Annie Botha

Annie Frances Bland Botha (gebore Emmett, Swellendam, Kaapkolonie, 3 Julie 1864 – Sezela, Natalse suidkus, 20 Mei 1937) was ’n vroueleidster en Suid-Afrika se eerste premiersvrou van Uniewording tot haar man, genl. Louis Botha, se afsterwe op 27 Augustus 1919. T.C. Pienaar skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek: "As eggenote van 'n vooraanstaande openbare figuur het (Annie Botha) 'n interessante tydperk in ons geskiedenis deurleef. Sy en haar man verteenwoordig 'n nuwe geslag Afrikaners in politieke kringe en hulle het daarin geslaag om die eenvoudigste boer en die vernaamste besoeker in die Botha-woning tuis te laat voel. Deur die stigting van die Suid-Afrikaanse Vrouefederasie het sy 'n aansienlike bydrae gelewer tot volksopheffing en die nasionale behoud van die Afrikaner."

'n Skildery van Annie Botha in Botha-huis, KwaZulu-Natal.

Herkoms en jong jare

Annie Botha moontlik omstreeks die Tweede Vryheidsoorlog.

Annie Emmett was die dogter van John Cheere Emmett, 'n boer, en sy vrou, Helen Laetitia Bland. Haar ouers het in 1869 na die Oranje-Vrystaat verhuis en hulle op ’n plaas tussen Harrismith en Vrede gevestig. Annie was 'n ouer suster van die Transvaalse Boereoorlog Bittereinder-generaal Joseph James Cheere Emmett (J.C. Emmett, Swellendam, 19 Januarie 1866 – 16 Augustus 1933). Sy het onderwys aan die St. Michael's Convent in Bloemfontein gegee, waar sy ook haar opleiding ontvang het. Later het haar ouers na Vryheid verhuis, waar sy haar aanstaande ontmoet het. Sy en Louis Botha is op 13 Desember 1886 getroud en uit hul huwelik is drie dogters en twee seuns gebore.

Driejarige oorlog

Ná die huwelik het hulle hul aanvanklik op die plaas Waterval in die distrik Vryheid gevestig. Aan die begin van die Tweede Vryheidsoorlog (Oktober 1899) het Botha en hul kinders hulle in Pretoria bevind, waar hulle gebly het tot ná die besetting van die stad deur lord Roberts op 4 Junie 1900. Toe dit einde 1900 blyk dat die Boeremagte nie van plan was om die stryd te staak nie, het lord Kitchener Botha oorreed om uit te vind of haar man bereid sou wees om hom te ontmoet. In dié omstandighede is sy selfs toegelaat om hom te besoek en ná 'n reis per spoor en muilwa het sy sy hoofkwartier by Bothasberg in die omgewing van Ermelo bereik. Dit het op 'n ontmoeting tussen Botha en Kitchener op Middelburg in Februarie 1901 uitgeloop. Al het die onderhandelings nie geslaag nie, het die Britse voorstelle tog 'n basis geword waarop in Mei 1902 verder beraadslaag is.

Middel 1901 is Botha toegelaat om na Europa te gaan, waar sy tot aan die einde van die oorlog sou bly. As eggenote van die Transvaalse opperbevelhebber het haar verblyf in Europa 'n sekere publisiteitswaarde gehad en bygedra om die weg te berei vir die naoorlogse besoek van genls. Botha, J.H. de la Rey en C.R. de Wet met die oog op insameling van geld ten behoewe van oorlogslagoffers.

Ná die oorlog

Annie en Louis Botha afgeneem te Rustenburg in die tyd dat hy eerste minister van die Unie van Suid-Afrika was.

Einde 1902 het sy in Suid-Afrika teruggekeer en gevind dat die mooi opstal op hul plaas vernietig is. Die Bothas het hulle in Cilliersstraat, Pretoria, gevestig. Botha het haar man deur die verwoeste platteland vergesel om die mense op te beur en waar nodig selfs van lewensmiddele te voorsien. Op 19 Oktober 1904 het sy saam met mev. Saul Solomon die Suid-Afrikaanse Vrouefederasie (SAVF) gestig wat hom beywer het vir die behoud van die Afrikanervolk. As voorsitster van die SAVF het sy haar dit ten doel gestel om die organisasie oor die hele land uit te brei.

Nadat haar man eerste minister van die Transvaalkolonie geword het, het Botha se uitgebreide verpligting dit vir haar onmoontlik gemaak om langer voorsitster van die SAVF te wees. As blyk van erkenning vir die dienste wat sy gelewer het, is sy benoem tot lewenslange erepresidente van die organisasie. Die Louis Botha-tehuis vir wees- en sorgbehoewende kinders is deur haar toedoen opgerig.

Haar man se dood in 1919 het meegebring dat sy daarna min op die voorgrond getree het. Sy het haar op die plaas Rusthof gevestig en gedurende die wintermaande op Sezela in Natal gewoon, waar sy ook oorlede is in die ouderdom van 72 jaar.

Bronne

• (af) Pienaar, T.C. in Krüger, prof. D.W. (hoofred. tot 1972) en Beyers, C.J. (hoofred. sedert 1973). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.