Gotenburg

Gotenburg (Sweeds: Göteborg, [jœtɛˈbɔrj], ) is die tweede grootste stad van Swede ná die hoofstad Stockholm en die vyfde grootste in Skandinawië met 'n bevolking van sowat 600 000 in die stad (Sweeds: tätorten) en meer as 1 000 000 in die metropolitaanse gebied van Storgöteborg ("Groot-Gotenburg"). Gotenburg is aan die weskus van Swede naby die monding van die rivier Göta älv in die Kattegat geleë.

Gotenburg Göteborg
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Swede
Landskappe	Västergötland, Bohuslän en Halland
Län	Västra Götaland
Koördinate	57°42′N 11°58′O
Stigting	1621
Oppervlakte:
- Totaal (kommun)	1 025,32 vk km
- waarvan tätort (kernstad)	203,67 vk km
- water	14,5 vk km
Hoogte bo seevlak	12 m
Bevolking:
- Totaal (2023)	604 616
- Bevolkingsdigtheid (kommun)	589,7/vk km
- Metropolitaanse gebied	1 058 278
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	7,8 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	–0,9 / 16,6 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	791 mm
Burgemeester	Axel Josefson (M)
Amptelike webwerf	www.goteborg.se

Die hawegebied Lilla Bommen in Gotenburg

Die geografies gunstige ligging halfpad tussen Stockholm, Kopenhagen en Oslo het van Gotenburg die beduidendste seehawe vir vrag- en passasierskepe in Noord-Europa gemaak. Die Gotenburghawe hanteer met jaarliks 30 miljoen ton vrag 'n groot deel van Swede se in- en uitvoere en moderne passasierskepe van rederye soos Stena Line en Scandinavian Seaways doen hier aan en vervoer jaarliks meer as vier miljoen passasiers uit Denemarke, Duitsland, die Verenigde Koninkryk en Nederland na Swede. Die tradisionele skeepsbou het vanweë die sterk mededinging uit die Verre Ooste lankal agteruitgegaan, maar Gotenburg is nog steeds 'n beduidende nywerheidsentrum en die tuiste van groot maatskappye soos die motorvervaardiger Volvo, SKF (koeëllaers) en Hasselblad (kameras) se hoofkwartiere. Die ryk kulturele lewe het van Gotenburg een van die leidende kunsmetropole in Skandinawië gemaak.

Die huidige stad is reeds die tweede wat die naam Gotenburg dra. Die historiese voorloper is deur koning Karl IX op die nabygeleë eiland Hisingen gestig en in 1611 deur Deense en Noorse troepe verwoes. Vanaf 1621 is op inisiatief van koning Gustav II Adolf 'n nuwe stad deur Nederlandse ingenieurs opgerig. Die terrein is opsetlik gekies – die Deense koning Christiaan IV, 'n aartsvyand van Gustav II Adolf, was hier in oorlogstye nie in staat om sy swaar kanonne te gebruik nie.

Gotenburg is volgens die tipiese voorbeeld van 'n Nederlandse stad uit die 16de en 17de eeu met kanale, twintig brûe en 'n vesting beplan en gebou. Die eerste stadsraad het naas sewe Swede en 'n Skot ook uit tien verteenwoordigers van die plaaslike Nederlandse bevolking bestaan. Alhoewel twee kanale intussen toegegooi is om plek te maak vir twee strate, Östra en Västra Hamngatan, het die stadsentrum van Gotenburg sy Nederlandse karakter grotendeels bewaar.

Etimologie

Die stad is na die Gaute (Sweeds: Götar) vernoem, die oorspronklike bewoners van Suid-Swede, en sy naam kan dus letterlik as "versterking of bolwerk van die Gaute" vertaal word.

In die 17de eeu het die skryfwyse nog gevarieer van Giötheborg (1605) en Göteborgh of Gothenburg (1607) tot Gamble Gotenborg in 1619.

In Duits, Nederlands, Skots en Engels – almal tale wat vanweë Göteborg se geskiedenis as 'n belangrike seehawe en handelsentrum eeue lank hier gebesig is – is tradisioneel name soos Gotenburg en Gothenburg gebruik om na die stad te verwys. Die Afrikaanse Gotenburg word steeds in dié taal gebruik.

Die tradisionele benamings is in sommige tale laat vaar en met die Sweedse vorm Göteborg vervang, byvoorbeeld Göteborg Opera, Göteborg Ballet en Göteborg Film Festival. Die stad verwys in amptelike Engelse tekste na homself eweneens as die City of Göteborg, alhoewel die stad se universiteit University of Gothenburg as sy Engelse benaming gekies het.

Gotenburg het in Swede die bynaam Lilla London ("Klein-Londen") gekry, terwyl die stad in die omgangstaal as Götet bekend staan. Dikwels word die term Sveriges framsida ("Swede se voorkant") gebruik om na die stad te verwys, alhoewel dit eintlik as benaming vir die hele Sweedse weskus bedoel is.

Geografie

'n Satellietbeeld van Gotenburg

Die stadsgebied van Gotenburg het langs die oewers van die Göta älv-rivier en die valleie van die omgewing landinwaarts uitgebrei. Die stadsbuurte noord van die Göta älv is op Hisingen geleë, die vierde grootste eiland van Swede. Groot dele van die eiland maak in administratiewe opsig deel uit van die landskap Bohuslän, terwyl die res van Gotenburg in Västergötland geleë is.

Die suidelike van die talle skere of klein eilandjies in die Kattegat maak deel uit van die munisipaliteit Gotenburg (Sweeds: Göteborgs kommun), terwyl die noordelike gedeelte tot in die munisipaliteit Öckerö strek. Die eilande Tjörn en Orust is noord van die Gotenburghawe geleë. Die skoon seewater het van Gotenburg 'n eersterangse bestemming vir watersportentoesiaste gemaak.

Volgens die amptelike Sweedse statistieke is daar verskillende definisies vir die geografiese uitbreiding van Groter Gotenburg. Die sogenaamde tätorten Göteborg (die digbeboude stadskern met sy voorstede) sluit ook dorpe en stede in die aangrensende munisipaliteite Mölndal (Mölndals kommun) en Partille (Partille kommun) in. Daar is egter ook 'n aantal tätorter in die munisipaliteit Gotenburg wat nie by die tätorten Göteborg gereken word nie, veral in die noordoostelike dele van die munisipaliteit en op Hisingen.

Klimaat

'n Fjord naby Gotenburg

Danksy sy ligging aan die Noordseekus en die matigende invloed van die Golfstroom het Gotenburg 'n tipiese seeklimaat met gematigde temperature en baie reënval dwarsdeur die jaar. Tydens die somer styg die kwik op sonskyndae bedags tot tussen 18 en 25 °C. Die somerdae is langer, met 18 ure se daglig en merendeels helder nagte. Die najaar word deur helder lig en koel weer gekenmerk, met wind en reënbuie tussendeur.

Die winters in Gotenburg is in die algemeen gematig met temperature net bokant vriespunt. Sonnige weer kom net soos sneeuvalle en temperature benede vriespunt dikwels voor. Die winterdae is betreklik korter met slegs ses ure se daglig in Desember en Januarie.

Vroeg in die lente word die dae vinnig langer en die kwik begin duidelik styg. Die gemiddelde daaglikse temperature is tussen -1 en 1 °C in die winter, tussen 3 en 12 °C in die lente, tussen 18 en 25 °C in die somer en tussen 4 en 13 °C in die najaar.

