Swabies-Alemanniese Karnaval
Die term Swabies-Alemanniese Karnaval verwys na die Karnaval wat in die suidweste van Duitsland, die Franse Elsas, Vorarlberg in Oostenryk en in Noord-Switserland gevier word. Dit verskil duidelik van die Rynse Karnaval, maar het eers in die vroeë 20ste eeu as 'n feesviering in eie reg begin herleef. Terwyl die Rynse Karnaval in die 18de eeu 'n nuwe gedaante gekry het, wat ook in die Swabies-Alemanniese gebiede oorgeneem is, het die Swabe en Alemanne hulle in die 20ste eeu weer op die Karnaval-tradisies van die Middeleeue en die vroeë moderne tydperk toegespits.
Die Swabies-Alemanniese Karnaval in sy huidige vorm word in Baden-Württemberg, dele van Beiere, in Vorarlberg, Switserland en Elsas gevier. In die plaaslike Swabiese en Alemanniese dialekte word dit gewoonlik Fasnet, Fasnacht of Fasent genoem (Nieuhoogduits: Fastnacht).
Die tipiese kenmerk van die Swabies-Alemanniese Karnaval is die vermomming van die deelnemers met maskers wat gewoonlik van hout, in enkele gevalle ook van tekstiele, papier, klei, plaatstaal of draadgaas gemaak is. Deelnemers verklee hulle in fantasieryke kostuums (Alemannies: Häs). In sommige gebiede word die dikwels kosbare kostuums selfs as familie-erfstukke generasies lank bewaar.
Geskiedenis
wysigDie Middeleeuse oorspronge
wysigNet soos die Rynse eweknie het ook die Swabies-Alemanniese Karnaval sy oorspronge in feesvierings, waartydens bederfbare kos voor die begin van die vastyd opgeëet is. Dergelike feeste is volgens historiese oorlewerings in die 13de eeu reeds orals in Middel-Europa gevier, alhoewel hulle van die huidige Karnaval verskil het. Daar was ook 'n groot aantal plaaslike variante van die fees.
Die oormatige feesviering is sedert die 14de eeu vergesel van gebruike soos dans, optogte of Karnavalspele. Ook het etery aanvanklik 'n sentrale rol gespeel soos by die sogenaamde Schembartloop of die karnavalsoptogte van die Neurenbergse gildes wat in die laat 15de en vroeë 16de eeu gewild geraak het. In ander stede het sogenaamde slagtersdanse plaasgevind - dit was rondedanse, waarby deelnemers worskringe in plaas van hande gevat het.
Volgens die Duitse etnoloog Dietz-Rüdiger Moser het die teenstelling tussen oormatige feesviering en die ontberings van die vastyd in toenemende mate ook 'n teologiese dimensie gekry. In verband met die Augustynse leerstellings van die twee-state-model (De civitate Dei) het die Karnaval volgens hom sinoniem geword met die Staat van die Duiwel (civitas Diaboli), terwyl die vastyd as 'n simbool van die Staat van God (civitas Dei). Danksy hierdie opvatting is duiwels of demone moontlik as vroeë Karnaval-karakters ontwikkel.
'n Ander sentrale figuur van die destydse Karnaval, die nar, het die verganklikheid, goddeloosheid en die dood versinnebeeld. Moser se interpretasie bly egter omstrede. Ander navorsers verwys na die feit dat daar 'n hele reeks winterlike feesvierings bestaan, waartydens maskers gedra word. soos byvoorbeeld Sint-Maarten, Sint-Nikolaas en die Silvester-fees (Oujaarsaand) op 31 Desember.
Terwyl navorsers nog tot by die tagtigerjare van die 20ste eeu algemeen aanvaar het dat die Karnaval 'n nie-Christelike oorsprong sou hê, word die aanwesigheid van die kerk nou as een voorvereiste vir die ontwikkeling van die Karnavaltradisies beskou. Dit is duidelik dat gedurende die Karnaval dikwels skerp kritiek teen die owerhede en die kerk uitgespreek is, sodat daar soms selfs 'n verbod op die Karnaval-feesvierings geplaas is.
