Danie Smal

Danie Smal (* 11 Februarie 1889, Petrusville - †13 September 1976) was ’n Afrikaanse voordragkunstenaar, akteur en skrywer. Hy lewer 'n groot bydrae tot die Afrikaanse letterkunde met sy uiteenlopende werk. Hy skryf onder meer die eerste bundel Afrikaanse sprokies, verskeie 'doen dit self' hulpboekies , toneelstukke en hy is ook 'n aktiewe vertaler. Hy lewer hierdie werke onder sy eie naam sowel as verskeie skuilname. Onder meer: Besembos, Danie en Tonnie, Optimis, Tonnie en Tonteldoos.

Lewe en werk

Daniël Johannes Smal is op 11 Februarie 1889 op Petrusville in Noord-Kaapland gebore. Hy word groot onder moeilike omstandighede, aangesien hy ’n asmalyer is en sy behoeftige moeder as weduwee agt kinders moet grootmaak.

Na voltooiing van sy skoolloopbaan studeer hy vir ’n jaar aan die Grey Universiteitskollege in Bloemfontein en werk in die vakansies as transportryer om geld te verdien vir sy studies.

In 1910 begin hy onderwys gee in die Transvaal. Hier speel hy ’n aktiewe rol in die Unie van Transvaalse Debats- en Jongeliedeverenigings, waar hy as sekretaris en vir ’n tyd ook as voorsitter van die hoofbestuur dien. Hy lê hom toe op die voordragkuns en studeer deeltyds studeer verder aan die Pretoria Normaalkollege. In 1915 verloor hy sy betrekking as onderwyser vanweë sy deelname aan die stryd om die amptelike gebruik van Afrikaans op die Normaalkollege erken te kry. Agtereenvolgens tree hy dan op as organiseerder van die Transvaalse Helpmekaarvereniging en die Suid-Afrikaanse Werkersbond (wat hy in 1918 help stig). Laasgenoemde is ’n vakverbond vir die Afrikaanse mynwerkers. Vir die Helpmekaarbeweging besoek hy van die 1914 Rebelle-offisiere in die tronk in die Fort in Johannesburg om versnaperinge uit te deel en vereffen hulle skulde met Helpmekaargeld. Daarna word hy redakteur van die tweetalige weekblad Brakpanse Nuus en dan in 1920 assistent-hoofredakteur van Ons Vaderland in Pretoria. Later word hy bestuurder van die eiendomsagentskap Steunmekaar.

Hy stig die Woltemade-fonds om homself en later ander behoeftige studente te help in hulle ideaal om predikant te word en om kinders van sendelinge en pastorie weeskinders te help om skool- en universiteitsopleiding te ondergaan. Self dra hy ruim tot die fonds by deur ’n reeks voordragkonserte te hou en hierdie eenmanvoordragkonserte word ’n lewenstaak. Sy eerste program bied hy aan op 20 Mei 1921 in die Vrijmesselaarsaal op Roodepoort en sy duisendste aanbieding op 21 Junie 1928 is weer in hierdie saal. Uiteindelik lewer hy sowat 4,200 van hierdie konserte. Om hom verder in sy vak te bekwaam verwerf hy in 1924 die diploma in Toneel- en Voordragkuns van die Koninklijke Vlaamsche Conservatorium in Antwerpen onder Modest Lauwerijs, ’n driejarige kursus wat hy in sewe maande met groot onderskeiding slaag. Aan The Perfect Voice Institute in Chicago verwerf hy ook die diploma in Elocution and Oratory. Terwyl hy in Antwerpen studeer, onderneem hy ’n voordragreis deur Nederland en België, wat so suksesvol is dat hy vir ’n tweede soortgelyke reis uitgenooi word. Ten spyte van die sukses van sy voordragte ondervind hy in Natal aanvanklik baie teenstand van die Engelssprekendes, wat sy konserte probeer verongeluk deur die elektriese drade af te sny. Om hierdie rede tref hy gereeld voorsorg deur op die verhoog te gaan met pakke kerse. In Johannesburg stig hy ook ’n beweging wat hulle beywer om ’n Christelike tehuis daar te stel vir jongmans wat van die platteland af kom om in die stad te studeer of werk.  Aan die einde van 1935 word berig dat hy die voordragkuns vaarwel gaan roep om te gaan boer.

