Tuamotu-argipel
Die Tuamotu-argipel (Frans: Îles Tuamotu) is ’n Frans-Polinesiese groep van amper 80 eilande en atolle wat van die noordweste tot die suidooste oor ’n gebied van die Suidsee strek wat min of meer so groot soos Wes-Europa is, met ’n landoppervlakte van 850 km2 en 16 000 inwoners. Dit vorm die grootste atolgroep in die wêreld.
| Tuamotu-argipel | |
|---|---|
 Vlag van die Tuamotu-argipel. | |
| Geografie
| |
| Ligging | Stille Oseaan
|
| Argipel | Polinesië |
| Totale eilande | 78 |
| Hoofeilande | Anaa, Fakarava, Hao, Makemo
|
| Administrasie | |
| Sien teks. | |
| Franse oorsese gebied | Frans-Polinesië, Frankryk
|
| Demografie | |
| Bevolking | 15 862
|
Die belangrikste eilande is Anaa, Fakarava, Hao en Makemo.
Die eerste bewoners van die Tuamotu-eilande was Polinesiërs en die Tuamotuane deel dus die Polinesiese taal en kultuur.
Administratiewe afdelings wysig
Frans-Polinesië is ’n halfoutonome eilandgroep en ’n Franse oorsese gebied. Tuamotu en die Gambiereilande vorm saam die Tuamotu-Gambiereilande, wat een van die vyf administratiewe afdelings van Frans-Polinesië is.
Die argipel word in 16 munisipaliteite verdeel: Anaa, Arutua, Fakarava, Fangatau, Hao, Hikueru, Makemo, Manihi, Napuka, Nukutavake, Puka Puka, Rangiroa, Reao, Takaroa, Tatakoto en Tureia.
Demografie wysig
Met die 2007-sensus het Tuamotus (insluitende die Gambiereilande) ’n bevolking van 18 317 gehad (’n styging vanaf 15 862 in 2002 en 8 100 in 1983). Van hulle woon 769 in ’n radius van 400 km om Mururoa en Fangataufa, waar Frankryk voorheen kernwapentoetse gedoen het.
Die algemene spreektaal is Tuamotuaans, behalwe in Puka-Puka, waar Marquesaans gepraat word, en in die Gambiereilande, wat Mangarevaans gebruik.
Geologie en geografie wysig
Al die eilande van Tuamotu is hoë sandbanke wat op koraalriwwe gebou is. Makatea is een drie groot fosfaatrotse in die Stille Oseaan. Hoewel die Gambiëreilande geografies deel van Tuamotu is, verskil hulle geologies en kultureel.
In die noordweste van die argipel is die ringvormige Taiaro-atol, wat ’n seldsame voorbeeld is van ’n koraalrif met ’n ten volle ingeslote lagune. Die atol is sedert 1977 ’n Unesco-biosfeerbewaringsgebied.[1]
Ondanks die groot gebied waaroor die eilande versprei is, beslaan dit ’n landoppervlakte van net sowat 885 km2. Die klimaat is warm-tropies, sonder waarneembare seisoene. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is ’n feitlik deurlopende 26 °C. Daar is geen waterbronne soos mere en riviere nie; plekke waar reën opgevang word, is die enigste bron van vars water.
Die gemiddelde jaarlikse reënval is 1 400 mm. Dit wissel nie baie deur die jaar nie, hoewel van September tot November minder reën val.
Flora en fauna wysig
Die yl sand van die koraaleilande verhoed ’n uiteenlopende plantegroei. Die kokospalm, die bron van gedroogde klapper, is ekonomies belangrik. Vanielje word op ’n paar eilande gekweek. Landbou is verder beperk tot die vervaardiging van voedsel. Vrugte en groente sluit in die patats, taro en broodvrug, asook ander tropiese vrugte.
Die koraalriwwe is die tuiste van ’n groot verskeidenheid onderwaterdiere. Ander fauna is hoofsaaklik seevoëls, insekte en akkedisse. Daar is net 57 voëlspesies, maar 10 van hulle is inheems. Altesaam 13 word wêreldwyd bedreig en een het uitgesterf.[2]
Geskiedenis wysig
Nie veel is bekend oor die vroeë geskiedenis van die eilande nie. Volgens argeologiese vondste kon Wes-Tuamotu teen 700 v.C. vanaf die Geselskapseilande beset gewees het. Op die eilande Rangiroa, Manihi en Mataiva is marae (plat seremoniële platforms), maar hul presiese ouderdom is nie bekend nie.
Die eerste Europeër wat die eiland besoek het, was die Portugese seevaarder Ferdinand Magellaan tydens sy reis om die wêreld in 1521. Van die bekendste ander besoekers was:
- Jacob Roggeveen (wat Paaseiland in 1722 eerste gesien het);
- Die Fransman Louis Antoine de Bougainville in 1768;
- Die Britse ontdekkingsreisiger James Cook in 1769;
- Die Russiese ekspedisie van Otto von Kotzebue in 1815.
Nie een van dié besoeke het enige politieke gevolge gehad nie, want die eilande was in die invloedsfeer van die Pomare-dinastie van Tahiti.
Die eerste Christelike sendelinge het aan die begin van die 19de eeu op die eilande aangekom. Teen die laat 19de eeu het handelaars die eilande se pêrels na Europese markte geneem en hulle gesogte besittings gemaak. Frankryk het koning Pomare V van Tahiti gedwing om te abdikeer en die eilande oorgeneem sonder om hulle amptelik te annekseer.
Tuamotu het in 1947 koerantopskrifte gehaal toe die Noorweegse etnograaf Thor Heyerdahl saam met vyf ander van Suid-Amerika af gevaar het op sy vlot Kon-Tiki en Raroia bereik het. Meer onlangs was die eilande in die nuus toe Frankryk kernwapentoetse op die atolle Moruroa en Fangataufa uitgevoer het.
Eilandgroepe wysig
Die Tuamotu-argipel bestaan uit agt groepe klein eilande en atolle:
Îles du Désappointement wysig
Îles du Duc de Gloucester wysig
Verre-oosterse Tuamotu-groep wysig
|
Hao-groep wysig
Hikueru-groep wysig
Îles du Roi Georges wysig
Îles Palliser wysig
|
Îles Raevski wysig
|
Galery wysig
-
Puka Puka -
Anaa -
Motutunga -
Fakahina -
Hikueru -
Napuka -
Pukarua -
Taiaro -
Tatakoto -
Vanavana
Verwysings wysig
- ↑ "Biosphere Reserve Information". Unesco.com. 2008. Besoek op 11 November 2011.
- ↑ Blanvillain, C; Florent, C & V. Thenot (2002) "Land birds of Tuamotu Archipelago, Polynesia: relative abundance and changes during the 20th century with particular reference to the critically endangered Polynesian ground-dove (Gallicolumba erythroptera)". Biological Conservation 103 (2): 139-149 doi:10.1016/S0006-3207(01)00112-4
Eksterne skakels wysig
- Stevenson, Robert L. (1896), In the South Seas Geargiveer 26 Junie 2009 op Wayback Machine
- Amptelike webtuiste van die Tahiti-toerismeraad
- Amptelike webtuiste (administrasie) Geargiveer 23 Oktober 2005 op Wayback Machine
- earthobservatory.nasa.gov
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Koördinate: 18°02′27″S 141°24′34″W / 18.04083°S 141.40944°W