Gereformeerde kerk Bloemfontein

Die Gereformeerde kerk Bloemfontein was die eerste gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika in die Vrystaat se hoofstad, maar dit het in 2013 ná 110 jaar ontbind. Enkele jare later is die geskiedkundige kerkgebou in die middestad gesloop.

Stigting

Lidmate van die Gereformeerde Kerk wat in en om Bloemfontein gewoon het, het aanvanklik hul kerklike voorregte op Reddersburg geniet waar ds. Dirk Postma die plaaslike Gereformeerde kerk reeds in 1859 as een van die eerste sewe gemeentes in die Suid-Afrika gestig het. Reddersburg is ook die oudste gemeente in die Vrystaat. Namate die plaaslike Gereformeerdes se getalle toegeneem het, het die predikant van Reddersburg hulle as 'n afsonderlike wyk bearbei, maar in 1903 staan die Algemene Vergadering die versoek toe om die stigting van 'n afsonderlike gemeente onder die konsulentskap van ds. Willem Postma, predikant van Bethulie van 1897 tot 1903, hoewel hy tydens die Tweede Vryheidsoorlog na Middelburg, Kaap verban is. Die gemeente is amptelik gestig op 13 Junie 1903. Die eerste kerkgebou was op die hoek van Cricket- en Oos-Burgerstraat.

Eerste jare

Hoewel die gemeente aanvanklik net uit 90 lidmate bestaan het en die meeste van hulle minder gegoede lede van die arbeidersklas was, het die gemeente ondanks armoede en moeilike omstandighede daarin geslaag om ná enkele jare 'n kerkgebou op te rig. Weldra is ds. Postma as eerste leraar beroep en in 1905 hier bevestig. Die ledetal het intussen tot 220 aangegroei en spoedig was die eerste pastorie ook klaar. Nadat dr. W.J. Snyman van die Gereformeerde kerk Steynsburg vanaf Januarie 1912 vir twee jaar studieverlof na Nederland vertrek het, het ds. Postma saam met ds. T. Hamersma op Steynsburg gaan waarneem en Bloemfontein tussendeur een maal per maand bedien. Dit het 'n welkome geldelike verligting aan die sukkelende Vrystaatse gemeente gebied.

Ds. Postma moes in 1913 sy emeritaat weens swak gesondheid aanvaar al was hy skaars 40 jaar oud. Tydens die jaar of wat dat hy uit die bediening was, het hy in so 'n mate herstel dat hy in 1914 na die gemeente kon terugkeer.

Reeds in die vroeë jare het die gemeente 'n vrye Christelike skool tot stand gebring. Die skool het aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog nog in gewysigde vorm bestaan en sy suiwer, Christelik-nasionale karakter behou. In 1917 was daar sowat 300 kinders.

Ná sy aankoms in Bloemfontein het ds. Postma dadelik deelgeneem aan al die vertakkinge van die maatskaplike lewe, naamlik politiek, onderwys, kultuur, ens. Daarby was hy ook behulpsaam in die redaksie van die Vriend des Volks, en saam met Johan Visscher, J.S.M. Rabie, Oom Lokomotief en andere het hy veel gedoen om leeslus by die volk op te wek, maar bowenal om hulle nasionaal bewus te maak. In hierdie blad het hy die bekende stukke “Oogdruppels" onder die skuilnaam Dr. O'kulis geskryf. (Die naam Dr. O'kulis is verkeerd gespel; dit moes Okulis gewees het, sonder die afkappingsteken. Toe dit die eerste maal gebruik is, het die setter die komma ingevoeg, en ds. Postma het dit so gehou). Dr. O'kulis het besonder baie aandag aan onderwyssake gegee, en hier was hy die regterhand van genl. J.B.M. Hertzog, ook op politieke gebied, veral toe die generaal uit die Botha-kabinet gesit is. Hy was in baie opsigte die siel van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging in die Vrystaat.