Weergegewens vir Gotenburg, 2002–2014; uiterstes sedert 1901
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	10,8	11,2	18,9	28,5	29,8	32,0	33,8	33,5	28,5	20,7	14,2	11,5	33,8
Gemiddelde maksimum (°C)	2,3	2,7	6,5	12,6	17,0	20,1	22,9	21,8	18,0	12,0	7,6	3,9	12,2
Gemiddelde temperatuur (°C)	0,1	0,3	3,0	7,6	12,7	15,5	18,9	18,0	14,4	9,0	5,6	1,7	8,9
Gemiddelde minimum (°C)	−2,0	−2,1	−0,5	3,7	8,4	11,9	14,9	14,2	10,7	6,0	3,7	−0,4	5,7
Laagste minimum (°C)	−26,0	−22,8	−19,2	−11,0	−4,3	1,8	5,3	3,5	−2,5	−8,5	−13,5	−21,9	−26,0
Neerslag (mm)	68	41	54	42	48	59	72	74	84	87	87	75	791
Sonskynure (u/d)	40	71	126	182	241	266	243	220	143	94	58	38	143,8
Reëndae (d)	15	12	10	12	10	12	14	14	16	15	16	17	163
Bron:

Lugbesoedeling

Gotenburg het die hoogste lugbesoedelingsvlakke van alle Sweedse stede. Volgens die Europese Unie se riglyne mag die maksimale daaglikse meetwaarde vir stikstofoksied van 60 milligram per kubieke meter net op sewe dae per jaar oorskry word. Hierdie meetwaarde is in Gotenburg net in Januarie 2006 al meer as sewe keer oorskry. Daarnaas is in 2005 ook die maksimale toelaatbare meetwaarde vir fyn stof in bepaalde stadswyke oorskry.

Inversie in die omgewing van Gotenburg is die grootste vraagstuk ten opsigte van lugbesoedeling vanaf uitlaatgasse. Luguitruiling word deur die topografiese besonderhede soos valleie sterk beperk, sodat baie hoë lugbesoedelingsvlakke bereik word.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Die stad Gotenburg het in 1940 'n gedenksteen ter herdenking van sy historiese voorloper Nya Lödöse naby die ou kerk van die dorp laat oprig

Omstreeks 1200 het die kusgebiede van die Skagerrak en die Kattegat deel uitgemaak van Denemarke en Noorweë. Van die eilande langs die kus is die Öckerö-eilande as Noorse en die Bränn-eilande as Deense gebied beskou, terwyl Swede destyds nog nie oor enige gebiede langs die weskus beskik het nie.

In die tydperk tussen 1206 en 1261 het Swede nogtans 'n smal kusstrook aan die Noordseekus verwerf wat oor 'n afstand van sowat vyftien kilometer gestrek en uit die distrikte (Sweeds: härader) Askim en Sävedal asook die parogieë Lundby en Truve op Hisingen bestaan het. Sodoende het die suidoewer van die Göta älv se mondingsgebied Sweeds geword, terwyl Halland in die suide Deens en Bohuslän vanaf Hisingen en verder noordwaarts Noors gebly het. Met die hawens in die Göta älv het Swede sy enigste toegang tot die Noordsee in die weste gekry.

Met die bou van die vesting Älvsborg (naby die huidige Klippan) se stadsbuurt Kungsladugård teen die middel van die 14de eeu, het Swede sy aanspraak op die Göta älv se mondingsgebied bevestig. In die 15de eeu het Lödöse, 'n klein rivierhawe, vanweë die groeiende veeuitvoere uit die suidelike Västergötland tot 'n beduidende nedersetting ontwikkel. Handelsbetrekkinge is onder meer met die Hansestad Lübeck aangeknoop en in die periode tussen 1378 en 1400 het jaarliks agt handelskepe Lödöse-hawe aangedoen. Die belangrikste invoere was sout, harings en bier, terwyl Swede veral botter, perde en huide uitgevoer het. Naas Lübeck en Noorse en Deense stede het die handelsbetrekkinge ook seehawens in ander lande langs die Duitse, Vlaamse, Engelse en Skotse Noordseekus ingesluit.

Tydens sy vergadering in Kalmar in 1473 het die Sweedse Ryksraad derhalwe besluit om 'n nuwe hawestad, Götaholm, op die riviereiland Säveholmen naby die samevloeiing van die Säveå met die Göta älv te stig. Dit het egter geblyk dat die terrein minder geskik was en die hawe is na die gebied van die huidige Gamlestaden (die historiese stadskern van Gotenburg) verskuif. Die nuwe seehawe, Nya Lödöse (wat ook as Nylöse bekend gestaan het), was slegs 'n halfmyl vanaf die see geleë en het op grond van hierdie geografies-voordelige ligging die ou Lödöse-hawe vinnig vervang. Nya Lödöse is reeds in 1493 as die vierde belangrikste handelstad in die Sweedse Ryk na Stockholm, Åbo en Söderköping beskryf. In die loop van die 16de eeu het dit selfs tot die tweede grootste handelsplek met sowat 1 500 inwoners ontwikkel.

Die vesting Nya Elfsborg (17de eeu)

Rondom die vesting in die weste het 'n kleiner nedersetting ontstaan. Älvsborg, wat in 1541 gestig is, het sodoende die derde, kortstondige voorloper van die huidige Gotenburg geword. Die vesting is twee keer, in 1563 en 1612, deur Deense troepe ingeneem, en in albei gevalle is die Swede genoodsaak om aansienlike bedrae as losgeld vir die teruggawe te betaal.

Die eerste stad aan die monding van die Göta älv, wat amptelik Gotenburg genoem is, is deur koning Karl IX op die eiland Hisingen, net teenoor Ou-Älvsborg gestig. Die eerste geboue het in 1604 naby Färjenäs op Hisingen ontstaan. Op 14 Augustus 1607 het die koning 'n amptelike dokument onderteken waarin 'n aantal voorregte aan die nuwe stad toegeken is, waaronder belastingvryheid vir 'n tydperk van twintig jaar. Aanvanklik was Gotenburg 'n suiwer Nederlandse nedersetting: die name van die eerste sewe Nederlandse burgers – A. Cabeliau, Paulus de Kempenere, P. Coymans, Herman Pelgroms, Nyclaes de Hand, Peeter Langer en Paridon van Horn – verskyn in 'n brief aan koning Karl IX gedateer 5 Desember 1606, waarin die setlaars vermeld dat hulle 'n kompanjie gestig het met die doel om nuwe koloniste na Gotenburg te lok. Maar reeds in 1611 het Deense troepe die nuwe kolonie tydens die Kalmar-oorlog aan die brand gesteek en Gotenburg so volledig verwoes dat sy oorblyfsels eers tydens argeologiese opgrawings in die 20ste eeu herontdek is.

Die 17de eeu

'n Kaart wat die staatsgebiede van Swede (groen), Noorweë (olyfgroen) en Denemarke (geel) in die 17de eeu en die ligging van Gotenburg wys

Die bou van die nuwe Gotenburg het in 1619 op bevel van koning Gustav II Adolf begin. Die koning het tydens sy terugreis na Stockholm op 18 Maart 1619 in Jönköping die eerste dokument onderteken waarin voorlopige voorregte aan die stad toegeken is. In die middel van Julie 1619 is die eerste stadsplan vir "Gutenborgh" (soos dit destyds genoem is) deur die ingenieur Johan Schultz vasgestel en aan die stadhouer-generaal Nils Stiernsköld in Stockholm gestuur.