Reformasie, barok-tydperk en Verligting
wysig
As gevolg van die Reformasie is nie net die vastyd in die gereformeerde gebiede nie meer waargeneem nie, dit het in baie gebiede van Middel-Europa ook 'n einde gemaak aan die Karnaval-feesvierings. Nogtans is die tradisie vir 'n tyd lank ook in enkele Protestantse dorpe en stede nog bewaar.
Daar word soms veronderstel dat die inwoners van die gereformeerde stad Basel in Switserland vanweë die Reformasie later met hulle Karnaval-feesvierings (die sogenaamde "Boerekarnaval") begin as ander Swabies-Alemanniese gebiede. Hierdie tydsverskil berus egter op 'n besluit, wat die kerk in die 11de eeu geneem het. Destyds is besluit om die Sondae nie meer by die vasdae te reken nie, en sodoende is die datum Aswoensdag ses dae verskuif teen die begin van die jaar. Die Baselaars en 'n aantal ander stede en dorpe het hierdie datum vervolgens steeds waargeneem.
Terwyl die Karnaval oorspronklik deur relatief eenvoudige vermommings gekenmerk was, is die gedaante van die Karnaval-karakters gedurende die barokstyl-tydperk van die 17de eeu aansienlik opgegradeer en verfyn. Veral die maskers, wat gebruik is, was nie langer van klei of papier gemaak nie. Hulle is nou deur houtsnyers geskep. Kenmerkend vir hierdie periode is die groeiende Italiaanse invloed, wat op die tradisionele Commedia dell'arte baseer.
Ten spyte van die positiewe benadering in die barok-periode het die Karnaval in die tydperk van Verligting 'n slegte naam gekry. Dit is nou beskou as 'n primitiewe gewoonte uit toeka se tyd. Die feesvierings is gevolglik op baie plekke gestaak of selfs verbied.
Herlewing in die romantiek en in die 20ste eeu
wysigDie prentjie het eers gedurende die tydperk van die Europese romantiek begin verander, toe die Rynse Karnaval gewild geraak het. Veral in stede soos Keulen, waar die eerste moderne Karnaval in 1823 plaasgevind het, het nou in plaas van die ambagsmanne die welgestelde burgers die fees begin vier. Die Rynse Karnaval is vinnig ook in ander dele van Middel-Europa gevier, insluitend die suidweste van Duitsland, waar dit die tradisionele Swabies-Alemanniese Karnaval geleidelik verdring het.
Eers teen die einde van die 19de eeu het die Swabies-Alemanniese feesvirings plek-plek begin herleef. Toe daar in 1903 vir die sogenaamde "narresprong" (Duits: Narrensprung), die tradisionele optog, net sewe deelnemers byeengekom het, het mense begin nadink oor hul eie Karnaval. Veral kleinburgers en plattelandse gemeenskappe het die Rynse Karnaval nie meer aantreklik gevind nie en besluit om die ou Swabies-Alemanniese gewoontes te laat herleef. In dié tyd is 'n groot aantal oorspronklike narregildes (Duits: Narrenzünfte) nuut gestig.
Groepering van aktiwiteite
wysigVroeg in die 20ste eeu is met die groepering van narregildes begin, en in 1924 is die Vereniging van Swabies-Alemanniese Narregildes (Duits: Vereinigung Schwäbisch-Alemannischer Narrenzünfte, VSAN) gestig. Die politieke situasie in Duitsland was destyds baie onstabiel, en op talle plekke is Karnaval-feesvierings verbied. Die VSAN was dus onder meer daarop gemik om die belange van Karnaval-geesdriftiges teenor die owerhede te beskerm. Daarnaas het die vereniging stappe onderneem om die ou tradisies te bewaar en te laat herleef. Die laasgenoemde het uiteindelik die hoofdoel van die organisasie geword.
Die publiek het heelwat belangstelling getoon, sodat daar selfs 'n beperking op die toelating van nuwe lede geplaas is. Hierdie beleid word nog steeds toegepas, en nuwe lede word slegs aanvaar om suiwer historiese tradisies te kan beskerm. 'n Aantal ander verenigings soos die Federasie van Bo-Rynse Narregildes (1937) en die Narrevereniging Hegau-Bodenmeer (1959) is weens die VSAN se beleid gestig, en die aantal verenigings groei nog steeds.