Dat hy besonder geliefd was in sy gemeente, blyk uit 'n brief aan hom van H. Grobler (24 Januarie 1913), waarin hy onder meer skryf: “Het was ons smartelijk, met laatste Nachtmaal, te moeten hooren dat uwe ongesteldheid zoo toegenomen heeft, dat gij, op medies advies, genoodzaakt zijt een lange rust te nemen. Het is ons smartelijk te moeten denken, dat wij zoo langen tijd uwe tegenwoordigheid zal moeten missen." In 1915 het hy die beroep na die gemeente Reddersburg aangeneem. By sy vertrek het die Gereformeerde Vereniging hom 'n brief van waardering geskryf: “Menigmaal hebben we met genoegen geluisterd naar uw heldere en duidelike uiteenzetting van de verschillende gedeelten van Gods Woord. We zijn ervan overtuigd, dat u arbeid in ons midden niet zonder vrucht is geweest . . . Doch we letten niet enkel op wat u voor deze vereniging deed, maar erkennen ook dankbaar, dat u op velerlei gebied met zegen heeft gearbeid. We zien u dan ook.node heengaan, al willen we ons niet tegen de wegen des Heren verzetten."

Vir ds. Postma was dit baie swaar om in 1915 afskeid te neem van die Gereformeerde kerk Bloemfontein, die arm gemeentetjie waarvan hy sedert 1903 predikant was. Ds. I.D. Krüger, wat in sy plek bevestig is, vertel die volgende staaltjie: "Ek kon 'n duidelike denkbeeld vorm van wat in sy gemoed die dag moes omgegaan het toe hy 'n jong leraar in sy geliefde gemeente moes bevestig. En tog moes ek sien dat hy juis op daardie gedenkwaardige dag net vol grappe was. Die grappe het in 'n oneindige reeks uit sy mond gerol. Met elkeen moes hy grappe verkoop, en net waar hy is, hoor 'n mens lag. Die aand van daardie dag was dit weer so in die studeerkamer. Toe die laaste gaste eindelik afskeid neem, vra ek toe aan ds. Postma: 'Broeder, hoe kry u dit reg om op so 'n dag soos vandag nog opgeruimd te wees en grappe te maak?' Die antwoord was: 'Isak, jy moet nog van my leer hoe om 'n traan met 'n grap af te vee.' Dr. Nienaber skryf: "So was hy – hoe groter sy smart, hoe groter sy humorsin. As sy kinders in die eetkamer kom en net effens nukkerig lyk, dan moet hulle in 'n ry staan en eers 'smiling exercises' doen voordat hulle aan die tafel kan gaan sit. Waar genl. C.R. de Wet altyd 'n 'uitkomkans' gesien het, het ds. Postma altyd die moontlikheid gesien om 'n grap te maak; nie net in die gewone lewe nie, ook nie net om smart te verberg nie, maar ook as hy kwaad of ernstig was, was sy sin vir humor sy vernaamste karaktertrek.

Ds. Postma se biograaf, dr. P.J. Nienaber beskryf hom as 'n "lewendige, oortuigende spreker, streng Calvinisties, besonder prakties in sy prediking en met 'n groot sin vir humor". Ná 'n ernstige siekte (pokke) word hy reeds vroeg in sy kort lewe hardhorend.

Ná ds. Postma

Ds. Postma is in 1915 deur Reddersburg beroep. Hy was van voorneme om die beroep te bedank omdat hy en sy gemeente aan mekaar geheg was, maar ds. John Daniel Kestell van die NG gemeente Bloemfontein het oortuig dat hy meer vir sy volk en Kerk kon beteken as leraar van 'n rustiger, welvarender gemeente soos Reddersburg as van Bloemfontein, wat steeds noustrop getrek het en waar sy werklas soveel groter was.

Ds. I.D. Krüger van Aliwal-Noord het ds. Postma se plek in 1916 ingeneem toe die gemeente reeds 450 lidmate getel het. Hy het hier gebly tot 1923, toe hy opgevolg is deur dr. Casparus de Wet. Ná sy vertrek in 1925 is hy opgevolg deur ds. C.W.M. du Toit, wat in 1929 uit die bediening getree het om 'n Volksraadslid te word. Hierna het dr. Krüger, wat van 1923 tot 1930 leraar van die Gereformeerde kerk Potchefstroom was, die gemeente vir 'n tweede maal bedien en wel van 1930 tot 1945. Die gemeente se laaste kerkgebou, op die hoek van Wes-Burger- en Zastronstraat, is in 1927 opgerig na die plan van Gerard Moerdijk en Wynand Louw nadat die oue afgebrand het.