In die 17de eeu was baie van Gotenburg se inwoners boorlinge van Nederland, Skotland en Duitsland, wat 'n groot bydrae tot die stad se vinnige ontwikkeling gelewer het. Die eerste burger was die Nederlander Johan van Lingen wat op 13 Junie 1621 sy amptelike "burgerbrief" ontvang het.

Die kerk het sy invloed al vroeg laat geld en op 26 Julie 1619 is die eerste pastoor van Gotenburg, magister Sylvester Johannis Phrygius, benoem. Die eerste kerkgebou van hout met 'n hoë, spits toring het in 1621 op die nuwe katedraalplein langs die straat Kungsgatan ontstaan.

Gustav II Adolf het die opdrag om Gotenburg te bou doelbewus aan Nederlanders gegee, wat destyds as die beste spesialiste vir die bebouing van moerasgrond beskou is. Die stadsplan van Gotenburg het die destydse Nederlandse praktyke van stadsbeplanning weerspieël wat onder meer ook in Batavia (die huidige Jakarta in Indonesië) toegepas is. Die eerste Nederlanders het hulle reeds vroeër as koperhandelaars in Gotenburg gevestig.

Teen die middel van die 17de eeu is die ou vesting Älvsborg afgebreek en as deel van Gotenburg se versterking is Nya Elfsborg by die ingang tot die hawe opgerig. Met sy sigsagvormige sloot, stadsmure uit steen, en die skanse Lejonet en Kronan het Gotenburg tot een van die mees versterkte stede in Noord-Europa ontwikkel.

Die 18de en 19de eeu

Die Oos-Indiëvaarder Götheborg in 2005

Gedurende die eerste helfte van die 18de eeu is die plaaslike ekonomie deur die visserybedryf oorheers en eers toe steeds groter hoeveelhede yster- en houtprodukte via Gotenburghawe verskeep is, het dit 'n beduidende rol begin speel. In die jaar 1731 is die Sweedse Oos-Indiese Kompanjie gestig om handel met Indië en China te dryf. Gotenburg het tot die sentrum van die Sweedse handel met Sjina en ander lande in die Verre Ooste ontwikkel en in die periode tussen 1731 en 1806 het 132 skepe na Bombaai en Kanton geseil en sodoende bygedra tot die stad se ekonomiese opswaai. Porselein, tee, speserye, tekstiele en ander luukse goedere is uit Sjina ingevoer.

Ook met Groot-Brittanje is gedurende die 18de eeu nouer bande gesmee. As gevolg van Napoléon Bonaparte se seeblokkade teen hierdie land in die vroeë 19de eeu het sy handel met Swede en veral Gotenburg al hoe belangriker vir die Britte geword. Die intensiewe handelsbetrekkinge het die aanleiding tot Gotenburg se nywerheidsomwenteling gegee en 'n blywende stempel op die stad afgedruk. Die Britse lewenstyl het by die plaaslike bevolking gewild geraak en Gotenburg het in hierdie tydperk sy bynaam Lilla London gekry. Sekere Skotse en Engelse sakemanne het in Gotenburg heel welvarend geword en hul fortuine vir die bou van hospitale, biblioteke en universiteite aan die stad geskenk.

Die beduidendste plaaslike nywerhede in hierdie periode was, naas verskillende ambagte, die tabak- en suikerbedryf. Die stad se versterkings het in die 18de eeu verouderd geraak en begin verval.

In 1807 het die sloping van groot dele van die versterkings begin. Ná Napoléon se val en die opheffing van die Franse blokkade het Gotenburg se belangrikheid as handelstad afgeneem. Talle ondernemings het bankrot gegaan, terwyl ook die handel met Oos-Indië tot stilstand gekom het.

In die volgende jare het Gotenburg se nywerheidsektor voordeel uit die bou van die Götakanaal getrek, wat die stad via die groot binnelandse mere Vänern en Vättern met die Oossee verbind het. Ook danksy die stigting van 'n aantal plaaslike banke en skeepswerwe het Gotenburg in die 19de eeu 'n nuwe bloeitydperk ervaar en sy posisie as ekonomiese en handelsentrum herwin. 'n Groot aantal van Gotenburg se indrukwekkende steengeboue, breë strate en parke het teen die einde van hierdie eeu ontstaan.

Die 20ste eeu

Die Ö4 (1927) was Volvo se eerste grootskaals-vervaardigde motor

In die 20ste eeu het Gotenburg tot die grootste Skandinawiese uitvoerhawe ontwikkel en van sy skeepswerwe en nywerheidsmaatskappye het tot wêreldleiers op hul onderskeie gebiede ontwikkel. Nogtans was dit die tekstielbedryf met ondernemings soos Gamlestadens Fabrikers AB en sy meer as 1000 werknemers in 1900 wat die stad se ekonomiese swaartepunt gevorm het.

Die stigting van maatskappye soos Volvo en SKF was eweneens 'n kenmerkende voorbeeld van die vinnig groeiende nywerheidsektor in die eerste dekades van die 20ste eeu. Die uitgangspunt van hierdie ontwikkeling was juis Gamlestadens Fabriker AB, wat vanweë die kleiagtige grond van sy nywerheidsperseel moeilikhede ondervind het – sy fabrieksgeboue het begin afsak en die weefstoele se laers het skeef geraak. Die jong ingenieur Sven Wingquist het 'n sferiese koeëllaer gekonstrueer wat die probleem opgelos het.

Vir die vervaardiging van die nuwe koeëllaers is in 1906 'n nuwe maatskappy, AB Svenska Kullagerfabriken (SKF), gestig wat vinnig tot een van Swede se grootste uitvoernywerhede gegroei het. Die vraag na koeëllaers het egter gedurende die finansiële krisis van die 1920's duidelik afgeneem en SKF het derhalwe in 1926 besluit om sy afsetmark met die stigting van 'n motornywerheid onder die naam Volvo uit te brei. Die naam Volvo was al vroeër as 'n handelsmerk vir koeëllaers geregistreer. Die aandele van hierdie nuwe maatskappy is vervolgens aan SKF se aandeelhouers uitgereik en sodoende is die grondslag vir Volvo as 'n selfstandige onderneming gelê.

Aangesien Gotenburg se skeepswerwe tydens die Tweede Wêreldoorlog onbeskadig gebly het, het hulle tot in die 1970's 'n beduidende rol in die plaaslike ekonomie gespeel. Met die kulturele lewe het dit egter aanvanklik sleg gegaan. Ten spyte van bekende persoonlikhede soos Viktor Rydberg en Wilhelm Stenhammar, het daar baie waarheid in die woorde van die Noorse digter Bjørnstjerne Bjørnson gesteek: "In Gotenburg word daar geen gedigte geskryf nie, maar fakture".

Die skeepswerfkrisis van die 1970's het Gotenburg met sy oorheersende swaar nywerhede baie hard getref. Die groot plaaslike skeepswerwe soos Götaverken, Lindholmen en Eriksberg het daarna geen beduidende rol meer in Gotenburg se ekonomiese lewe gespeel nie. Die stadsbuurt Norra Älvstranden, waar die skeepswerwe geleë was, is tot 'n moderne stadsdistrik met universiteitsgeboue en woongebiede omgeskep. Gotenburg het lankal tot 'n Skandinawiese sentrum van nuwe tegnologieë, tersiêre ondernemings, kultuur en sport ontwikkel. Dit was een van die gasheerstede tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1958.

