sy ma, Rhea, hom gered het toe sy pa, Kronos, hom wou eet soos wat hy met sy ander kinders gedoen het. Die bok se gebreekte horing is verander in die "roomhoring" of "horing van oorvloed".

Die planeet Neptunus is op 23 September 1846 in die Steenbok ontdek deur die Duitse sterrekundige Johann Galle.

Verwysings wysig

  1. "Capricornus, the Goat – Constellations – Digital Images of the Sky" (in Engels). Allthesky.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 16 Mei 2012.
  2. 2,0 2,1 2,2 Ridpath & Tirion 2001, pp. 102-103.
  3. Wilkins & Dunn 2006
  4. John H. Rogers, "Origins of the ancient contellations: I. The Mesopotamian traditions", Journal of the British Astronomical Association 108 (1998) 9–28.

Eksterne skakels wysig