Laaste jare

Die Gereformeerde kerk Bloemfontein-Oos, die derde oudste gemeente van die GKSA in die Vrystaatse hoofstad, het in 2007 ontbind, waarna lidmate ingeskakel het by Bloemfontein. Bloemfontein-Oos se gebou is in 2012 verkoop aan Road Map Ministries, ’n filiaal van profeet T.B. Joshua se bediening in Nigerië. Einde 1997 het die Oos-gemeente 140 belydende en 57 dooplidmate gehad en die moedergemeente onderskeidelik 181 en 32. Kort voordat die moedergemeente ook ontbind het (2013), was daar net 102 belydende en 19 dooplidmate.

Die gemeente Bloemfontein het in die dekade ná 2000 die meeste van die grond om die kerkgebou asook die kerksaal aan ontwikkelaars verkoop. Eindelik is die kerkgebou in 2015 gesloop nadat dit in 2012 aan die Nic Georgiou-trust verkoop is. Die laaste leraar was ds. Piet Lourens wat die gemeente in kombinasie met Brandfort bedien het. Aan die einde het Bloemfontein net sowat 64 lidmate oorgehad. Nadat die kerkgebou verkoop is, is die inhoud aan ander Gereformeerde kerke uitgedeel: die Gereformeerde kerk Oranjerivier op Orania het die pyporrel en die klok gekry en Eden (Plettenbergbaai en Knysna) het die preekstoel en ronde Nagmaaltafels oorgeneem. Die kerkbanke en ander tafels is tussen dié kerk, asook kerke in Botshabelo en Phahameng, verdeel. Die hoekstene het na Bloempark in Fichardtpark gegaan en die boekery word in die Gereformeerde Kerk se argief in Potchefstroom bewaar.

Die gemeente het ’n tyd lank nog in die Lutherse kerk in Cachetstraat kerk gehou, voor dit ontbind het.

Predikante

Postma, Willem, 1903–1913, 1914–1915
Krüger, Isak David, 1916–1923, 1930–1945
De Wet, dr. Casparus Jan Hendrik, 1923–1925
Du Toit, Charl Wynand Markelbach, 1925–1929 (waarna hy Volksraadslid word)
De Klerk, Barend Jacobus, 1945–1952
Coetzee, Petrus Johannes, 1952–1958
Van der Linde, Gerhardus Philippus Leonardus, 1958–1975
Snyman, Philippus, 1976–1984
Gerber, Jacobus Marthinus, 1976–1985
Venter, Willem, 1984–2001 (toe hy sy emeritaat aanvaar)
Lourens, dr. Pieter Kruger, 2008–2013 (aanvaar sy emeritaat; oorgekom vanaf Bloemfontein-Oos 1984–2008)

Galery

Ds. Krüger en die kerkraad, 1917.
Die kanselruimte en orrel in die tweede kerk.
Die kerkraad in 1941 met ds. I.D. Krüger.
Die eerste kerk se hoeksteen is bewaar in die tweede.
Noordoosaansig van die tweede kerk.
Die binneruim van die tweede kerk van die kansel af gesien.
Die galery in die tweede kerk.
Die kanselruimte in die tweede kerk.
Skuinsaansig van die tweede kerk se kanselruimte. Nadat die gemeente afskeid van die kerkgebou geneem het, het die pyporrel – met 47 pype – aan die Gereformeerde kerk Oranjerivier op Orania gegaan, wat dit teen sowat R300 000 tot sy volle glorie sou laat herstel vir gebruik in sy nuwe kerkgebou.
'n Siervenster in die tweede kerk.
'n Venster bo een van die deure in die tweede kerk.