Die vinnige toename van Karnaval-organisasies word veral toegeskryf aan die gewildheid van die Narre-byeenkomste (Narrentreffen). Oorspronklik was Swabies-Alemanniese Karnavalfeeste 'n plaaslike aangeleentheid, en die feesvierings was beperk tot die eie dorpsgemeenskap. Danksy die stigting van die VSAN en sy susterorganisasies het Karnaval-geesdriftiges die geleentheid gekry om kennis te maak met geesdriftiges en tradisies uit ander dele van die land.
Die eerste Narre-byeenkoms het in 1928 in Freiburg im Breisgau plaasgevind. Die aantal byeenkomste het in die laaste dekades so stewig gegroei dat dit nou as 'n bedreiging vir die tradisionele plekgebonde feesvierings beskou word. Daar is selfs gildes, wat oor geen plekgebonde tradisie meer beskik nie en net gestig is om aan Narre-byeenkomste te kan deelneem. Die VSAN het derhalwe besluit om die aantal Narre-byeenkomste te beperk, alhoewel hierdie soort feeste al hoe meer gewild raak.
Saam met die groepering van aktiwiteite is sedert die begin van die 20ste eeu talle nuwe Karnaval-karakters geskep. Slegs op 'n klein aantal plekke het daar ou tradisionele kostuums bewaar gebly, wat nog steeds gedra kon word. Meestal het mense net oor enkele maskers of kledingstukke beskik, waarvan die oorsprong nie meer presies bekend was nie. Hierdie stukke is by nuwe karakters gevoeg. Dikwels is 'n hele reeks karakters en kostuums geskep. Geesdriftiges in Offenburg het in 1933 'n heksegilde gestig, wat sy oorsprong in sowel sprokies asook Middeleeuse beskouings het. Die Karnaval-heks het intussen een van die gewildste karakters van die Swabies-Alemanniese Karnaval geword. Heksekostuums het egter al sedert die 18de eeu deel uitgemaak van die Karnavalfees in Tirool (Oostenryk). Ook die "snaakse ou wyf" was 'n ou bekende figuur van die Karnaval, en reeds in die Middeleeue het mans in vroueklere verskyn om streke uit te haal. Die Karnaval-heks met haar houtmasker was egter 'n hele nuwe karakter.
In die tyd ná die Tweede Wêreldoorlog het die aantal narregildes skerp gestyg, en hulle is selfs in dorpe gestig waar daar voorheen geen Karnavalfeeste plaasgevind het nie. In die negentigerjare het selfs die meeste klein dorpies in die Swabies-Alemanniese gebiede oor hul eie Karnavalfeeste beskik. Die byeenkomste van die VSAN word deur die plaaslike televisiekanale gebeeldsaai.
Die datum van Karnaval
wysig6 Januarie
wysigh.JPG)
Kerstyd het op 6 Januarie, die datum vir Epifanie (Driekoninge), geëindig. Eers op hierdie dag kon dus Karnavalfeesvierings begin, soos blyk uit Middeleeuse oorlewerings, en die Swabies-Alemanniese Karnaval het eeue lank op hierdie datum 'n aanvang geneem - in teenstelling met die Rynse Karnaval-tradisies. Volgens 'n ou tradisie word die karnavalmaskers op 6 Januarie afgestof, en nou goht's degege (dit wil sê die eerste feeste en optogte word gehou).
Die belangrikste gebeurtenisse voor die amptelike hoogtepunt van die karnaval is egter gesellige byeenkomste, en dikwels word die program van die komende karnavalseisoen af te kondig of besonderhede van die organisasie te bespreek. In die afgelope dekades het byeenkomste van duisende karnavalgeesdriftiges, wat op naweke gehou word, al hoe meer gewild geraak.
Die "Vette Dinsdag"
wysigOok die etimologiese betekenis van die Duitse woord Fastnacht (letterlik: die nag of aand voor die begin van die vastyd) dui daarop dat die ou fees op die dag voor Aswoensdag gevier is. Die datum vir Aswoensdag is veranderlik en hang af van die datum vir Pase; Paassondag is die eerste Sondag, wat op die eerste volmaan in lente volg. Volgens die Gregoriaanse kalender begin lente op 21 Maart, sodat 22 Maart die vroegste datum vir Paassondag kan wees. Die vastyd voor hierdie datum duur veertig dae tot by die Dinsdag in die sesde week voor Pase. Aangesien die Sondae volgens 'n besluit van die Konsilie van Benevent (1091) nie by die vastyd gereken is nie, het dit gevolglik ses dae vroeër op Woensdag in die sewende week voor Pase begin - op Aswoensdag dus. 4 Februarie is die vroegste datum vir Aswoensdag. Dieselfde term kom voor in Frankryk, Noord- en Suid-Amerika as 'Mardi Gras' wat letterlik dieselfde beteken.
