Gereformeerde kerk Theunissen

Die Gereformeerde kerk Theunissen is 'n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op die Vrystaatse dorp Theunissen. Die dorp Winburg val ook binne die grense van die gemeente, wat sy honderdjarige bestaan in 2016 gedenk het.

Gereformeerde kerk Theunissen
Vorige naam	Zandrivier
Sluit in	Theunissen Winburg
Denominasie	Gereformeerd
Klassis	Noord-Vrystaat
Huidige predikant(e)	Dr. J.A. (Jannie) Erasmus (Odendaalsrus Ds. J.L. (Jannie) van der Schyff (Welkom-Noord)
In kombinasie met	Odendaalsrus, Welkom-Noord
Belydende lidmate	38
Dooplidmate	5
Adres	H.v. Andries- en Van der Merwestraat Theunissen
Geskiedenis
Stigtingsdatum	13 Mei 1916
Afgestig van	Ventersburg
Eerste predikant	P.W. Buys (1948–'51)

Die huidige Gereformeerde kerk Theunissen, opgerig onder leiding van ds. L.S. van der Vyver.

Ds. Pieter Willem Buys, leraar van 1948 tot 1951.

Dorpstigting

Die stigting van Theunissen het met baie stryd gepaard gegaan, want ook hier, soos dikwels wanneer 'n dorp aangelê word, was daar twee groepe. Die een groep, bestaande uit boere en nedersetters in die omgewing van Winburgweg, het kmdt. Helgaardt Theunissen as leier gehad. In 1906 het hulle 'n versoekskrif aan die Vrystaatse Volksraad gerig vir die stigting van 'n dorp. Die ander groep, inwoners van die dorp en distrik Winburg, het ook 'n petisie, onderteken deur 67 persone, aan die Volksraad gestuur en die stigting van 'n dorp bestry omdat 'n dorp so naby aan Winburg die plaaslike handel sou benadeel.

Die Volksraad het 'n kommissie (die landmeter-generaal en mnre. J.W.G. Steyn en W.J.C. Brebner) aangestel om die saak te ondersoek. Op 1 Maart 1907 rapporteer hulle dat daar wel behoefte bestaan aan 'n dorp op die plaas Smaldeel sodat die Volksraad die stigting van 'n dorp op 6 Maart 1907 goedgekeur het. Die plaas Smaldeel en die stasie, tesame met 40 morg van die plaas Poortjie, is toe aangekoop vir 'n dorpsterrein – groot 1 352 morge. Die dorp was aanvanklik bekend as Smaldeel of Winburgweg, maar in 1909 is die naam verander tot Theunissen, die naam van die vader daarvan.

Kmdt. Theunissen is op 24 Mei 1860 op Riversdal gebore. In 1864 het sy ouers na die Vrystaat verhuis toe sy vader deur pres. Jan Brand as landdros van Winburg aangestel is. Dieselfde jaar het sy vader verongeluk en is hy saam met sy moeder terug na Riversdal, waar hy skoolgegaan het. Eers het hy in 'n apteek en toe in 'n winkel gewerk. Op 20-jarige leeftyd is hy saam met sy broer Marthinus weer terug na die Vrystaat. Hulle het in Bultfontein se distrik gaan woon. Eers het hy transport gery en toe in Winburg se distrik gaan boer. Hier was hy vrederegter en veldkornet. Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog is hy eers as kommandant van Winburg gekies, en later tot hoofkommandant van Winburg, Ventersburg en Senekal bevorder. Tydens die Slag van Paardeberg is hy egter gevange geneem en na Groenpunt se krygsgevangenekamp gestuur.

Ná die Driejarige Oorlog is hy terug na Winburg en is as vrederegter aangestel. Hy het met die jare in verskillende rade gedien en die leiding geneem met die stigting van die dorp, daarna het hy 'n bedrywige deel gehad in die bestuur van die dorp, en was baie jare lank raadslid. In 1913 was hy ook burgemeester.

Gemeentegeskiedenis

Versoek om afsonderlike bediening

Die kerkraad by ds. Jacs van Rooy, konsulent van Theunissen in die tyd toe hy predikant was van Ventersburg (1928–1942). Voor: GK Theunissen. Voor: Jan de Klerk en ds. Van Rooy. Agter: C. Kotze, H. Steyn, J. Earle, B. de Klerk, F. Jordaan, J. du Plooy en J. Kotze.

Gereformeerdes in die omgewing van Theunissen is eers bedien deur die Gereformeerde kerk Ventersburg, want in 1864 van Reddersburg afgestig het. Op 9 Januarie 1910 het 'n versoekskrif voor 'n vergadering van die kerkraad en gemeente op Ventersburg gedien, waarin 26 broeders van die wyk Vetrivier gevra het om as gemeente afgestig te word op Theunissen, sowat 80 km van Ventersburg af.