Stadsbeeld en argitektuur

Hierdie foto, wat tydens die Oos-Indiëvaarder Götheborg se terugkeer van 'n seereis na Sjina geneem is, wys die hawe van Gotenburg met die Skanskaskrapan links op die agtergrond

Gotenburg verskil in twee opsigte van Stockholm: as gevolg van vyf verwoestende brande het daar min oorspronklike geboue van sy historiese stadskern bewaar gebly en aangesien die stad op 'n 120 meter dik kleilaag ontstaan het, maak die tekstuur van die grond die bou van groot wolkekrabbers of 'n moltreinstelsel onmoontlik. Die belangrikste besienswaardighede kan vanweë die kort afstande maklik per voet of per trem bereik word.

Die huidige stadsentrum tussen die sloot, die kanaal en die Göta älv verenig tans 'n verskeidenheid boustyle. Terwyl die stadskern en die kanale sterk Hollandse invloede toon, weerspieël Gotenburg se talle parke die 19de eeuse Engelse tuinboukuns wat saam met ander Britse invloede hier posgevat het. Reeds in 1746 het die beroemde Sweedse botanikus Carl von Linné na Gotenburg as die "mooiste stad in die hele land" verwys. Met tans twintig parke het Gotenburg die bynaam "Tuinstad" gekry.

Die bekendste argitektoniese baken naas die Operahuis is die wolkekrabber Skanskaskrapan. Die postmoderne gebou met 'n hoogte van 83 meter, 23 verdiepings en 'n kenmerkende rooi-wit fasade is in die stadsentrum naby die Göta älv, die Göta älvbrug en Barken Viking geleë. Skanskaskrapan is deur die argitek Ralph Erskine ontwerp en in die laat 1980's deur Skanska onder leiding van Gösta Backmark gebou. Ter stabilisering van die gebou se grondplaat is pilare tot 90 meter diep in die kleiagtige grond versink.

Volgens sy geografiese ligging naby die Lilla Bommen-plein het die wolkekrabber die amptelike naam Lilla Bommen gekry, maar hierdie benaming word in die omgangstaal min gebruik. Die meeste Gotenburgers verwys na die gebou as Skanskaskrapan ("Skanska-wolkekrabber"), Legohuset ("Lego-huis"), Läppstiftet ("Lipstiffie") of Vattenståndet ("Watergebou"). Die wolkekrabber is in 1989 voltooi en beskik naas 27 596 vierkante meter kantoorruimte en 2 501 m² winkelruimte oor 1 528 m² ruimte vir ander doeleindes. Die GöteborgsUtkiken is 'n gewilde kafee op die boonste verdieping wat 'n uitsig oor die stad, sy hawe en die omgewing van Gotenburg bied.

Die historiese stadskern

Gustav Adolfplein met die standbeeld van koning Gustav II Adolf in die middel

Die Kronhuset

'n Paddan-boot in die Vallgraven-kanaal

Gustav-Adolf-plein (Sweeds: Gustav Adolfs torg, vroeër Stora Torget of Stortorget, letterlik die "Groot Plein" genoem) lê digby die kanaal Vallgraven en word deur 'n aantal historiese geboue omsoom. Die meeste van hulle, soos die Ou Raadsaal (Rådhuset) wat in 1672 voltooi en in die 19de eeu uitgebrei is, dien as die setels van munisipale owerhede en instellings. Hier is ook die Börshuset (1844–1849), die vroeëre setel van die Gotenburgse Effektebeurs, die Stadshuset (1749) en die Nuwe Raadsaal geleë, sodat die plein tans as die administratiewe sentrum van Gotenburg fungeer. Die plein het sy huidige naam met die inwyding van die standbeeld van die stadstigter koning Gustav II Adolf op 18 November 1854 gekry wat deur die beeldhouer Bengt E. Fogelberg geskep is.

Die Stadshuset is oorspronklik as 'n arsenaal opgerig en het later as waghuis vir die stedelike burgermag gedien. Die gebou huisves tans kantore van die stadsregering, net soos die Börshuset, wat ook vir amptelike onthale en bankette gebruik word. Die beurse se fasade is met ses skulpture versier wat arbeidsaamheid, geluk, handel, skeepvaart, welvaart en nywerheid versinnebeeld.

Kronhuset in die nabygeleë Postgatan ("Posstraat") is die oudste wêreldlike gebou in Gotenburg en het in die periode tussen 1643 en 1655 in die tipiese Hollandse Laat-Gotiese baksteenboustyl ontstaan. Kenmerkend is die gesofistikeerde dakkonstruksie wat van houtstutte gebruik gemaak het – in die grondverdieping is sodoende geen stutpilare benodig nie. Oorspronklik het die gebou as 'n arsenaal gedien, maar in 1660 het die Sweedse parlement hier vergader om die vyfjarige kroonprins Karl ná die afsterwe van sy vader, Karl X Gustav, as koning Karl XI te proklameer. Tydens die groot brandrampe van die jare 1746 en 1758 het die Kronhuset as die enigste gebou in die omgewing onbeskadig gebly. Die Gotenburgse Simfoniese Blaasorkes tree hier sedert 1998 gereeld op.

Die klein geboue langsaan, die Kronhusbodarna, is sowat 200 jaar gelede as werkswinkels vir plaaslike ambagsmanne opgerig en huisves tans 'n goudsmid, 'n historiese kruidenierswinkel, 'n glasmakery, 'n sjokoladefabriek, 'n pottebakkery en 'n kafee.

Die statige geboue langs die Stora Hamnkanalen (Groot Hawekanaal) weerspieël die ekonomiese bloeitydperk van Gotenburg in die 18de eeu, waarby plaaslike koopmans en die Sweedse Oos-Indiese Kompanjie 'n beduidende rol gespeel het.

Die historiese hoofkwartier van die kompanjie, die Östindiska Huset, is deur die argitekte B.W. Carlberg en C. Hårleman tussen 1747 en 1762 as 'n gekombineerde kantoorgebou en pakhuis opgerig, maar reeds in 1861 tot 'n kultuurhistoriese museum omgeskep (met die Britse Victoria and Albert Museum as sy voorbeeld). Die gebou is verskeie kere verander en uitgebrei.

Die Östindiska Huset huisves vandag die Stedelike Museum (Stadsmuseum) van Gotenburg. Sy uitstallings pronk met historiese meubels en versierings en behandel die geskiedenis van Gotenburg en Wes-Swede vanaf die Wiking-tydperk tot vandag, asook die Oos-Indiese Kompanjie en die industriële geskiedenis van die 20ste eeu. Daarnaas dien die museum as 'n forum vir stadsbeplanners wat nuwe gedagtes en visies ten opsigte van Gotenburg se ontwikkeling aan die publiek wil bekend stel.

Aan die suidelike kant van die Vallgraven loop die straat Södra Hamngatan ("Suidelike Hawestraat") met die Residenset, wat in 1650 as ampswoning vir die veldmaarskalk Lennart Torstensson opgerig is. Die gebou is in 1850 uitgebrei en dien tans as die ampswoning van die goewerneur van Gotenburg en die landskap Bohuslän.

