Boerperd

'n Boerperd is 'n perderas wat in Suid-Afrika ontstaan het en gewild is as 'n sportperd, gemaklike ryperd en werkende plaasperd.

'n Boerperd

Geskiedenis

Die geskiedenis van die boerperd is bykans so oud soos dié van die Westerse beskawing in Suider-Afrika en dateer van 1653 toe die Nederlands Oos-Indiese Kompanjie die eerste perde die land binnegebring het. Perde is nie inheems aan Suider-Afrika nie.

Jan van Riebeeck tot en met die Groot Trek (1652–1836)

Die eerste perde is tydens Jan van Riebeeck se heerskappy oor die Kaap vanaf Java ingevoer. Vryburgers kon vir die eerste keer in 1665 perde van die Oos-Indiese Kompanjie aankoop.

As gevolg van inteling, is Persiese Arabiere ingevoer en ongeveer 150 jaar lank met die bestaande perde ingeteel. Sodoende het 'n eiesoortige perd, bekend as die Kaapse perd, ontwikkel.

Andalusiërs en Isabelle-perde land in 1793 in die Kaap. Dit is egter onwaarskynlik dat hierdie perde 'n beduidende invloed op die bestaande perdbevolking gehad het.

Reeds tussen 1750 en 1800 was die Kaapse perde bekend vir hul uithouvermoë en gesog vir militêre doeleindes. Lord Charles Somerset het die telingsproses verder verbeter en gestimuleer deur volbloed hingste in te voer. Die Kaapse perd het dus binne 150 jaar ontwikkel tot 'n eiesoortige ras en was wêreldwyd bekend en gesog as 'n militêre perd. Kaapse perde is uitgevoer na talle lande, onder meer Indië en Australië.

Die Groot Trek en die begin van die Tweede Vryheidsoorlog (1836–1899)

Die Kaapse perd het gedurende die eerste jare van die Groot Trek onveranderd gebly. In die tweede helfte van die eeu is verskeie perderasse na die Kaap en Boererepublieke ingevoer, wat weer 'n invloed op die boerperd kon uitoefen, veral in die Kaap. Ingevoerde perde het Vlaamse hingste, Hackneys, Norfolk Trotters en Cleveland Bays ingesluit.

Die Anglo-Boereoorlog

Die oorlog het die stamina, gehardheid en beweeglikheid van die Boerperd onderskraag. Die perde moes onder moeilike omstandighede van die veld af lewe, en duisende het gevrek.

Tydens die oorlog is groot tekorte aan perde beleef en perde is in duisende na Suid Afrika ingevoer uit talle wêrelddele. Die Britte het perde ingevoer vanaf onder meer Oostenryk, Australasië, die Verenigde Koninkryk, Suid-Amerika, Kanada en die Verenigde State van Amerika vir die oorlog.

Die omstandighede in Afrika was egter baie van hierdie perde nie goedgesind nie en talle is dood aan die gevreesde Afrikaperdesiekte, bosluiskoors, slaapsiekte (trypanosomiasis), uitputting, die elemente of bloot honger en dors. "Gesoute" perde was perde wat vanaf Suid-Afrika af was met 'n tipe van weerstand teen die siektes en aangepas was by die land se omstandighede; hierdie perde was van hoë waarde gedurende die oorlog (vanaf £50 pond in daardie tyd). 'n Man op kommando sonder 'n perd het omtrent seker gevangenisskap, in dien nie erger, nie beteken. 'n Goeie, geharde perd was van kardinale belang in die oorlog. In Genl. Christiaan de Wet se woorde was 'n man sonder 'n perd net 'n halwe man.

