Breytie Breytenbach

Dr. Breytie Breytenbach (1904–1984) was 'n leidende figuur van die Suid-Afrikaanse en Afrikaanse teater in die vyftigerjare. Hy was die eerste voorsitter van die Nasionale Teaterorganisasie (NTO), die eerste hoofdirekteur van Truk en 'n erelid van die Nasionale Afrikaanse Letterkunde-museum en Navorsingsentrum (NALN). Hy het talle toekennings en eerbewyse ontvang, onder andere 'n eredoktorsgraad in Regte van die Universiteit van die Witwatersrand (in 1980).

Breytie Breytenbach
Gebore	Petrus Philippus Benjamin Breytenbach 24 Januarie 1904 Wepener
Sterf	2 Maart 1984 Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Onderwyser, dramaturg
Eggenoot	Evelyn Tiffin en Doris Lancaster
Kinders	5 aangeneem

Lewe en werk

Vroeë lewe en opleiding

Petrus Philippus Benjamin Breytenbach is op 24 Januarie 1904 op Wepener in die Vrystaat gebore. Hy gaan skool op Rouxville en Elliot en matrikuleer dan in Bethlehem, waarna hy hom deur privaat studie in Bloemfontein as onderwyser in handelsvakke bekwaam.

Loopbaan as onderwyser

In 1926 verhuis hy na Krugersdorp, waar hy sy eie skool begin en in 1927 onderwyser en in 1929 hoof word van die Krugersdorp Tegniese Kollege. Hy beklee hierdie pos tot met sy bedanking in 1951.

Bydrae tot die Afrikaanse teater

Sy belangrikste impak maak hy egter op die gebied van die toneel. Die opvoerings van Danie Smal en amateurproduksies wat hy in Bloemfontein sien prikkel sy belangstelling in die drama. Hy is dan ’n stigterslid van die Krugersdorp Munisipale Vereniging vir Drama en Opera en voorsitter van hierdie liggaam in die periode 1933–1952. Opvoerings waarin hy optree sluit in A Mystery (1929), Borrowed Plumes (1929), Gilbert en Sullivan se Trial by Jury (1929), George Bernard Shaw se The Apple Cart (1930) en Oscar Wilde se Lady Windermere's Fan (1930). Hy is ook regisseur en tree op in verskeie Afrikaanse dramas soos Koppigheid (W.J. Viljoen, 1930), Elkeen sy eie (P.W.S. Schumann, 1931), Die stoplap (Walter Spiethoff, 1932) en In die dae van Jan van Riebeeck (Sanni Metelerkamp, 1932).

Hy het ’n leidende aandeel in die eerste toneelskryfwedstryd wat in 1931 geloods is en in 1946 doen hy proefnemings met Kindertoneel. Met die stigting van die tweetalige Federasie van Amateurtoneelverenigings in Suidelike Afrika (FATSA) in 1938 is hy stigterslid en president tot 1952. Hy is lid van ’n deputasie wat in 1942 ’n memorandum aan die Administrateur van Transvaal voorlê met die versoek om ’n staatsondersteunde toneelorganisasie op die been te bring en is dan in 1946 lid van die Nasionale Adviserende Raad vir die Opvoeding van Volwassenes, welke raad die belangrike rol van die toneel in die opvoeding van volwassenes beklemtoon. Teen die einde van 1947 word die Nasionale Toneelorganisasie (NTO) gestig en word hy eers as voorsitter tot 1952 en daarna as voltydse direkteur van die NTO aangestel. Met die stigting van die streekrade word hy vanaf 1962 eerste direkteur van die Transvaalse Raad vir die Uitvoerende Kunste (TRUK).

Na sy aftrede in Februarie 1967 is hy onder meer ere-kurator van die Sentrum vir S.A. Teater van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing en adviseur vir die Pretoria Theatre Organisation, ’n organisasie wat poog om inheemse swart teater in Suid-Afrika te bevorder. Hy is in 1969 medestigter en eerste vise-president van die South African Institute for Theatre Technology (SAITT), kurator van die Nasionale Dokumentasiesentrum vir Uitvoerende Kunste by die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (1971–1972) en voorsitter van die Raad van Direkteure van die Theatre Residential Clubs (1981–1984). Hy dien ook in die raad van direkteure van Dalro, die Markteater Trust en die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN).

In die gemeenskapslewe hou hy verskeie posisies in opvoedkundige en maatskaplike werk en is ’n aktiewe lid van die Rotariër-beweging. Nadat hy met die aktrise E. Tiffin getroud was, trou hy in 1968 met Doris Lancaster, oorspronklik van Engeland, wat vir lank sy sekretaresse was by die NTO.

Hy is op 2 Maart 1984 op 80 jarige ouderdom in die H.F. Verwoerdhospitaal in Pretoria oorlede nadat hy lewenslank homself vir die bevordering van Suid-Afrikaanse teater beywer het.

Skryfwerk

Saam met Temple Hauptfleisch stel hy die versamelbundel Die kleiner kosmos saam, waarin dramas van Uys Krige, Pirow Bekker, Temple Hauptfleisch en Hennie Aucamp opgeneem word.

Eerbewyse

Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 1951 ’n Erepenning aan hom toe vir sy rol in die uitbouing van die Afrikaanse toneel. Die Breytenbach-teater in Pretoria word in 1967 na hom vernoem. In 1980 ken die Universiteit van die Witwatersrand ’n eredoktorsgraad in die Regte aan hom toe in erkenning vir sy bydrae tot toneeladministrasie in Suid-Afrika. In 1984 word die huldigingsbundel Die Breytie-boek, onder redaksie van Temple Hauptfleisch, aan hom opgedra en in dieselfde jaar verskyn A brief summary of the life and achievements of dr. P.P.B. Breytenbach, wat deur sy vrou saamgestel is.

Publikasies

Samesteller

• Die kleiner kosmos (saam met Temple Hauptfleisch), 1980

Verdere naleeswerk

• Die Breytie boek: 'n versameling artikels oor Suid-Afrikaanse teater opgedra aan P.P.D. Breytenbach; Limelight-drukkery, 1985

Bronne

Boeke

• Breytenbach, P.P.B. en Hauptfleisch, Temple (samestellers) “Die kleiner kosmos” Academica Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Tweede druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Minnaar-Vos, Anna “Die spel gaan voort” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad 1969
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969

Tydskrifte

• Stead, Rinie: Portret van 'n toneelpionier - hulde aan P.P. Breytenbach. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 17, nr. 2, Desember 1967