Verder suidwaarts, by die plein Kungsportsplatsen, lok die Saluhallen besoekers met 'n groot mark met talle verkoopstalletjies wat hulle veral op buitelandse spesialiteite toespits. Die plein is ook die beginpunt van rondvaarte in die binnewaters van Gotenburg. Die gewilde oop Paddan-bote vaar op die blink water van die kanale en onder sowat twintig brûe tot by die hawe.

Nordstan in Norra Hamngatan is die grootste winkelsentrum in Skandinawië met 150 winkels onder een dak wat in 1972 geopen is. Hier en op die plein Nordstadstorget word allerlei soorte aktiwiteite soos uitstallings en modeskoue gereël.

Avenyn en Götaplatsen

Götaplatsen en die Poseidon-standbeeld, met die Kungsportsavenyn (in die agtergrond) en die Stadsbiblioteek (aan die regterkant)

Haga Nygata

Kungsportsavenyn, wat gewoonlik net Avenyn genoem word, is die mees elegante laan in Gotenburg met 'n breedte van byna vyftig meter en 'n lengte van sowat een kilometer. Sy kosmopolitiese karakter met straatmusikante, verkoop- en kosstalletjies, straatkafees en restourante het min in gemeen met 'n tipies Sweedse straat. Ondanks die kitskosrestourante, wat hier soos elders in die wêreld geopen is, bestaan 'n groot aantal gewilde tradisionele restourante en kroeë hier al generasies lank.

Röhsska Museet is met sy gereelde Made in Sweden-uitstallings en voorbeelde van Sweedse ontwerpkuns soos glas-, hout- en metaalprodukte, wat hier gekoop kan word, 'n gewilde trekpleister vir mense wat in plaaslike produkte van hoë gehalte belang stel. Die permanente uitstalling strek van werke deur die kunstenares Ellen Key tot by meubels en verbruikersware in die tipiese Ikea-styl.

Götaplatsen is 'n ruim plein aan die suidelike ent van Avenyn en die sentrum van Gotenburg se kulturele lewe, met die Poseidon-fontein, wat in 1930 deur die beeldhouer Carl Milles geskep is, as sy middelpunt. Die plein behels die Kunsmuseum, Konserthuis, Stadsteater en Stadsbiblioteek van Gotenburg.

Die Kunsmuseum beskik oor een van die omvattendste versameling van Skandinawiese kuns, asook 'n aantal werke deur Pablo Picasso en Rembrandt van Rijn. Die Konserthuis huisves die befaamde Simfonie-orkes van Gotenburg, terwyl die Stadsteater bekend staan vir sy ambisieuse opvoerings, waaronder 'n nuwe bewerking van Leonard Bernstein se West Side Story. Die Stadsbiblioteek beskik oor meer as 400 000 boeke.

Die Stora Teatern aan die noordelike ent van Avenyn het hom hoofsaaklik op ligte vermaak soos operettes, musiekblyspelle en balletopvoerings toegespits.

Haga

Haga, tans een van die stadswyke in die middestad van Gotenburg, was in 1640 een van die eerste voorstede en het in die 19de eeu met sy kenmerkende landshövdinge-huise 'n tipiese werkersklasbuurt geword. Hierdie huurhuise met drie verdiepings, wat na die amptelike titel van 'n plaaslike provinsiale leier vernoem is, het tot die tipiese Sweedse standaardhuurhuis ontwikkel.

Haga was tot in die 1970's 'n woonkwartier met lae behuisingstandaarde en 'n boheemse naglewe met wettige en onwettige kroeë. Vanaf die 1970's is talle ou geboue afgebreek om plek te maak vir nuwe luukse woonstelle, maar die stadsbuurt het nogtans iets van sy voormalige karakter bewaar en is vandag 'n gesogte woonkwartier en besienswaardigheid met rustige wandellane, klein winkels, kafees en restourante in Haga Nygata en sy systrate. Die gerestoureerde 19de eeuse huise langs Haga Nygata het lankal 'n toeristetrekpleister geword, net soos die 17de eeuse vesting Skansen Kronan wat op 'n heuwel ontstaan het. Die vesting huisves tans die Militêre Museum van Gotenburg en bied 'n pragtige uitsig oor die dakke van die stad en die hawe.

Sakrale geboue

Die katedraal van Gotenburg

Die katedraal van Gotenburg (Sweeds: Göteborgs domkyrka of Gustavi domkyrka) is in die stadsentrum geleë. Die huidige gebou is al die derde nadat twee voormalige kerke deur brande verniel is. Die eerste kerk is in 1633 – een jaar ná die Slag van Lützen – ter ere van die gesneuwelde koning Gustav II Adolf ingewy.

Die boubedrywighede vir die huidige katedraal het in 1804 begin. Die fondament van die tweede kerkgebou is hergebruik, alhoewel daar bepaalde veranderings aangebring is. Die nuwe katedraal is deur die argitek Carl Wilhelm Carlberg ontwerp, wat een jaar voor die inwyding van die gebou oorlede is. Sy leerling Justus F. Weinberg het met die werk voortgegaan. Die katedraal was tydens sy inwyding op 21 Mei 1815 nog nie heeltemal voltooi nie – die toring is eers twaalf jaar later voltooi. Die katedraal is verskeie kere (1904, 1954 tot 1957 en 1983 tot 1985) gerestoureer.

Die Oscar Fredriks-kerk (Sweeds: Oscar Fredriks kyrka) is in die stadswyk Olivedal geleë en vernoem na koning Oscar II wat Oscar Fredrik as skuilnaam vir sy literêre werke gebruik het. Hierdie relatief groot kerk met oorspronklik 1 625 sitplekke is deur Helgo Zetterwall in die Noord-Europese Baksteengotiese styl ontwerp en in 1893 ingewy. Restourasiewerk is in die jare 1915, 1940 en 1975 deurgevoer.

Die Masthuggs-kerk is op die heuwel Stigberget en digby die Göta älv-rivier geleë en word vanweë sy boustyl en ligging – die kerk met sy toring van 60 meter kan in die stadsgebied maklik raakgesien word – by die belangrikste argitektoniese besienswaardighede van Gotenburg gereken. Die kerkgebou is deur Sigfrid Ericson in die Nasionaalromantiese styl ontwerp en deur die boumeester Ivar Burman tussen 1910 en 1914 opgerig. Die kerk is op 11 Oktober 1914 amptelik ingewy, maar sy klokke is – net soos dié van ander kerke – reeds op 2 Augustus ter geleentheid van Swede se algemene mobilisering ná die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog gelui.

Botaniese tuin

Die Botaniese Tuin van Gotenburg

Gotenburg se Botaniese Tuin (Sweeds: Göteborgs Botaniska Trädgård) is in 2003 aangewys as die mooiste tuin in die land en het in 2006 'n derde plek in die Europese wedstryd The most beautiful garden in Europe behaal. Die tuin verskil in baie opsigte van sy eweknieë in ander Europese lande. Toe dit in 1910 deur die Munisipaliteit Gotenburg as 'n botaniese tuin beplan en aangelê is, is die klemtoon op tuinbou en die tuin se funksie as ontspanningsgebied vir die publiek gelê. Behalwe vir die kweekhuise word geen verpligte toegangsgelde gevra nie, alhoewel die bestuurders op vrywillige bydraes reken. Die tuin is dekades lank deur die Munisipaliteit Gotenburg bestuur, maar word vandag deur die groter administratiewe gewes Västra Götaland bedryf.