As redes is in die versoekskrif genoem: 1. Die lidmate was "ten achteren", en die armes moes deur ander lidmate gehelp word om die kerkdienste op Ventersburg by te woon. Elke keer dat hulle kerk toe gaan, kos dit hulle £4 tot £5. 2. Die verste lidmate het maar 2,5 uur te perd van Theunissen af gewoon, terwyl aan die ander kant die naaste van hierdie lidmate aan Ventersburg van 5 tot 9 uur te perd daarvandaan gewoon het. In die somer moes hulle voor vol riviere omdraai op pad kerk toe, sonder dat hulle die eredienste kon bywoon. Hierdie lidmate was bereid om hul bydraes te gee sodat die predikant van Ventersburg vier keer per jaar op Theunissen kon kom Nagmaal bedien.

Hulle het die volgende pleidooi bygevoeg: "En gedenk aan ons, dat wij met ons kroost geheel verachteren. Hoe begerig zijn we menigmaal niet om de samenkomst der heiligen bij te wonen, maar kunnen niet." Dié pleidooi was nie tevergeefs nie, want die kerkraad en gemeente van Ventersburg het besluit om die aansoek om afstigting goed te keur, onder sekere voorwaardes. Dit het toe geblyk dat die broeders van die wyk Vetrivier onder "afstig" nie selfstandige instituering bedoel het nie, maar net afsonderlike, plaaslike bediening. Die gevolg is dat nie voortgegaan is met die afstigting nie, maar dat toestemming gevra is om 'n kerkgebou op Theunissen op te rig. Die voorwaardes waaronder dit aangevra is, het onder meer behels dat Theunissen een liggaam met Ventersburg sou bly tot die gemeente Ventersburg sterk genoeg sou wees om 'n eie leraar te onderhou en Theunissen sou begeer om afgestig te word. Voorts sou die lidmate van Theunissen self die nodige grond aankoop en vir die kerkbou sorg. Hulle sou tevrede wees daarmee om net 'n vrye kollekte onder die hele gemeente Ventersburg vir hierdie doel te hou.

Kerkbou

Die inwyding van die kerkgebou op Saterdag 22 Junie 1912, net ses maande nadat die hoeksteen op 6 Januarie gelê is. Dit het sowat £700 gekos.

Program van die verrigtinge tydens die eerste kerk se hoeksteenlegging op 6 Januarie 1912.

Ná hierdie ontwikkelings is 'n gemeentevergadering van die Gereformeerde lidmate op Theunissen gehou waartydens besluit is om met die plaaslike NG gemeente te onderhandel om te sien of die ou sinkkerk gekoop kon word vir 'n bedrag nie meer as £50 nie. Hiervan het egter niks gekom nie, maar voor die ingebruikneming van die Gereformeerde kerkgebou hier is dienste wel in dié ou sinkgebou gehou, goedgunstiglik afgestaan deur die kerkraad van die NG gemeente. Dadelik is ook kollektante aangewys, wat reeds op 13 Mei1911 kon verslag doen dat vir ongeveer £147 geteken is. Op dié datum is vir 'n nog £226 geteken.

Die eienaars van die dorp Theunissen het voorheen twee erwe aan die kerkraad aangebied, maar die erwe is intussen teruggeneem (moontlik omdat nie daarop gebou is nie), met die gevolg dat twee erwe toe aangekoop moes word. Tenders is gevra om die beoogde kerkgebou op te rig, en die tender van die heer P. Koschel is aanvaar. Hy sou die gebou aflewer vir £525 mits die gemeente self die stene sou aanry. As boukommissie is aangewys brs. A.C. de Klerk, L.J. Steyn, G. van Zyl, J.A. Kotzé sr. en J. Nel, terwyl brs. J.J. Venter en F. Jordaan later bygevoeg is. Ook is 'n paar susters van die gemeente benoem om vir 'n kerkklok, Nagmaalservies en kerklampe te kollekteer. Die ou kerkklok van Ventersburg is aangekoop van sr. A. de Villiers, in wie se besit dit toentertyd was.

Hoeksteenlegging en inwyding

Ds. J.D. Louw, die NG gemeente Theunissen se eerste leraar van 1911 tot sy dood op 25 Mei 1920. Hy het ’n toespraak gelewer tydens die hoeksteenlegging van die plaaslike Gereformeerde kerk op 6 Januarie 1912 en die slotgebed gedoen tydens die ingebruikneming van die kerk op 22 Junie daardie jaar.