Ná die oorlog is amper geen van die perde terug na hulle oorspronklike lande toe nie en die Britse mag het nog oor 131 000 perde op hulle boeke gehad van die Oorlogskantoor en nog 28 700 siek of gewonde perde in die berede eenhede. Omtrent 9 500 van hierdie perde is van kant gemaak uit vrees vir oordraagbare siektes, maar dit het hulle steeds gelaat met 120 500 perde uit die buiteland. Die oorblywende perde is toe aan die boere in die omgewing om die berede kwartiere verkoop tussen 1 Junie 1902 en 28 Februarie 1903. So het die perde, voorheen gewoond aan die groen weivelde van Ierland of Engeland, die grasvelde van Asië en Middel-Europa en die pampas en velde van Amerika, hul tuiste in Afrika gevind. So het die oorlog die hele genepoel van die Suid Afrikaanse perde getransformeer.

Van die Tweede Vryheidsoorlog tot die hede

Die Eerste Wêreldoorlog en die koms van die bakkie het heelwat bygedra tot die afname in boerperd getalle. Die era van die perd soos mense dit geken het voor die oorlog, was verby. Meganisasie het die behoefte aan perde aansienlik laat afneem.

In 1949 is Telersverenigings gestig en ras bestuur gesentraliseer om die ras lewend te hou, bepaalde standaarde in plek te hou en om die getalle aan te vul. Die eerste boerperd-proewe is in 1955 gehou en die beweging het so momentum en gewildheid verwerf.

Teen 1970 was daar 'n aantal telers wat die bloedlyne wou verbeter, terwyl 'n aantal tradisionaliste die ras onveranderd wou behou. In 1973 is die Boerperdgenootskap gestig en vir die eerste keer is 'n rasstandaard saamgestel vir die hetrogene mengsel van talle rasse, saamgeweef oor drie eeue: Javaanse ponies, verskeie Amerikaanse perde, onder meer die saalperd, Arabiere, Cleveland Bays, Hackneys, Andulsiërs, Friese/Vlaame, Persiese perde, Marokkaanse Berbers en Engelse volbloed perde het almal 'n rol gespeel in die vorming van die Boerperd, Maar verskillende idees en ideale het gelei tot die ontstaan van twee uiteenlopende groepe telers. Die een groep wou die ras onveranderd laat bly en die tweede groep het eienskappe bygeteel, deur om die Boerperd in 'n kruisteel program te gebruik saam met die Amerikaanse Saalperde (veral die hoogtrappende 5Gang skouperde wat ingevoer is van Tennessee en Kentucky af) sonder om van die oorspronklike eienskappe te laat wegval. So in 1977 is die eerste hernoem van die Historiese Boerperd en die laasgenoemde perde het bekend geword as die Kaapse boerperd wat in 1981 deur die Suid-Afrikaanse Studboek as ras aanvaar is.

Selfde verlede maar tog verskillend...

Die Kaapse Boerperd

Hoogte: Meduim hoogte tussen 14.2 – 16hh

Kleur: Meestal Swart, Bruin, Vos of Grys.

Bouvorm: Sterk sonder om lomp te wees met kwaliteit veral die bene, met uithou vermoee en vlugvoetig. Hulle het 'n trotse kop en hoe rol beweging.

Kenmerke: Goeie temprament, styl, aksie en gehardheid.

In 1993 het die Genootskap besef dat die Kaapse Boerperd besig was om sy identiteit te verloor. 'n Besluit was geneem om sekere hingste te nomineer van ander rasse om seker kenmerke in die ras te verbeter. In 1994 is 8 hingste genomineer en geïnspekteer deur 'n spesiaal aangestelde keurder. Die afstammelinge van hierdie hingste het die studboek betree as F1 diere. Die Genootskap het die normale opgraderings sisteem gebruik en geen dier kon geregistreer geword het sonder om eers goed gekeur te word nie. In 1999 is die boeke toegemaak en geen buite bloed is toe gelaat nie en die Kaapse Boerperd is as inheemse ontwikkelde ras verklaar.