Hy is getroud met mejuffrou Dalton en die egpaar het ’n seun, Chris.

Hy word ’n hardnekkige kampvegter vir die gelyke regte van Afrikaans en slaag onder andere daarin om deur toetssake in die hof die gebruik van Afrikaans verpligtend te maak in die spoorweë, stadsrade en poskantore. In die jare twintig is hy onder meer gearresteer en het hy 'n nag in die tronk deurgebring omdat hy geweier het om te betaal of sy kaartjie te toon toe die kaartjiesondersoeker in die trein hom slegs in Engels aangespreek het. Voorts het hy die posmeester-generaal vir een pennie gedagvaar omdat ’n toonbankklerk in die poskantoor hom vir “Kerkstraat” in ’n telegram vir twee woorde in stede van een laat betaal het en met die hulp van ’n simpatieke advokaat het hy die saak gewen. In Oktober 1917 stel hy aan die kongres van die Nasionale Party voor dat Afrikaans voortaan die amptelike taal van die Nasionale Party moet wees, welke voorstel sonder teenstem aanvaar word. Verder beywer hy hom vir die stigting van Afrikaanse skole en om vanaf 1919 Afrikaanssprekendes tot skoolrade verkies te kry.

Hy beoog hom in hierdie tyd ook daarvoor om al die toneelverenigings aan die Rand saam te snoer en spreek op 17 Februarie 1919 ’n gekombineerde vergadering van die Randse toneelgeselskappe toe. Hy is die vernaamste stukrag in die jare 1920 tot 1924 met die stigting van die Afrikaanse Kultuurvereniging en Toneelskool in Pretoria, waarvoor Gustav Preller as voorsitter optree. Dit is veral deur sy toedoen dat African Theatres kans sien om ’n Afrikaanse geselskap onder hulle beskerming die land te laat deurreis. Dit gee aanleiding tot die stigting van die Afrikaanse beroepstoneel in 1925, waar hy veral nou saamwerk met Paul de Groot en sy geselskap en in laasgenoemde se produksie van Huis toe (Heimat van Sudermann vertaal deur A. Carinus-Holtzhausen) ’n rol vertolk. As akteur tree hy later ook op in die rolprente Die jagters (1960), Doodkry is min (1961), Tremor (1961), Die ruiter in die nag (1963) en Twee broeders ry saam (1968).

Hy is op Maandag 13 September 1976 oorlede.

Skryfwerk

Sy skryfwerk is uiteenlopend van aard en hy gebruik verskeie skuilname. Op prosagebied lewer hy ’n aantal “doen-dit-jouself” boeke oor allerlei onderwerpe, insluitende Ik leer Afrikaans in een uur, In een dag volleerd, Spraakgebreke en Gelukontvlugters (laasgenoemde later verwerk en heruitgegee as Volharding is die weg tot sukses). Uit verskeie bronne verwerk hy ook Die Afrikaanse huisdokter, waarin raad gegee word oor die gebruik van homeopatiese geneesmiddels. Die titels is reeds voldoende aanduiding van die oorwegend simplistiese benadering tot al hierdie onderwerpe. Grappige geskrifte is Glimlaggies (oor gebeurtenisse tydens sy studentetyd in België), Die wonderpatroontjie, Onskuldig veroordeel, Laste verlig, Lag en word vet (almal humoristiese anekdotes) en Markus pasop vir ’n sware slag! Boeke oor ’n verskeidenheid ander onderwerpe sluit in Lief en leed (die armblanke-vraagstuk in die stede, wat hy begin met ’n verhaal, maar eindelik eindig met ’n preek), Die sektes ontwapen en Verlos om te dien.

Van heelwat meer waarde is sy agt bundels kindersprokies onder die gesamentlike titel Vanmelewe se dae, wat beskou word as die eerste reeks van sprokies in Afrikaans, wat dan ook in die Kaapprovinsie op skole voorgeskryf word. Hierdie reeks sluit onder andere in Die tonteldoos, Jasper Kordaat, Dolf en die rowers, Dokter Alwetend en Hans en Grietjie.