Die ou Karnaval
wysigOndanks die besluit van die Konsilie het 'n aantal plattelandse gebiede, asook Protestantse gebiede, wat hierdie besluite nie aanvaar het nie, Karnaval nog steeds 'n week later op Maandag begin vier. Hierdie tradisie word nog steeds bewaar as die "ou Karnaval" of "Boerekarnaval". Dikwels is Karnaval selfs twee keer gevier, waarby die eerste fees "Boerekarnaval" (Bauernfastnacht) en die tweede "Here-" of "Papekarnaval" (Pfaffenfastnacht) genoem is. Voorbeelde van hierdie tradisie is die sogenaamde Funkensonntage, die Hirschmentig van die narregilde in Furtwangen (Swartwoud) of die datum van die Switserse stad Basel se Karnaval.
Die karakters van die Swabies-Alemanniese Karnaval
wysig
Die aantal karakters van die Swabies-Alemanniese Karnaval het intussen baie groot geraak. Tydens die byeenkomste van gildes tree hulle in homogene groepe op, wat elkeen een tipe Karnaval-karakter verteenwoordig. Daar is egter ook 'n aantal groepe, wat uit verskillende karakters bestaan. Een van die gewildste motiewe is die drywers, waarby 'n wilde dier-karakter deur met peitse bewapende drywers in bedwang gehou word. Voorbeelde is die Brieler Rössle ("Brieler Perdjie") uit Rotweil of Werners Esel ("Werner se Donkie") uit Bad Waldsee.
In baie gebiede is daar ook enkeling-karakters, wat dikwels 'n sentrale rol by die plaaslike Karnaval speel. Met verloop van tyd het hele families van Karnaval-karakters ontstaan, wat bepaalde eienskappe en take het, soos byvoorbeeld die Gole in Riedlingen.
Alhoewel die afgelope dekades baie nuwe karakters ontwikkel is, behoort die meste tot 'n bepaalde tipe van figure. Ook die meeste nuutgestigte gildes volg 'n lyn van bepaalde karakters.
Duiwelsfigure
wysigDie duiwelsfigure behoort tot die oudste bekende karakters soos die Federehannes van die Rottweilse narregilde, wat reeds eeue lank bestaan. Die narregilde van Elzach staan bekend vir sy Schuddig, 'n duiwelsfiguur, wat oorspronklik veral in die Middel-Swartwoud dikwels voorgekom het. Deesdae tree duiwels ook as enkeling-karakters op, wat die rol van heksemeester speel (soos byvoorbeeld by die Offenburgse narregilde). Die Karnaval-feesvierings in die Swartwoud-stad Triberg word deur 'n duiwelsfiguur oorheers, wat in die 19de eeu geskep is.
Narre-karakters
wysigNarre-karakters is waarskynlik net soos oud en tree deesdae in 'n groot aantal variante op. Weißnarren ("Witnare") is kenmerkend vir die Baar-platogebied. Die oudste bekende dergelike karakters is die Narro uit Villingen of die Hansel uit Donaueschingen, Hüfingen en Bräunlingen. In Rottweil bestaan daar 'n sogenaamde Biss met'n vroulike metgesel, Gschell. Die meeste Witnarre is manlike figure, wat tydens die Narresprong deur 'n vroulike karakter vergesel word. Hulle dra egter meestal geen vermommings of maskers nie, maar eerder 'n tradisionele kleredrag, soos Donaueschingen se Gretle. Die Witnarre dra 'n wit linnekostuum, wat in bonte kleure beskilder of met borduurwerk versier is.