Ds. Tjaart Nicolaas Venter, Ventersburg se Gereformeerde leraar van 1907 tot 1925. Hy het die hoeksteen van Theunissen se Gereformeerde kerk gelê.

Die hoeksteenlegging van die kerkgebou is op 6 Januarie 1912 waargeneem deur die destydse predikant, ds. T.N. Venter van Ventersburg. Dit was 'n dag van groot blydskap toe die gemeente op Saterdag 22 Junie 1912 saamgekom het aan huis van die voorsitter van die boukommissie, br. J.A. Kotzé, en hulle vandaar onder die sing van Psalm 68:10 voortbeweeg het na die nuwe kerkgebou. Vooraan het geloop oudl. A.C. de Klerk met die Statebybel, gevolg deur die boumeester en lede van die boukommissie, dan die plaaslike spesiale vrederegter, leraars en kerkraadslede en lede van die dorpsbestuur, en eindelik die vriende uit ander gemeentes en die gemeentelede. Nadat die deur oopgesluit is (die bronne vermeld nie deur wie nie, maar dit was moontlik ds. T.N. Venter), het die stoet binnegegaan onder die sing van Psalm 116:11. Ná die verdere verrigtinge, waartydens ds. Venter die rede gevoer het, is die slotgebed waargeneem deur ds. J.D. Louw, die plaaslike NG leraar, en is die seënbede van Psalm 68:14 gesing.

Afstigting

Intussen het die bediening van die wykskerk te Theunissen gereeld deurgegaan, en is sake soos attestasies, belydenis van geloof, wyksverslae en finansies plaaslik behartig. Die meer gekonsolideerde bediening het tot gevolg gehad dat in 1912 'n tweede, en in 1916 'n derde wyk ingestel is, wat ook getuig van die groei in getalle. Op 'n vergadering van die kerkraad met die gemeente op 8 Augustus 1914 is 'n voorstel aanvaar dat Ventersburg genader word met die versoek om Theunissen af te stig tot 'n selfstandige gemeente. Die destydse predikant sou beroep word as konsulent teen 'n vergoeding van £10 per beurt, vier maal per jaar. Later is, vanweë onder-handelings, die voorwaarde verander na ses maal per jaar teen vergoeding van £80. Op 7 Augustus 1915 is besluit dat die raming afgeskaf word en 3 persent van alle inkomste in werking kom, mits die afstigting deurgaan. So het die onderhandelings voortgegaan tot op 22 Januarie 1916 finaal besluit is tot afstigting, en sou die eerskomende Algemene Vergadering om bekragtiging van die versoek gevra word.

Die versoek is bewillig, en die afstigting het op 13 Mei 1916 plaasgevind. As deputate was teenwoordig namens Ventersburg ds. T.N. Venter en oudl. J.A. Delport, en namens Bloemfontein oudll. C.F. de Lange en S. Boersma. Destyds het die nuutgestigte gemeente bestaan uit 101 belydende en 108 dooplidmate. As eerste kerkraad van "De Gereformeerde Gemeente van Theunissen" is verkies en bevestig oudll. J.B. Nel, J.L. du Plessis en F.C. Jordaan, en diakens L.J. Steyn, C.P. Mijburg en P. Jordaan.

Wyk Winburg

Lidmate en besoekers voor die kerkgebou met die gemeente se eeufees, Mei 2016.

Mettertyd het die gemeente uitgebrei na die kant van Winburg, 35 km oossuidoos van Theunissen en 50 km suid van Ventersburg. Op 15 September 1928 is toe besluit om 'n nuwe wyk daar te vorm, met bediening van die Woord en Nagmaal eenmaal per jaar, en dienste deur die predikant op vier Sondagmôres. In 1931 is toestemming verleen dat die wyk ook verdere bediening kon bekom deur proponente, en later dat twee addisionele dienste deur ander predikante aldaar waargeneem kon word. In 1933 is besluit dat Winburg soveel moontlik selfstandig moes optree binne kerkregtelike perke. Daar was toe twee wyke en die kerkraadslede het volle sitting in elke vergadering van die kerkraad van Theunissen gewag. Van al die broeders te Winburg is verwag om minstens elke jaar in November die vergadering op Theunissen by te woon en volledig verslag van al Winburg se sake te gee.

So het dan sedert 28 April 1934 aparte kerkraadsvergaderings op Winburg plaasgevind, en is sake soos attestasies, belydenis van geloof, wyksverslae en finansies behandel. Hierdie gebruik het deurgegaan tot 1947, toe weer verwag is dat die kerkraadslede van Winburg in die vergaderings te Theunissen teenwoordig sou wees. Die laaste notule is dan ook dié van die vergadering van 30 Maart 1947 op Winburg. Daar was tye dat die lidmaattal te Winburg opgebloei het tot ongeveer 60.