Sy toneelstukke sluit in Nie alles goud wat blink nie, Die ongeslypte diamant, Moeder en Wie moet trou, wat grootliks situasie-komedies is.

As vertaler is hy ook bedrywig deur veral godsdienstige werke in Afrikaans te vertaal. Sy vertalings sluit in Edmund Filmer se The story of Jesus as Die verhaal van Jesus, Agnes Mary Sanford se The Healing Light as Die Lig wat genees, Glenn Clark se Ek slaan my oë op, Oswald Jeffrey Smith se The Spirit is working as Die Heilige Gees aan die werk, Alexander Stewart en Martin Parsons se Roman dogma and Scripture truth as Is Rome reg? en Dale Carnegie se Openbare redevoering en hoe om in die sakewêreld mense te beïnvloed.

Eerbewyse

By geleentheid van sy duisendste voordragkonsert op 20 Junie 1928 word die bundel Pitkos aan hom opgedra, waarin ’n aantal mense in gedigte, aanhalings uit koerantresensies en artikels aan hom hulde bring. Op 11 Februarie 1964 val ’n besondere eer hom te beurt wanneer verskeie hooggeplaastes ter viering van sy vyftigste jaar as verhoogkunstenaar huldigingsboodskappe aan hom lewer. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 1964 die Erepenning vir Voordragkuns aan hom toe.

Publikasies 

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
	Danie Smal
1920	Spraakgebreke
1922	Lief en leed
1923	Ik leer Afrikaans in een uur
	Moeder
	Die sektes ontwapen
1924	Die ongeslypte diamant
1928	Die ongeslypte diamant
1933	Praatkuns
1939	Gelukontvlugters
	Volharding is die weg tot sukses
	Vanmelewe se dae-reeks
1920	Hans en Grietjie en ander verhale
1924	Dokter Alwetend en ander verhale
	Dolf en die rowers en ander verhale
	Jasper Kordaat en ander verhale
	Die tonteldoos en ander verhale
	Samesteller
1921	Die Afrikaanse huisdokter: ’n beknopte handleiding vir die aanwending van homeopatiese geneesmiddels om die vernaamste siektes te bestry
1965	Dorie Schoeman-gedenkboek
	Vertaler
1955	Die Heilige Gees aan die werk – Oswald J. Smith
	Die Lig wat genees – Agnes Mary Sanford
	Openbare redevoering en hoe om in die sakewêreld mense te beïnvloed –Dale Carnegie
	Dale Carnegie
	Die verhaal van Jesus – Edmund Filmer
1956	Is Rome reg? – Alexander Stewart
1960	Ek slaan my oë op – Glenn Clark
1964	Vir krag en kalmte – E. Stanley Jones
	Besembos
1924	Nie alles goud wat blink nie
	Danie en Tonnie
1922	Lief en leed
	Optimis
1940	Die Eeufees-burgemeester en ander sketse
	Tonnie
1923	Glimlaggies: grappige avonture met spotprente
	Wie moet trou?
	Die wonderpatroontjie; of Die inkarnasie van Aladdin
	Tonteldoos
1919	Onskuldig veroordeel; of Danie voor die hof
1920	In een dag volleerd
	Laste verlig: lag en word vet se Moses
1921	Lag en word vet: eerste bundel grappige sketse en verhale
	Markus, pasop vir ’n sware slag!: ’n paskwil oor letterkundige kritiek

Bronnelys

Boeke

• Anoniem. Pitkos: Uitsoekgedigte, ens. opgedra aan Danie Smal by geleentheid van sy 1000ste voordragkonsert op 20 Junie 1928. Nasionale Pers Beperk Bloemfontein Sewende druk 1928
• Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
• Du Toit, P.J. Amateurtoneel in Suid-Afrika. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1988
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)

Tydskrifte en koerante

• De Villiers, Annekie. Huldeblyk aan Danie Smal. Tempo, 24 September 1976
• Niemann, Chris. Danie Smal – Huldeblyk. Die Kerkbode, 9 Maart 1977

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Danie Smal.