Die Kaapse Boerperd moet gemaklik ry in al sy gange en moenie sy ruiter moeg maak nie. Dit is ook belangrik dat die perd genoeg aksie en sierlikheid het om gemaklik in die skouring in te pas in ry en teelklasse. 'n Kaapse Boerperd mag oor baie kwaliteit beskik as ook 'n vurige houding maar op streng voorwaarde dat dit die ras voorwaardes van bouvorm en tipe het. Diere moet liefs op 'n gewone staan vertoon word en nie gestrek nie. Die perde het 'n goeie temperament en kan gemaklik gery word in aksie en styl. Hulle is redelik gehard en baie aanpasbaar. Buiten die arenas waar hulle deelneem aan 3-Gang, 5-Gang en tuigklasse word hulle ook gebruik in Dessage, Showjumping, Western, Uithouritte en as plesier perde. By die skoue is daar ook ruiterklasse in "Standardseat" en "Saddleseat" by skoue.

Die ras word gebruik as werks-, plesier- en skouperd.

Die SA Boerperd

Volgens die SA Boerperd se rasstandaarde mag perde nie kolle, vlekke, baie wit merke of blou oë hê nie.

Hoogte: Hoogtes wissel in die ras, minimum hoogte 13.3hh vir merries en 14.2 vir hingste, party staan so hoog as 16hh+.

Kleur: Meestal bruin (bay), vos, swart en grys maar ook palomino, dun, buckskin en roan. Daar word teen oordadige wit merke gediskrimineer en Cremello’s,  bont (paint), perde met blou oë of gekolde (spotted) perde word nie aanvaar vir registrasie nie.

Bouvorm: Die SA Boerperd is 'n gebalanseerde dier, wakker, vol kwaliteit en adellik in voorkoms. Die kop moet oor kwaliteit beskik met groot, vol, blink en helder oë, middelmatige lengte, skerp gepunt en redelik naby aanmekaar ore, elastiese neusvleuls en 'n prominente ken. Die mooi gevormde, buigbare en fyn-besnede, middelmatige lang nek moet goed ingeplaas wees. Die skouer diep wat skuins in die rug aansluit. Die maanhare en stert het 'n effense krul. Die rug moet kort, sterk en gespierd wees en die bene moet droog wees, sterk en goed gespierd met harde hoewe en reguit na vorentoe beweeg as van agter of voor gesien word. Die agterstewe is goed gespierd, lank en sterk tot by die dy en van agter beskou vertoon dit breed en rond.

Boerperde is bekend daarvoor dat hulle afgerig kan word om 5-gange te doen: Dis die gewone stap, draf en galop en dan ook 'n kortgang en 'n trippel.

Wanneer is 'n Boerperd 'n SA Boerperd?

Beide ouers van 'n SA Boerperd moet geregistreerd wees by SA Stamboek en DNS toetse is 'n voorvereiste om 'n vul te kan registreer.  Perde wat as vulboek geregistreer is by die S.A Boerperd-genootskap word van die ouderdom van 2½ jaar oud af voor keuring gebring. As die dier aan die minimum ras standaarde voldoen in terme van beweging, bouvorm en hoogte word die perd dan “gekeur” en die kenmerkende SA Boerperd brandmerk word dan op die perd se regterboud aangebring, dis 'n hoefyster met 'n “B” in (sien die foto aan die kant). Aan die linkerkant van die boud is daar gewoonlik 'n kuddebrand bv: ELC is Lang-Carelstoet, PG is Hoefstraalstoet en RG is Rooigrasstoet ens. Perde word ook getatoeëer of kry 'n mikroskyfie vir identifikasie.