Die tuin beslaan 'n totale oppervlakte van 175 hektaar (ruim 430 akkers), waarvan die grootste deel deur 'n natuurbewarigsgebied en 'n arboretum beslaan word. Die botaniese tuin, waar omstreeks 16 000 verskillende plantspesies en kultivars vertoon word, strek oor sowat 40 hektaar. Die gewildste trekpleisters in die tuin sluit 'n steentuin (wat drie sterre in die befaamde gids Michelin Green Guide behaal het en 'n verskeidenheid habitats, klein watervalle en poele behels), die Rododendronvallei en die Japannese vallei rondom 'n kunsmatige meer met wilde plante uit Oos-Asië in.

In die tuin se kweekhuise word sowat 4 000 verskillende spesies en kultivars gegroei, waaronder 1 500 orgideë en die skaars Paaseilandboom. Die palmhuis vertoon Mediterrense en tropiese plante, terwyl die rosarium meer as 4 000 roossoorte vertoon.

Ekonomie

Stena Line-veerbote in die Deense hawe Frederikshavn

Gotenburg het tradisioneel vir sy swaar nywerhede bekend gestaan, alhoewel sy nywerheidsbedryf al lank hoogs gediversifiseer is. Mediese nywerhede is tans een van die vinnigste groeiende sektore met meer as 300 ondernemings en 6 000 werknemers. Die bekendstes hiervan is AstraZeneca en Nobel Biocare. Sahlgrenska universitetssjukhuset is die grootste universiteitshospitaal in Noord-Europa met 2 100 beddens en meer as 17 000 werknemers. Wes-Swede is 'n wêreldleier op die gebied van siektes van kardiovaskulêre stelsel (hartbloedvatstelsel)), metaboliese siektes en selterapie. Saam met Stockholm beskik Gotenburg se mediese sektor oor meer as 30 persent van alle stamsellyne wat wêreldwyd versamel is.

Die plaaslike motorbedryf word deur Volvo oorheers, een van die wêreld se leidende vervaardigers van vragmotors, busse, industriële masjiene, mariene en industriële aandryfstelsels en onderdele, asook 'n beduidende aanbieder van tegniese dienste vir die lugvaartbedryf. Volvo het produksieaanlegte in 25 lande met altesaam meer as 83 000 werknemers en bied sy produkte op 185 markte aan. Saam met Saab het Volvo in Gotenburg sowat 50 000 werknemers in diens.

Svenska kullagerfabriken (SKF) is in 1907 in Gotenburg gestig en het sy hoofkwartier nog steeds in die historiese stadskern Gamlestaden. Die maatskappy is die wêreld se leidende verskaffer van produkte, klantspesifieke oplossings en dienste in verband met koeëllaers en afdigtings. Die maatskappy het in Swede sowat 3 000 werknemers wat merendeels in Gotenburg gekonsentreer is.

Die redery Stena Line is in 1962 deur Sten A. Olsson in Gotenburg gestig en het met die lyn tussen Gotenburg en die Deense seehawe Frederikshavn al vroeg ekonomiese sukses behaal. Later is die verbindings uitgebrei om ook Kiel in Duitsland in te sluit. Toe die maatskappy Sessanlinjen deur Stena Line oorgeneem is, is sy ou aanlegplek tot Stena Line se Duitsland-terminaal omgeskep. Later is nog meer rederye oorgeneem en Stena Line se internasionale aktiwiteite sluit tans Noorweë, Denemarke, Duitsland, Pole, die Verenigde Koninkryk, Ierland en Nederland in. Die aantal werknemers beloop 5 700 mense en die redery se omset was in 2006 9,5 miljard Sweedse kronor.

Gotenburg is daarnaas die setel van 'n aantal groot maatskappye uit die tekstielbedryf. Die Hallandse kettingwinkel-groep JC se hoofkwartier was tot in 2007 in die Gotenburgse voorstad Mölnlycke en is daarna na Stockholm verskuif, terwyl Intersport uit Jönköping en MQ uit Borås in 2007/2008 hul hoofkwartiere na Gotenburg verskuif het. Ander belangrike plaaslike tekstielmaatskappye is Lindex en Kappahl.

Kultuur

Gotenburg speel met sy musea, groot kulturele feeste, konserte, teatergeselskappe en sy ryk kunslewe 'n sentrale rol in die Sweedse kulturele lewe. Die grootste Skandinawiese filmfees en boekeskou (Bok- & Biblioteksmässan in September) word eweneens in Gotenburg gehou.

Musiek

Die Operahuis van Gotenburg

Göteborg se Stadsteatern

Die Gotenburgse Simfonieorkes, wat gereeld in die plaaslike konsertsaal Göteborgs konserthus optree, is sedert 1997 die trotse draer van die titel "Nasionale orkes van Swede". Onder leiding van sy hoofdirigent Neeme Järvi (1982–2004) het die orkes deur die jare 'n verskeidenheid opnames van veral Skandinawiese musiek gemaak wat internasionale erkenning geniet.

Die Operahuis van Gotenburg aan die suidoewer van die Göta älv is in 1994 ingewy en het sedertdien een van die stad se belangrikste argitektoniese besienswaardighede geword. Die operateater beskik oor sy eie ballet-, opera- en musiekblyspelgeselskappe.

Gotenburg se musieklewe het lankal sy stempel op die Sweedse en internasionale pop- en rockmusiek afgedruk. Gedurende die punk- en postpunkgolf in die laat 1970's en vroeë 1980's was die sogenaamde Garageliga toonaangewend. Suksesvolle groepe het steeds met minder bekende musici saamgewerk en hierdie tradisie het ook die opkoms van 'n plaaslike onafhanklike pop-musiektoneel in die laat 1980's bevorder toe groepe soos Easy en Broder Daniel bekendheid verwerf het. Deesdae staan Gotenburg vir kunstenaars soos die groep The Soundtrack of Our Lives en die sanger Håkan Hellström bekend.

Die plaaslike Gothenburg Sound of Melodic Death Metal-styl het sedert die 1990's 'n belangrike bydrae tot die internasionale rockmusiek gelewer. Die Gotenburgse metal-groepe At the Gates, Dark Tranquillity, Hammerfall, Hardcore Superstar en In Flames het ook in die buiteland bekendheid verwerf. Terwyl die platemaatskappye Kning Disk en Ideal Recordings tot die bekendste Sweedse verspreiders van eksperimentele musiek en klankkuns behoort, staan die jazz- en nagklub Nefertiti in die stadsentrum sedert 1978 as die plek bekend waar eksperimentele en jazzmusiek net soos etno, hip-hop, blues en elektroniese musiek op hul beste aangebied word.

Teater en dans

Die eerste toneelgeselskap het teen die einde van die 17de eeu op Gotenburg besoek kom aflê en onder meer in verskeie skure en stoorhuise opgetree. Gotenburg se eerste publieke teater, die Comediehuset, is in 1779 opgerig. In 1816 het die eerste teatergebou van die Stora Teatern ("Groot Skouburg") in Södra Hamngatan ontstaan wat in 1856 deur die Nya Theater vervang is. Sy naam is in die 1880's na Stora Teatern (of kort Storan) verander.

