André Groenewald

André Groenewald (*13 September 1922, Morreesburg - ) is ’n Afrikaanse skrywer van hoofsaaklik ontspanningslektuur. Sy boeke word hoofsaaklik onder die naam André Groenewald gepubliseer, hoewel sommige ook gepubliseer word as J.A. Groenewald.

Lewe en werk.

Johan Andries (André) Groenewald is op 13 September 1922 op Moorreesburg in die Swartland gebore. Hy matrikuleer in 1940 aan die Hoërskool Dirkie Uys op Moorreesburg waar hy die Dux-leerling is en studeer daarna verder aan die Universiteit van Stellenbosch.

Hierna volg hy ’n loopbaan in die joernalistiek en is lid van die redaksie van Die Burger, subredakteur van Die Natalse Afrikaner in Pietermaritzburg en redakteur van Kern.

Dan is hy betrokke by die reklamewese en is onder andere verantwoordelik vir die bekende slagspreuk vir Lexington sigarette, “after action, satisfaction”.

In die jare voor sy aftrede in 1984 is hy lid van Sanlam se skakelspan in Bellville.

Hy is eers getroud met die kinderboekskryfster Dorothea Rossouw en daarna met Valerie Cowley en hy het vyf kinders, waarvan vier by sy tweede vrou. Sy seun Johan is op 25-jarige ouderdom in ’n ongeluk oorlede.

Ná sy aftrede vestig hy hom op Langebaan en hier word hy in 1987 en weer in 1991 verkies as burgemeester. Wanneer sy vrou ’n beroerte-aanval kry, word sy in Huis Aristea in Durbanville opgeneem, waar sy in 1997 oorlede is.

Skryfwerk

Ten spyte van die feit dat hy hoofsaaklik skrywer is van populêre romans, bring hy tog in baie opsigte vernuwing in die letterkunde. Die streng klassifikasie en onderskeid wat in hierdie jare en vir baie lank daarna steeds tussen “letterkunde” en ontspanningslektuur gemaak word (asof laasgenoemde noodwendig minderwaardig moet wees) veroorsaak dat sy werk grotendeels onopgemerk bly. Dit is slegs na die verskyning in die negentigerjare van sy Insident van stilte, wat oorwegend positief ontvang word, wat daar ’n mate van amptelike erkenning kom vir sy vroeëre werk en kort besprekings van Die blond god en Mens dan as ’n laat regstelling deur Kannemeyer in sy omvattende literatuurgeskiedenis ingesluit word. Oor die algemeen is hy egter ’n slagoffer van die kanoniseringsmetode van die Afrikaanse letterkunde van sy tyd, wat ’n kunsmatige lyn tussen letterkunde en ontspanningsleesstof getrek het wat boeke wat as laasgenoemde gekarakteriseer is, toegang tot die eksklusiewe letterkunde-klub geweier is.

In Die blond god (1945), wat hy self uitgee, bundel hy gedigte, sketse en essays. Die gedigte is nie noemenswaardig nie en hy spits hom hierna uitsluitlik op die prosa toe. Die essays gee blyke van iemand wat die vreemde en die moderne ondersoek en sluit byvoorbeeld in vertalings uit die Duits van Theodore Dreiser, ’n beoordeling van die Chinese skrywer Lin Yutang, ’n oorsig oor neigings in die Duitse Ekspressionisme, ’n refleksie oor tradisie en vernuwing en waardering vir die sensuele en instinktiewe in die letterkunde. Die aard van hierdie essays beweeg telkens buite die konserwatiewe maar algemeen aanvaarde oortuigings van sy tyd, al is die formulering en deurdink van konsepte nie altyd op peil nie. Daar is ook ’n Weskus-storie oor ’n verleidelike vrou wat met haar kurwes in die baai rondgedwaal het en die skippers en vissermanne só uitgelok het.

Mens (1945) verwek met die verskyning daarvan groot opspraak vir die gewaagde (vir die tyd) beskrywings van ’n naakte vrou en suggestie van seks. Dit word selfs beskryf as die eerste pornografiese roman in Afrikaans, terwyl daar opgemerk word dat die seksuele handeling hierin met ’n vrymoedigheid en realisme beskryf word wat in Suid-Afrika toentertyd ’n opspraakwekkende nuwigheid was. Van eksplisiete seks is daar egter geen sprake nie. In ’n artikel in Vandag in 1945 deur Castor en Pollux word die roman selfs ontleed vanuit ’n Freudiaanse invalshoek, wat volgens die letterkundige Philip John dit waarskynlik die eerste Afrikaanse boek maak wat ’n psigoanalitiese lesing ontlok het. In die betrokke artikel word die roman afgemaak as die produk van ’n onvolwasse psige, terwyl dit waarskynlik eerder ’n vroeë rebellie is teen die heersende morele gesag, wat eers in die werk van die Sestigers algemene erkenning ontvang.