In teenstelling met die swierige Witnarre word die Blätzle-, Spättle- of Flecklenarren deur hulle ruwe voorkoms gekenmerk, aangesien hulle kostuums van klein stukkies tekstiele vervaardig is. Met verloop van tyd het hulle kostuums egter steeds meer gesofistikeerd geword en bevat nou eweneens borduurwerk, wat per hand aangebring is.
Die tradisionele narre uit die Bodenmeergebied en Opper-Swabe soos byvoorbeeld die Blätzlebuebe uit Konstanz of die narregilde Überlingen se Hänsele dra oorwegend tekstielmaskers, terwyl hulle eweknieë uit die Swartwoud, die Hanseln uit Furtwangen, Gengenbach of Offenburg houtmaskers gebruik.
Die Spättlehansel uit Wolfach is 'n opmerklike uitsondering. Hulle is die enigste Karnaval-karakters in die Swabies-Alemanniese gebied, wat oor plaatmetaalmaskers met 'n beweeglike onderkaak beskik. Die Narro-Altfischer-gilde uit die stad Laufenburg naby die Switserse grens spog met die oudste bekende houtmaskers in die suid-weste van Duitsland.
Die Flecklenarren met hulle kenmerkende stoflappe-kostuums is tydens die barokstyl-tydperk aansienlik verfyn en tree sedertdien as Fransennarren op, soos byvoorbeeld in Schömberg of Rottweil.
Die Bajazzo-karakter het sy oorsprong in Italië en het saam met die Italiaanse en Rynse Karnaval in die 18de en 19de eeu gewild geraak. Die oudste bekende Swabies-Alemanniese weergawes is die Rösle- und Schellenhansele uit Wolfach. Feitlik alle narre het hul tipiese "narre-attribute" soos klokkies, varkensblase of spieëls.
Wilde kêrels
wysig
In vergelyking met die ander karakters kon boere die sogenaamde "Wilde kêrels" se kostuums maklik self vervaardig. Hulle het dus deur die eeue tot die gewildste karakters ontwikkel. Die kostuums bevat materiaal, wat in die plattelandse gebiede volop was. Daar is byvoorbeeld strooibere gemaak, wat vandag nog in Wilflingen gewild is. Hulle kostuum is byna volledig van strooi gemaak en bevat geen versierings nie.
Hulle eenvoudige voorkms en die feit dat tradisionele materiale deesdae nouliks beskikbaar is, het daartoe gelei dat Wilde kêrels nou minder gewild is by die publiek. Daarnaas kan die kostuums net een seisoen lank gebruik word en moet die volgende jaar opnuut vervaardig word.
In Singen (Hohentwiel) het die huidige Hooriger Bär-karakters vanuit 'n strooibeerkostuum ontwikkel, alhoewel hulle nou van tekstiele gemaak word, oor 'n aantal jare gebruik kan word en oor 'n houtmasker beskik. Die Welschkornnarro uit Zell am Harmersbach het 'n soortgelyke kostuum. Die Nussschalenhansele uit Wolfach verteenwoordig 'n ander soort Wilde kêrels: In plaas van strooi is hulle kostuum met meer as 3 000 halwe neutedoppe versier.
Legendariese karakters
wysig'n Groot aantal karakters, wat ná die Tweede Wêreldoorlog ingevoer is, sou eintlik by die Wilde kêrels gereken kan word. Dikwels gaan hulle egter terug op plaaslike legendes of gebeurtenisse. Baie jong narregildes pas hulle nuwe karakters by die plaaslike tradisies aan en kies figure uit die legendes.
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Schwäbisch-alemannische Fastnacht
Bronliteratuur
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Schwäbisch-alemannische Fastnacht. |
- Dold, Wilfried, Roland Wehrle e.a.: Zur Geschichte der organisierten Fastnacht. Vereinigung Schwäbisch-Alemannischer Narrenzünfte. Vöhrenbach: Dold Verlag 1999
- Mezger, Werner: Das große Buch der schwäbisch-alemannischen Fastnacht. Ursprünge, Entwicklungen und Erscheinungsformen organisierter Narretei in Südwestdeutschland. Stuttgart: Theiss 1999
- Mezger, Werner: Fasnet in Rottweil. Geschichte und Gegenwart eines Brauchs. Stuttgart: Theiss 1996
- Kutter, Wilhelm: Schwäbisch-alemannische Fastnacht. Künzelsau: Sigloch 1976