Ander belangrike teaters in Gotenburg sluit die Lorenbergsteatern, Stadsteatern en die operahuis Göteborgsoperan in. Die Göteborg Dans & Teater Festival, wat in 1994 vir die eerste keer plaasgevind het, word sedertdien tweejaarliks in die laaste week van Augustus gehou. Tydens die fees word toneelkuns van dwarsoor die wêreld net soos eksperimentele teater aangebied.

Kuns, ontwerp en kunshandwerk

Die ingang tot die Världskulturmuseet (Museum van Wêreldkultuur)

Gotenburg se kunsmuseum beskik oor die grootste versameling van Nordiese kuns uit die 1880's en 1890's in Skandinawië, veral danksy Pontus Fürstenberg se kunsversameling wat aan die museum geskenk is. Daarnaas word ook twee skilderye van Rembrandt en Picasso vertoon.

Die plaaslike kunswêreld het aan die begin van die 21ste eeu 'n voorspoedige tyd beleef, met musea soos Göteborgs konsthall en Röda sten asook 'n groeiende aantal kunsgalerye as dryfkragte. Gotenburg se Internasionale Kunsbiënnale, wat in 2001 vir die eerste keer plaasgevind het, het eweneens 'n belangrike bydrae tot die ontwikkeling van die plaaslike kunslewe gelewer. Jong kunstenaars word in die kunsskool Vagland opgelei wat op 4 Oktober 1865 ingewy is.

Gotenburg huisves sowel die enigste staatsbeheerde museum buite die hoofstad Stockholm, die Världskulturmuseet, asook Swede se enigste beduidende ontwerp- en kunshandwerkmuseum, die internasionaal erkende Röhsska museet. Die museum, wat deur die argitek Carl Westman ontwerp en in 1914 voltooi is, huisves tans Swede se vernaamste versameling van ikonografiese vorm- en ontwerpprodukte naas 'n groot versameling Asiatiese kuns en kunshandwerk. Die Högskolan för design och konsthandverk (HDK), wat tersiêre opleiding aan jong ontwerpers en kunshandwerkers verskaf, is langsaan geleë.

Film

Die eerste rolprent in Gotenburg se geskiedenis is op die Tweede Kersdag in 1896 vertoon. Die eerste rolprentteater, Kinematografen in Gotenburg se arkades, is in 1902 geopen. Die rolprentateljee van Hasselblad Film AB op die heuwel Otterhällan, wat in Mei 1919 ingewy is, was destyds een van die grootste en modernste van sy soort in Swede. In die periode tussen 1916 en 1919 is meer as dertig rolprente in Gotenburg geskiet waarin onder meer Gösta Ekman hoofrolle vertolk het. Die bekendste filmregisseur in hierdie tydperk was Georg af Klercker.

Met Gotenburg se Filmhögskolan, wat tersiêre opleiding vir beroepe in die rolprentbedryf verskaf, en Gotenburg se Film Festival, wat in 1979 vir die eerste keer plaasgevind het, het die plaaslike rolprentbedryf in die laaste dekades voorspoedig ontwikkel. Filmstaden Bergakungen, die grootste van Gotenburg se rolprentteaters, is in November 2006 geopen.

Toerisme

Hotelbedryf

Die Hotel Gothia Towers

Scandic Hotel Opalen

Gotenburg was dekades lank 'n belangrike reisbestemming vir toeriste uit ander Skandinawiese lande, maar sedert die 1990's het die stad danksy die veerboot- en goedkoper lugverbindings en ryk kulturele lewe ook by toeriste uit ander Europese lande soos Duitsland, Nederland en die Verenigde Koninkryk gewild geraak. Die aantal besoekers het gevolglik skerp begin styg. Toeriste in Gotenburg bring vir die Sweedse staat jaarliks meer as 21 miljard Sweedse kronor (26,4 miljard ZAR) se belastinginkomste in.

Drie nuwe hotelprojekte is in die vroeë 21ste eeu aangepak. Die ou Posthuset is tot 'n luukse hotel omgebou, Clarion Hotel Post en Hotell Avalon het ontstaan en die Hotel Gothia Towers is danksy 'n derde toring met 24 verdiepings en 500 nuwe kamers, wat oos van die twee bestaandes opgerig is, aansienlik vergroot. Die sentrale toring word van vyf bykomende verdiepings met 75 nuwe kamers en ontspanningsgeriewe op die dak voorsien. Gotenburg beskik sodoende altesaam oor meer as 6 600 hotelkamers.

Die hotelskip Barken Viking

Die Hotel Gothia Towers, 'n vierster-luukse hotel, is met sy 1 200 kamers (waarvan elf luukse suites) tans die grootste in Noord-Europa en op een na ook die tweede grootste in Europa. Kleiner luukse hotelle sluit die Elite Plaza Hotel en die Elite Park Avenue Hotel in.

Die hotelskip Barken Viking is 'n viermasbark wat oorspronklik in 1906 in die Deense hoofstad Kopenhagen gebou is om as 'n opleidingskip vir die Deense handelsvloot te dien. Die skip is die grootste bark wat ooit in Skandinawië gebou is. Op haar eerste reis het die Viking op 19 Julie 1907 na Hamburg geseil om 2 530 ton se kooks (ontgaste steenkool) vir Peru te laai. In 1929 het die Ålandse reder Gustaf Erikson die skip vir 6 500 pond gekoop en dit tot in 1939 op die graanroete na Australië gebruik.

Die stad Gotenburg het die skip in 1951 gekoop om 'n stasionêre seevaart- en kookskool daarop te bedryf. In 1993 is Viking vir 'n simboliese prys van een Sweedse kroon aan die plaaslike opleidingsadministrasie verkoop. Vandag is die skip permanent in die hawe geanker om as hotel en gewilde konferensiesaal te dien. Dit is tans baie onwaarskynlik dat die Viking ooit weer in bedryf gestel sal word, aangesien dit nie oor 'n enjin beskik nie en haar groot mas hoër is as 'n brug wat tussen haar ankerplek en die oop see lê.

Liseberg

Liseberg in die stadsbuurt Heden is die grootste vermaaklikheidspark in Noord-Europa met jaarliks sowat drie miljoen besoekers. Die park, wat ter geleentheid van die Jubileumsuitstalling in 1923 ingewy is, is 'n aandelemaatskappy in besit van die Stad Gotenburg. Die park staan tydens die somerseisoen tussen die einde van April en die middel van Oktober en tydens die Kersfeestyd tussen die middel van November en Kersfees oop vir besoekers. Liseberg se kersfeesmark lok jaarliks meer as 600 000 besoekers.

Lughawens

Die ingang tot die vertreksaal van Gotenburg-Landvetterlughawe

Die metropolitaanse gebied van Gotenburg beskik oor twee groot internasionale lughawens: Göteborg-Landvetter, enkele kilometers oos van die stad langs die riksväg (rykspad) 40 na Borås, en Göteborg City Airport op die eiland Hisingen.

Göteborg-Landvetter, wat in Härryda geleë is, is Swede se tweede en Skandinawië se sesde grootste lughawe wat in 2007 4 355 455 passasiers gehanteer het, 'n styging van 4,2 persent teenoor die vorige jaar. Die aantal landings het in 2007 31 615 beloop.