Weens 'n gedurige wisseling van lidmate in die wyke, het skerp dalings telkens in die lidmaattal voorgekom, en is in later jare meermale afgesien van bediening van Woord en Sakramente. Op ander tye is weer gedink aan afstigting tot selfstandige gemeente in kombinasie met Theunissen. Geld is ook ingesamel met die oog op die bou van 'n eie kerkie. Ten tyde van die gemeente Theunissen se halfeeufees in 1966 is dienste nie meer op Winburg gehou nie.

Vooruitgang op Theunissen

Ds. Hendrik du Plessis, leraar van 1952 tot 1955.

Ds. L.S. van der Vyver, leraar van 1956 tot 1960.

Ds. P.C. Kruger, leraar van 1961 tot 1967.

Ds. Ferdinand Postma, leraar van 1972 tot 1974, in sy laaste jaar, 1971, aan die TSP.

Met die gemeente se halfeeufees in 1966 skryf ds. P.C. Kruger, predikant van 1961 tot 1967: "Die Gereformeerde Kerk Theunissen het ook tye van finansiële druk geken, maar deur Gods genade was dit nog al die jare moontlik om alle geldelike verpligtinge na te kom." In 1947 is 'n pastorie aangekoop en 'n nuee kombinasie aangegaan, naamlik met Odendaalsrus en Bultfontein. Ds. P.W. Buys is op 14 Februarie 1948 bevestig as die eerste predikant van die nuwe kombinasie, met Theunissen as woonplek.

Met die bou van die Erfenisdam het die lidmaattal heelwat toegeneem in die jare 1953 tot 1960, en het die ou kerkgebou te klein begin word om al die lidmate te huisves. Daarom is besluit om 'n nuwe kerkgebou op te rig. Hierdie "sierlike en doeltreffende" (soos ds. Kruger dit destyds beskryf is) nuwe kerk is in die naweek van 7 en 8 Februarie 1959, drie dae voor die Gereformeerde Kerkverband se eeufees te Rustenburg in gebruik geneem, en is opgerig teen 'n koste van sowat £14 500. Sewe jaar vantevore, in 1952, is ’n pastorie aangekoop.

In die tyd van die opbloei in lidmaattal het dit te staan gekom op 180 tot 200 belydende lidmate en nagenoeg 140 dooplidmate. Met die halfeeufees het die lidmate weer 'n dalende neiging getoon, veral weens van die voltooiing van die besproeiingskema en die uitkoop van grond deur die staat. Ook was die getal lidmate op Winburg toe besonder klein. Tog skryf ds. Kruger: "Dit is met dankbaarheid teenoor die Koning van die kerk, dat nou teruggekyk kan word op die afgelope vyftig jaar. Hy het aan broeders en susters die geloofsmoed en -ywer verleen om te arbei vir die uitbreiding van Gods koninkryk op aarde. Veral word gedink aan die onbaatsugtige arbeid van predikante, ouderlinge en diakens."

Voor in 1957 besluit is om periodieke aftrede van die kerkraadslede toe te pas, was 'n aantal broeders baie jare lank ononderbroke ampsdraers, en het die gemeente opgesien na gewaardeerde, troue ouderlinge en diakens.

Predikante

• Jacs van Rooy, 1928 – 1942 (in kombinasie met Ventersburg)
• J.L. Vorster, 1942 – 1944 (in kombinasie met Ventersburg)
• B.J. de Klerk, 1944 – 1945 (in kombinasie met Kroonstad)
• J.M. de Wet, 1946 – 1947 (in kombinasie met Kroonstad)
• Buys, Pieter Willem, 1948 – 1951
• Du Plessis, Hendrik Lourens Marthinus, 1952 – 1955
• L.S. van der Vyver, 1956 – 1960
• Kruger, Philippus Cornelius, 1961 – 1967
• De Klerk, Jacobus Johannes, 1968 – 1970
• Postma, Ferdinand, 1972 – 1974
• Boshoff, Hendrik-Jan, 1975 – 1985 (in kombinasie met Brandfort)
• Botha, Johannes, 1985 – 1992,
• Stavast, Hendrik Lammert, 1992 – 1997
• Booyens, Daniël Jan Andries, 1997 – 2001
• Jansen, C.A., 2003 – 2006
• Van der Schyff, J.L., 2006– 2007
• Erasmus, Jan Andries, 2008 – hede (in kombinasie met Odendaalsrus)

Bronne

• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse Pleknaamwoordeboek. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.