Maritz-rebellie

Die Maritz-rebellie (ook bekend as Die Rebellie van 1914 en die Huiloorlog) was 'n Suid-Afrikaanse opstand wat in 1914 plaasgevind het.

Maritz-rebellie
Deel van die Eerste Wêreldoorlog en die Suidwes-Afrika-veldtog
Datum 15 September 1914 – 4 Februarie 1915 Ligging Suid-Afrika Resultaat Britse oorwinning Rebellie onderdruk Rebelleleiers word gevange geneem Suid-Afrika beset Duits-Suidwes-Afrika
Strydende partye
Britse Ryk Unie van Suid-Afrika	Zuid-Afrikaansche Republiek Ondersteun deur:  Duitse Keiserryk Duits-Suidwes-Afrika
Aanvoerders
Jan Christian Smuts Louis Botha	Manie Maritz Christiaan de Wet Christiaan Frederik Beyers Jan Kemp
Sterkte
32 000	12 000
Ongevalle en verliese
101 gesneuweldes en gewondes	124 gesneuweldes 229 gewondes

Potchefstroomse studente hou 'n optog teen regeringsbeleid tydens die Rebellie.

Ten spyte van die stigting van die Unie van Suid-Afrika het aansienlike verbittering weens die Tweede Vryheidsoorlog in die hart van baie Afrikaners bly voortleef. Toe Groot-Brittanje in 1914 oorlog teen Duitsland verklaar, het baie voormalige Republikeine nie hulle weg oopgesien om aan die kant van die Geallieerdes te veg nie. Aangevuur deur vertellings van visioene van Siener van Rensburg, wat die ondergang van die Britse Ryk voorspel het, het teenstand teen enige militêre verpligting begin vorm aanneem.

Die saak is op die spits gedryf in September 1914 toe die eerste minister, genl. Louis Botha, bekendgemaak het dat Suid-Afrika van voorneme was om Duits-Suidwes-Afrika in te val. Teenstemme het in talle dele van die land opgeklink, maar daar was min koördinasie tussen die groepe onder aanvoering van genls. Manie Maritz in Noordwes, Christiaan Frederik Beyers, bevelvoerder van die Uniale Weermag in die Transvaal, kaptein Jopie Fourie en genl. Christiaan de Wet.

Daadwerklike pogings deur die Nederduitse Gereformeerde Kerk, president M.T. Steyn en ander kragtige magte om vyandigheid te voorkom, het misluk en gevegte het byna gelyktydig in die Transvaal, in die Kaapprovinsie naby Upington en in die Vrystaat uitgebreek. Genl. Louis Botha het die nuutgestigte Unieverdedigingsmag opgeroep en 'n beroep op lojale burgers gedoen om die regering te ondersteun.

Genl. Christiaan de Wet is in die Vrystaat verslaan en het in Betsjoeanaland (Botswana) gaan skuil, waar hy later gevange geneem is. Genl. Beyers het verdrink terwyl hy die Vaalrivier probeer oorsteek het en Jopie Fourie is in hegtenis geneem en deur 'n vuurpeloton ingevolge Krygswet om die lewe gebring.

Die laaste Rebelle het hulle vroeg in 1915 oorgegee, van wie baie gevangenisstraf opgelê is. Pogings is deur die Duitse bewindhebbers in Suidwes-Afrika aangewend om die Rebellie aan te vuur deur 'n sogenaamde verdrag met genl. Manie Maritz te sluit, wat hom die vestiging van 'n republiek in die Unie gewaarborg het.

Agtergrond

Generaal Manie Maritz

Die Kabinet wat met die stigting van die Unie van Suid-Afrika in 1910 deur genl. Louis Botha op versoek van die Goewerneur-Generaal saamgestel is, het verteenwoordigers van sowel die Afrikaanse as die Engelssprekende politieke groepe in die land bevat. Dit was 'n weerspieëling van Botha se begeerte om die Afrikaanse en Engelse elemente in die land met mekaar te versoen en hulle saam te snoer tot 'n verenigde Suid-Afrikaanse nasie wat die imperiale bande met die Britse Ryk sou handhaaf.

Die stigting van die Suid-Afrikaanse Party (SAP) in 1911 was 'n verdere stap in die rigting van Botha se sogenaamde "konsiliasie". Die meeste Afrikaners en baie Engelssprekendes het hul politieke heil by die party gesoek. In die praktyk het dit spoedig geblyk dat baie Afrikaners nie met die konsiliasiebeleid saamgestem het nie. Met genl. J.B.M. Hertzog as leier het hulle van die SAP weggebreek en in Januarie 1914 die Nasionale Party (NP) gestig.

Die NP het hom beywer vir die handhawing van die Afrikanerkultuur parallel met die van die Engelssprekendes. Hulle het Botha daarvan beskuldig dat hy Suid-Afrika se belange verwaarloos ten gunste van Brittanje en was voorstanders van onder andere die republikeinse ideaal, wat na die Tweede Vryheidsoorlog onder die Afrikaners voortgeleef het. Op 4 Augustus 1914 het Brittanje teen Duitsland oorlog verklaar en versoek dat die Suid-Afrikaanse Regering hom aktief bystaan deur die radiostasies in Duits-Suidwes Afrika te verower.

Die Britse versoek het die regering in 'n moeilike posisie geplaas. Vir baie Afrikaners was die Anglo-Boereoorlog nog te vars in die geheue en hulle sou eerder die wapen teen as vir Brittanje opneem. Hul wantroue is vererger deur die verspreiding van gerugte dat die regering van plan was om burgerkommando's vir die verowering van Suidwes-Afrika te gebruik. Hulle het die oorlog in Europa beskou as 'n gulde geleentheid om hul onafhanklikheid met geweld terug te kry.

Aan die ander kant het die moontlikheid bestaan dat die Engelssprekende deel van die bevolking, veral Natal en Oos-Kaap, sou weier om verder deel van die Unie te wees indien daar nie aan die Britse versoek voldoen word nie. Botha en sy adjunk, genl. J.C. Smuts, was ten gunste van aktiewe deelname aan die oorlog. Hulle het ingesien dat Suidwes-Afrika in elk geval deur Brittanje verower sou word, heel moontlik met die hulp van Australiese of Indiese troepe, en dat Suid-Afrika daardeur die inisiatief in Suider-Afrika sou verloor.

Hulle het dit ook as Suid-Afrika se morele plig beskou om Brittanje by te staan. Die saak moes egter vir beslissing aan 'n spesiale sitting van die Parlement voorgelê word (September 1914). Die standpunt van die ontevrede seksie van die Afrikaners is in die Volksraad deur genl. Hertzog gestel. Hy het erken dat Suid-Afrika as deel van die Britse Ryk in 'n staat van oorlog met Duitsland verkeer het, maar het aangevoer dat dit hom nog nie verplig om tot militêre optrede oor te gaan nie.

Die verowering van Suidwes-Afrika sou volgens hom met onnodige onkoste en lewensverlies gepaard gaan. In die Volksraad sowel as in die Senaat is daar egter met 'n oorweldigende meerderheid ten gunste van deelname gestem.

Ooreenkoms

'n Vroueoptog op Reddersburg in 1914 om die vrylating van genl. C.R. de Wet te eis.

Die bewoording van die ooreenkoms lui as volg:

Overeenkomst gemaakt en aangegaan door en tussen de Keizerlijke Governeur van Duits Zuid West Afrika, als vertegenwoordiger van zyn Ge-eerbiedigde Majesteit, de Keizer van Duitsland, en Generaal S.G. Maritz die namens en ten behoeve van een aantal Officieren en manschappen handelt die bereid zyn de onafhanelikheid van Zuid-Afrika te verklaren, te weten:- 1. Genoemde Generaal S.G. Maritz heft de onafhankelikheid van Zuid-Afrika verklaart en de stryd tegen Engeland aangevangen. 2. De Regierung van D.Z.W. Afrika erkent alle Afrikaanse Strydmachten die tegen Engeland optreden als Oologsvoerende Machten aan en zal ze, na verdere bespreking in de stryd tegen Engeland ondersteunen. 3. Wordt dat tot nu Brits Zuid-Afrika gedeeltelik of als een geheel onafhankelik zal de Keizerlijke Goeverneur van D.Z. W. Afrika alle middelen aanwenden om die staat of Staten zo spoedig mogelik door het Duitse Ryk als zodanig erkend te krygen en ze te laten vallen onder de algemene vrede-sluiting. 4. In kosideratie voor zodanige verleende hulp zullen de nieuw gevormde staat of Staten geen bezwaar maken als het Duitse Ryk Walvis-Baai en de Eilande die tegenover D.Z.W. Afrika liggen in bezit nemen. 5. Het Dalweg van de Oranje Rivier zal in die toekomst de grenzen vormen tussen D.Z.W. Afrika en de Kaap Kolonie. 6. De Duitse Ryk zal geen bezwaar maken als genoemde Staten Delagoa Baai in bezit nemen. 7. Als de opstand op een mislukking uitloopt zullen de opstandelingen die sich op Duitse Gebiet begeve als Duitse Bundgenoten aangezien en als zulks behandeld woorden. Aldus gedaan en getekend to Kaimoes op de 17de Oktober 1914. Get. S.G. Maritz. B. von Zastrow, Keizerl. Bezirksamtmann als vertegenwoordiger van de Keizerlijke Goeverneur van Duits Zuid West Afrika.

Gevolge

Die 1914-Rebellie het verreikende gevolge gehad. Baie Afrikaners het gekant geraak teen die Botharegering en aan die Nasionale Party steun verleen. Die verandering in die politieke klimaat het reeds met die verkiesing van 1915 geblyk toe die Nasionale Party, skaars 'n jaar na sy stigting, 78 000 stemme teenoor die 94 000 van die SAP getrek en 26 setels in die Volksraad verower het teenoor die SAP se 54.

Om aan die bewind te kon bly, was die Botharegering al hoe meer aangewese op die steun van die Unioniste. Die werklike groei van die Nasionale Party en die nasionale eenheidsgevoel van die Afrikaners dateer van die Rebellie af. Minder as tien jaar later in 1924 het die Nasionale Party die regering oorgeneem.

Sien ook

• Helpmekaar Studiefonds
• Slag van Kakamas, skermutseling tussen Suid-Afrika en die Duitse Keiserryk.

Bronne

• Wêreldspektrum, ISBN 0-908409-64-8, volume 23, bl. 169
• Rosenthal, Eric, "Encyclopaedia of Southern Africa", Sewende Uitgawe, Juta and Company Limited, Kaapstad, 1978.
• Generaal J.C.G. Kemp en die epiese woestyntog, M.C.E. van Schoor, ISBN 978-1-919825-43-4

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maritz-rebellie.