Toe dit op 3 Oktober 1977 geopen is, het Landvetter die ou lughawe Göteborgs Lufthamn vervang. Die naam Landvetter is destyds gekies omdat dit deur buitelanders makliker uitgespreek kan word as Härryda. Daarnaas is die letter ä slegs in Noord-Europa en Duitssprekende gebiede gebruiklik, terwyl die uitspraak van y in die verskeie Westerse tale sterk varieer.

Göteborg City Airport het vroeër as Säve-vliegveld bekend gestaan en is veertien kilometer noordwes van Gotenburg op Hisingen geleë. Die lughawe het vroeër as 'n lugmagbasis gedien. Voordat die Ierse lae-koste-lugredery Ryanair die lughawe begin bedien het, was die jaarlikse aantal passasiers net sowat 9 000. Hierdie getal het in 2005 tot sowat 500 000 en in 2007 tot 744 000 gestyg. Alhoewel die lughawe oor beperkte geriewe beskik, kan dit nogtans vliegtuie tot die grootte van 'n Boeing 767, Airbus A320 of soortgelyke modelle hanteer. Aangesien steeds meer lugrederye vlugte na Göteborg City Airport sal aanbied, word daar verwag dat die aantal passasiers nog aansienlik sal styg. Die lughawe is tans die snelste groeiende in die land.

Openbare vervoer

Tremlyne

Ritte met historiese tremwaens is gewild by toeriste. 'n Moderne tremwa verskyn aan die linkerkant van die beeld

Gotenburg beskik oor 'n uitgebreide tremnetwerk – met 'n lengte van 150 kilometer die grootste in Skandinawië – met twaalf tremlyne wat bedags en vyf lyne wat snags ry. Die netwerk word tans uitgebou as deel van die Kollektivringen-projek wat Gotenburg van 'n ringlyn sal voorsien.

Die plaaslike tremstelsel is in 1879 deur die Britse vervoermaatskappy Gothenburg Tramway Ltd. ingestel. Aanvanklik is van perdewaens gebruik gemaak wat tussen die haltes Brunnsparken en Stigbergsliden gery het. Twee jaar nadat die Stad Gotenburg die tremnetwerk in 1900 gekoop het, is elektries aangedrewe trems ingevoer. Die tremstelsel is in die volgende vier dekades verder uitgebrei met lyne wat in 1907 tot by die stadsgrens en in 1940 tot by die eiland Hisingen gery het.

In die 1960's het die owerhede oorweeg om die tremstelsel met moltreine te vervang, en die destydse nuwe tremspore is vry van oorweë en gedeeltelik ondergronds gebou om later maklik tot 'n moltreinstelsel te kan oorskakel. Die bou van 'n moltreinstelsel met tonnels in Gotenburg se kleiagtige grond het egter geblyk om te duur te wees.

Toe Swede se padvervoer in 1967 na linkerhandse sture omgeskakel het, was Gotenburg naas Norrköping die enigste stad in die land wat sy tremstelsel in die stadsentrum behou het. Die huidige netwerk is ondanks die lae gemiddelde snelhede en die hoë onderhoudskoste steeds gewild by die plaaslike owerhede en passasiers. In bepaalde gebiede van die stadsentrum word motors – behalwe vir voertuie van plaaslike bewoners en vragmotors van leweransiers – nie meer toegelaat nie, sodat trems hier die belangrikste vervoermiddel geword het. Naas die nuwe tremspoorring rondom Gotenburg sal die tremstelsel ook met Italiaans-vervaardigde Sirio-tremwaens en 'n nuwe elektroniese betaalstelsel opgegradeer word.

Spoorweë

Die hoofstasie van Gotenburg

'n Stadsbus in Kungsportsavenyn, met die Park Avenue-hotel in die agtergrond

Gotenburg is 'n belangrike knooppunt van die Sweedse en Skandinawiese spoornetwerke met regstreekse verbindings na Oslo, Stockholm, Malmö en Kopenhagen. Die hoofstasie van Gotenburg is die tweede grootste in die land ná Stockholm. Die plaaslike openbare vervoer word aangevul deur stadstreine, die sogenaamde pendeltåg, wat Gotenburg met die voor- en buurstede in die omgewing verbind.

Toe in Swede teen die middel van die 19de eeu met die bou van spoorweë begin is, was die verbinding tussen Gotenburg en Jonsered, wat op 1 Desember 1856 ingewy is, een van die eerstes in die land. Destyds het 'n behoefte vir 'n stasiegebou ontstaan en op 4 Oktober 1856 is die eerste hoofstasie geopen. Die gebou is sedertdien verskeie kere omgebou en uitgebrei. In die 1920's is die gebou van 'n wagkamer voorsien, terwyl die oorspronklike werkwinkelkompleks vir lokomotiewe lankal na Sävenäs verskuif is. Gedurende die groot emigrasiegolf in die 19de eeu het meer as een miljoen Sweedse emigrante op hulle weg na die hawe en uiteindelik Amerika by Gotenburg se hoofstasie aangekom.

Gewoonlik word na die oorspronklike hoofstasie in Sweeds as Centralstationen verwys, terwyl die nuwe gebouekompleks, wat in 2003 ingewy is en uit die stasie self en 'n hotelgebou bestaan, as Centralhuset en die geboue in die nabye omgewing as Resecentrum Göteborg bekend staan. Die afdelingswinkel Nordstan en Drottningtorget, die hoofkwartier van die plaaslike spoorweë is eweneens naby die hoofstasie geleë.

Busse en snelbusse

Die tremlyne word deur 'n uitgebreide busnetwerk wat die hele stadsgebied dek, aangevul. Sommige buslyne is as hoëdigtheidslyne (högtrafiklinjer) geklassifiseer, terwyl die vier sogenaamde stombusslinjer op die besigste roetes ingestel is. Die laasgenoemde ry gedurende spitsure gedeeltelik elke vyf minute en passasiers mag alle deure benut om in- en af te klim.

Frölunda-plein is een van die belangrikste knooppunte van die busnetwerk. Hier vertrek buslyne na die westelike stadsbuurte en Hisingen en tremlyne na die res van die stadsgebied. Sogenaamde flygbusserna verbind die busterminaal Nils Ericsson Terminalen met die twee lughawens van Gotenburg, Göteborg-Landvetter en Göteborg City Airport.

Vyf snelbuslyne verbind Gotenburg met stede in die omgewing, terwyl ander lyne soos die Uddevalla-, Smögen-, Orust-, Dalslands- en Boråsexpressen tot by verder-af geleë stede in Wes-Swede ry.

Susterstede

Die naasgrootste stede van die vier Skandinawiese lande Aarhus (Denemarke), Bergen (Noorweë), Gotenburg en Turku (Finland) het reeds in 1946 susterstede geword en werk op verskeie gebiede nou saam.

• Aarhus, Denemarke, sedert 1946.
• Bergen, Noorweë, sedert 1946.
• Turku, Finland, sedert 1946.
• Chicago, Verenigde State, sedert 1987.
• Krakow, Pole, sedert 1990.
• Kiel, Duitsland.
• Lyon, Frankryk.
• Newcastle, Verenigde Koninkryk.
• Gqeberha, Suid-Afrika.
• Rostock, Duitsland, sedert 1965.
• Shanghai, Volksrepubliek China.
• Tallinn, Estland.
• Xi'an, Volksrepubliek China.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Gotenburg op Wikivoyage
• (sv) Amptelike webwerf
• (en) "Gothenburg". Encyclopædia Britannica. Besoek op 11 Mei 2024.