Weskus-episode (1953) kry ’n gemengde ontvangs by verskyning, maar gaan eintlik grotendeels onopgemerk verby.

In 1992 verskyn Insident van stilte, ’n verhaal met die Weskus as agtergrond en gebaseer op ’n ware verhaal Die hoofkarakter (James Farantino) knoop man-alleen ’n onmoontlik gewaande geveg teen die see aan, want as hy suksesvol is sal hy met die meisie van sy drome (Mollie Theart) kan trou. Die boek vang die gees en atmosfeer van die Weskus en sy mense in die laat dertigerjare uitstekend vas. Die krag van die boek lê in die skrywer se intieme kennis van dié kontrei en sy mense, hul vaartuie en verlede, maar veral hul ideale en beginsels. Insident van stilte word positief ontvang deur die hoofstroomkritiek, ook deur Kannemeyer, wat meen dat dié roman wys hoeveel Groenewald as skrywer oor die jare gegroei het. Hierdie positiewe waardering neem egter nie kennis daarvan dat Insident van stilte in wese ’n herskrywing is van Weskus-episode nie. Die intrige is dieselfde, maar die karakters se name is verander en meer streek spesifieke dialoog is bygevoeg.

Groenewald skryf verskeie boekklubromans in die vyftiger- en sestigerjare, waarin hy veral fokus op speurverhale en spanning. Die duiwel kies kortpad (1948) is een van die eerste Afrikaanse romans waarin dagga as probleem onder wit mense aandag kry, met die karakter Pieter Robinson wat ernstig daaraan verslaaf is. Groenewald maak hier gebruik van ’n vroulike verteller, Trudie Retsler, wat ongewoon is in die tekste van ander manlike skrywers van sy tyd.

Ek haal die voorblad (1951) is ’n redelik konvensionele speurroman, wat egter van hierdie genre onderskei word deurdat die ek-verteller, André Groenewald, dieselfde naam as die skrywer van die roman het. So word die werklikheidsillusie van die verhaal aanmerklik verhoog en verdien hierdie stylgreep eers meer as tien jaar later algemene ondersoek en erkenning, veral na aanleiding van die verskyning daarvan in ernstige letterkunde met Breyten Breytenbach se digbundel Die ysterkoei moet sweet. Die hoofkarakter is ’n hardgebakte en siniese joernalis, wat werklikheidsgetrou na die wêreld rondom hom kyk en dit as sodanig weergee, ook in sy dialoog en taalgebruik – ’n verdere onderskeiding van soortgelyke romans van sy tyd.

Die digter en die swart sirkel (1951) behandel ’n liefdesdriehoek wat tragies eindig, waarin die grafiese beskrywing van die hoofkarakter se lyk na sy selfmoord nuut was in die Afrikaanse letterkunde. Hierdie graad van werklikheidsbeskrywing het in Afrikaans eers baie later algemeen geword en in die tyd was dit die algemene gebruik om enigiets skokkend bloot te suggereer.

Ons die onvolmaaktes (1952) het ’n verhouding oor kultuurgrense as onderwerp. Moira Kaplan is ’n Afrikaanse Jodin wat ervaar hoeveel vooroordeel daar in die Afrikaner-gemeenskap jeens die Joodse kultuur is. Sy trou met die Afrikaner, Nico van der Merwe, maar die huwelik misluk weens hierdie vooroordeel. Die beskrywing van die vooroordeel is openlik en direk, ongewoon in populêre letterkunde van sy tyd, wat in die algemeen gerig is op ontvlugting van die werklikheid, eerder as konfrontasie daarmee. Sy hantering en beskrywing van seks is weereens baie meer eksplisiet as wat gangbaar was vir sy tyd.

In Deurmekaar met ’n rooikop (1953) raak die verteller van die verhaal, ’n koerantman, verlief op ’n rooikopvrou wat van moord verdink word.

Uit die nag (1960) is ’n sielkundige spanningsriller. Op die verlowingspartytjie van Willem Lingeman met Alta het Ben Delport vir die eerste keer uit die bloute sy verskyning gemaak. Ben rokkel vir Alta af en Willem se geestelike ewewig word verstoor. In sy onderbewussyn voel hy net dat Ben Delport gedood moet word en dit word ’n obsessie by hom. Die skrywer neem die leser op ’n spannende reis deur Lingeman se psige en sy gewaande ervarings. Terwyl hy vlug vir die gereg ervaar hy in Woodstock en die Bo-Kaap eerstehands die donkerder sosiale dimensies van die Kaapse Skiereiland en word gekonfronteer met eendsterte, dronkaards, prostitute en ander verlooptes. Die atmosfeer in hierdie gedeelte van die roman is deurdrenk met angs, wat die roman een van die eerstes in Afrikaans is wat gebruikmaak van ’n eksistensialistiese wêreldbeeld.