Die SA Boerperd van vandag

Die dae waar die SA Boerperd as meestal werksperd gedien het is in vandag se dae meestal iets van die verlede. Die afgelope paar jaar het die SA Boerperd groot populariteit as skou- en plesierperd verwerf. Die SA Boerperd is 'n veelsydige ras wat in omtrent in elke kompeterende veld as sportperd deelneem. Die ras se nasionale kampioenskappe vind jaarliks in die Afridome in Parys in die Vrystaat plaas. Daar is ook jaarlikse streekskoue in Ermelo, Mpumalanga, by die Royalskou in Pietermaritzburg, KwaZulu-Natal, in Riversdal in die Wes-Kaap, by die Bloemfonteinskou in die Vrystaat en in Pretoria, Gauteng. Buiten die skoue word daar ook SA Boerperd-klasse by 'n aantal skoue aangebied bv. by Horse of the Year en Swellendamskou. Op Boerperdskoue word die perde in twee afdelings verdeel: universeel en tradisioneel. Hierdie klasse sluit inhand-, tuig- en ryklasse in. In hierdie afdelings is klasse vir juniorperde asook seniorperde. Universele perde het lae tot matige beweging en klasse verloop soos dié van die South African Showing Association. Daar is verskeie klasse o.a klasse vir merries, reuns, hingste, kinders en ook werkende jagperd (working hunter) en veelsydige ryperdklasse (working riding) ens., terwyl tradisionele perde matige tot hoë beweging het en die klasprosedure volg soos dié van die saalperd- of SA Ridinghorse-klasse. Die tradisionele afdeling word verdeel in die afdelings van 3-gangklasse en die baie opwindende 5-gangklasse. Hier is ook verskillende ryklasse in die verskeie onderafdelings soos bv. Merries, reuns, hingste en kinderklasse o.a. Saddleseat Ruiterkunsklasse word ook nou geïmplementeer. Daar is ook tuigklasse: enkeltuig- (universele en tradisionele perde) siertuig- (tradisioneel) en ook weergawes van hierdie klasse vir junior koetsiers tussen 12 en 19 jaar. By die nasionale skoue en sommige streekskoue is daar ook kampioenskappe vir dresseer en showjumping.

SA Boerperde presteer ook oor die rasgrense in Eventing, Dressage, Equitation, Uithouritte, Western, Showing, en Showjumping. Die Boerperde word ook baie algemeen gesien waar hulle by SANESA Skoue presteer. In 2014 en 2015 was die Victor Ludorm by hulle Nasionale Skou SA Boerperde. Selfs in die volwasse afdeling by gegradeerde skoue loop mens hulle raak waar hulle male sonder tal onder die pryswenners staan. Daar was ook al SA Boerperde wat aan die gewilde Young Horse Performance Series, die inisiatief van die Warmblood Society, deelgeneem het en uitstekende plasings bereik het in beide dressage en showjumping.

Buiten die feit dat die ras deesdae uitblink in allerlei skou-arenas, bly hulle ook steeds baie populêr as blote plesierperde vir elke lid van die gesin. Jaarliks reël die onderskeie klubs gereeld plesierritte waar oud en jonk hulle saam gate uit kan geniet of dit op die strand, in die berge of in die bos is.

Die SA Boerperd het duidelik iets om vir elke ruiter te bied en is 'n aanwins vir enige perde-eienaar.

Bronne

• Mason, I.L. 1996. A World Dictionary of Livestock Breeds, Types and Varieties. Vierde Uitgawe. C.A.B International. 273 pp.
• SA BOERPERD The ideal sport and pleasure horse. Joernaal 2009. pp. 92-97. Kejafa Knowledge Works
• Boerperd: Die geskiedenis van die SA Boerperd. Kobus du Toit, pp. 531-534
• (en) SA Boerperd
• (en) Gallantskloof Geargiveer 10 September 2019 op Wayback Machine
• Riding High – Horses, Humans and the History of South Africa, Sandra Swart
• Boerperd – Die Geskiedenis van die S.A. Boerperd, Kobus du Toit
• SA Boerperd The ideal sport and pleasure horse – Kejafa Knowledge Works – 2009 Joernaal

Eksterne skakels

• (en) SA Boerperd
• (en) Gallantskloof Geargiveer 10 September 2019 op Wayback Machine