Drie van sy romans Die vrou in Seepunt (1961), Die nadraai (1962) en Maniak in my lewe (1964), put inspirasie uit Hollywood se film noir met ’n siniese privaatspeurder as hoofkarakter, ’n femme fatale en uiters bose booswigte, geskets teen ’n nagtelike stadsagtergrond, naamlik Kaapstad. In Maniak in my lewe stel die skatryk mev. Madeleine Wilton-Olivier die skrywer-speurder Nico Dawidz aan om haar kleindogter Lynette Hanneman te soek. Wanneer haar neef met ’n mes vermoor word, staak sy die soektog, selfs al het Nico reeds iemand gekry wat sê dat sy Lynette is. Verskeie moorde word gepleeg en baie mense is verdagtes, soos prokureur Mentor en die tuinier, Adam Johansen. Die grootste vraag is egter wat die motief vir hierdie moorde kan wees.

Die skat van die Oenahabs (1966) het die speurverhaalskrywer Hannes Hamman as held. Hierdie skrywer weet ook hoe om sy hande te gebruik, selfs wanneer daar nie ’n rewolwer in is nie.

Die taak van Anna Munnik (1968) se hoofkarakter is Alma Kroonman. Sy word daarvan verdink dat sy uiters wrede misdade gepleeg het en dat sy in kranksinnigheid van tyd tot tyd toeslaan op diegene wat sy die liefste het. Anna Munnik kan dit nie glo nie en poog om die teendeel te bewys, wat haar taak van die titel is.

Die man wat aan migraine gely het (1987) word uitgegee in die spanningsreeks van Klub707.

Die Langebaan-moorde (1988) is ook ’n spanningsverhaal wat in die Klub 707-reeks uitgegee word. Amos Valotti is die aartsvader van die Weskus se Afrikaanssprekende “Klein Italië”. Met net standerd ses agter sy naam bou hy sy visbedryfmaatskappye uit tot ’n groot sakeryk. Hy nader die skakelkonsultante Landman en Kotze om hul dienste, maar Salomina Landman is nie voorbereid op die wreedheid waarmee sy nou te doene kry nie. Haar eerste besoek aan die Valotti-landgoed val saam met die moord op die Valotti-patriarg en bring haar midde-in ’n familie-intrige waarin slinkse toespelings, outosuggestie en waarskynlike kranksinnigheid hoogty vier.Hy lewer ook werk van feitelike aard.

Rand, sent, vrou behandel die reklamewese en die aard daarvan.

Die agtergrond en geskiedenis van die dorp Langebaan is ’n eie publikasie gefinansier deur die sakekamer van Langebaan en verskyn onder die titel Blomme en bloed.

As vertaler is hy verantwoordelik vir die omsit van Benjamin Elkin se jeugverhaal Wouter en die wagte, geïllustreer deur James Daugherty.

Publikasies

Werke uit sy pen suit in:

Jaar	Publikasies
1945	Die blond god
	Mens
1948	Die duiwel kies kortpad
1951	Die digter en die swart sirkel
	Ek haal die voorblad
1952	Ons, die onvolmaaktes
1953	Deurmekaar met ’n rooikop
	Weskus-episode
1954	Man met ’n wrok
1955	Moord in Jantzenburg
1960	Uit die nag
1961	Die vrou in Seepunt
1962	Die nadraai
1964	Maniak in my lewe
	Moord is in die mode
1965	Rand, sent, vrou
1966	Die skat van die Oenahabs
1968	Die taak van Anna Munnik
1985	Nectarinia
1986	Erfgeld is sterfgeld
	Moord woord vir woord
	Scenario vir waansin
1987	Die man wat aan migraine gely het
1988	Die Langebaan-moorde
1989	Operasie Oenahab
1992	Insident van stilte
1997	Blomme en bloed: die verhaal van Langebaan
	Vertaling
1972	Wouter en die wagte – Benjamin Elkin

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Ontsyferde stene. Inset-Uitgewers Stellenbosch Eerste uitgawe Eerste druk 1996
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Burgemeester skryf ná jare weer boek. Die Burger, 18 Junie 1992
• Kannemeyer, J.C. Groenewald van toe en nou is selfde mens. Beeld, 19 Julie 1995

Ongepubliseerde dokumente

• Groenewald, André. Lewenskets. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein