Inkwisisie

Die Inkwisisie was 'n offisie van die Rooms-Katolieke Kerk wie se taak dit was om kettery te onderdruk. Hulle aksies en samewerking met die plaaslike regerings is onderwerpe van aansienlike geskiedkundige ondersoek.

Oorsprong

Die Inkwisisie was 'n permanente instelling in die Katolieke Kerk wat die taak opgelê is om kettery te verwoes. Anders as baie ander gelowe (bv., Boeddhisme, Judaïsme) het die Katolieke Kerk 'n hiërargiese struktuur met 'n sentrale burokrasie. Ná Konstantinopel die vervolging van die kerk beëindig het, het die plaaslike administratiewe strukture van die Ryk (die westelike kerk) saamgekom as een hiërargie met Rome as middelpunt. Dié wie se geloofsoortuiging of -beoefening genoegsaam afgewyk het van die ortodoksie van die rade het nou die onderwerp geword van pogings om hulle terug na die kerkskool te bring. Weerstand het vele maal tot vervolging gelei.

Kettery (van die Grieks katharos wat "suiwer" beteken. Die Engels heresy, kom van die Griekse haeresis wat "sekte" of "geloofskool" beteken) was 'n probleem vir die Kerk van die begin af. Handelinge 15 vertel van die sameroeping van 'n raad in Jerusalem wat met die kettery van die Judaïseerders te doen gehad het. In die daaropvolgende eeue was daar Arianisme en Manicheïsme; in die Middeleeue was daar die Kathare en Waldense; en in die Renaissance was daar die Hussiete, Lutherane, Calviniste en Rosicruciane. Pogings om die kettery te onderdruk was aanvanklik ad hoc, maar in die Middeleeue het dit 'n permanente struktuur geword wat met die probleem moes handel. Teen die 12de eeu het Kerkrade aangedring daarop dat sekulêre regeerders ketters moes vervolg.

Geskiedenis

Die eerste van die Middeleeuse Inkwisisies word die "biskoplike inkwisisie" genoem, en is in 1184 ingestel deur 'n "pouslike bul", 'n brief van die Pous, getiteld "Ad abolendam" ("Vir die doel om mee weg te doen"). Die inkwisisie was in reaksie op die groeiende Kathaarse kettery in suidelike Frankryk. Dit word "biskoplik" genoem omdat dit onder die toesig van die plaaslike biskoppe ("episcopus" in Latyn) plaasgevind het. Die biskoplike inkwisisie was nie baie effektief nie, weens 'n aantal redes — sien Middeleeuse Inkwisisie.

Die "pouslike inkwisisie" van die 1230's was in reaksie op die tekortkomings van die biskoplike inkwisisie, en is deur professionele mense bedryf wat spesifiek opgelei is vir die werk soos deur die Pous afgekondig. Individue is uit verskillende ordes en die sekulêre geestestand gekies, maar het meestal uit die Dominikaanse Orde gekom, wat 'n aantal kenmerke gehad het wat hulle baie geskik gemaak het daarvoor (sien Middeleeuse Inkwisisie).

Ná die 13de eeu het die Inkwisisie noordwaarts versprei na Duitsland en Skandinawië. In noordelike Europa was die Inkwisisie aansienlik meer skadeloos: in die Skandinawiese lande het dit omtrent geen impak gehad nie, alhoewel noordelike Europa hul eie instellings, soos die heksejag gehad het. Die Inkwisisie is nooit in Engeland ingestel nie, maar Christophorus Columbus het dit saam met hom na die Nuwe Wêreld geneem. Teen die einde van die 15de eeu, onder Ferdinand en Isabella van Castile, het die Spaanse Inkwisisie onafhanklik van Rome geraak: die Spaanse Inkwisisie met sy berugte "auto de fe" verteenwoordig 'n uiters donker hoofstuk in die geskiedenis van die Inkwisisie.

Pous Paulus III het in 1542 'n permanente kongregasie saamgestel, wat deur Kardinale en ander beamptes gevul was, wie se taak dit was om die integriteit van die geloof te beskerm en om foute en valse doktrines te verban. Hierdie liggaam, die Kongregasie van die Heilige Offisie, wat nou as die Kongregasie van die Doktrine van die Geloof bekend staan, en deel vorm van die Roomse Curia, het nou die oorsigtelike liggaam vir plaaslike Inkwisisies geword. Die Pous self het die titel van prefek maar tree nooit op in hierdie amp nie; hy wys een van sy kardinale aan om die samekomste te beheer. Daar is gewoonlik tien ander kardinale in die Kongregasie, sowel as 'n prelaat en twee assistente, wat almal verkies is uit die Dominikaanse Orde. Die Heilige Offisie het ook 'n internasionale groep konsultante, ervare geleerdes van teologie en kerkwette, wat advies lewer op spesifieke vrae. In 1616 het hierdie konsultante hul bevinding oor die voorstelle dat die Son nie beweeg nie en aan die middel van die heelal is en dat die Aarde daarom wentel gelewer, met die uitspraak dat beide "onnosel en absurde filosofie" is, en dat die eerste stelling "formeel kettery" en die tweede "ten minste foutief in geloof" teologies is. Hierdie bevinding het daartoe gelei dat Copernicus se De Revolutionibus Orbium Coelestium op die Indeks van Verbode Boeke geplaas is totdat dit hersien is, en Galileo Galilei getugtig is oor sy Copernicanisme. Dit was hierdie selfde liggaam wat in 1633 vir Galileo verhoor het.

Nie alle vervolgings van vermeende ketters, ateïste en ander afwykers van die Katolieke geloof is deur die Inkwisisie vervolg nie: in party lande, soos Frankryk onder die ancien régime, kon ateïste en godslasteraars in burgerlike howe verhoor word, met 'n moontlike doodsvonnis.

Verskillende Inkwisisies

Daar was reeds vier verskillende Inkwisisies:

• Middeleeuse Inkwisisies
• Spaanse Inkwisisie
• Portugese Inkwisisie
• Roomse inkwisisie

In die tweede helfte van die 12e eeu het 'n aantal ketterse bewegings in Suid-Frankryk en Noord-Italië ontstaan. Die belangrikste daarvan was die Kathare, die Albigense en die Waldense. Om hierdie bewegings te bestry, het pous Innocentius III in 1199 en 1206 spesiale opspoorders aangestel wat in die voltrekking van hul vonnisse die steun van die wêreldlike mag geniet het. Die Vierde Lateraanse Konsilie (1215) het bepaal dat die opspoor van ketters veral die taak van die biskoppe was.

Omdat die biskoppe egter soms probeer het om die ketters te beskerm, het pous Gregorius IX in 1231 bepaal dat die opsoek en veroordeling van ketters voortaan deur 'n pouslike instelling waargeneem sou word: die inquisitio haereticae pravitatis. Hy het veral Dominikane as kerklike regters en inkwisiteurs aangestel. Die berugtheid wat die Dominikaanse orde verwerf het, het aanleiding gegee tot 'n woordspeling op hul naam: domini canes ("honde van die Heer") omdat hulle soos bloedhonde op die spoor was van mense met afwykende geloofsoortuigings.

Frankryk

Van die 16e eeu af is die stryd teen ketters, veral die Protestante, aan die koninklike reg bank opgedra. In Frank ryk het daar wel. ʼn inkwisisie bestaan - dink byvoorbeeld aan Jeanne d'Arc (1412- 1431), wat die slagoffer van die inkwisisie was. In 1547 het Hendrik II in Parys die Chambre ardente opgerig om uitspraak te lewer oor die Lutherane en die Calviniste. Dit was 'n buitengewone geregshof en 'n onderdeel van die parlement van Parys. Dit is in 1549 afgeskaf, maar in 1553 weer herstel. In 1682 is dit finaal ontbind.

Heksevervolging

Die inkwisisie is nie net teen ketters, Jade en More gebruik nie, maar ook teen hekse. Die geloof in hekse het in die 15e eeu inslag gevind en het in die 16e en die 17e eeu 'n hoogtepunt bereik. In 1487 het twee inkwisiteurs 'n boek oor heksery die lig laat sien: Malleus maleficarum, ook bekend as Heksehamer. In die werk word die bestaan van hekse aangetoon en word daar beskryf watter maatreëls teen die gevaar getref moet word.

Werkwyse

Wanneer 'n inkwisisie regbank in 'n stad of streek sitting gehad het, is almal wat hulself skuldig gevoel het aan kettery, uitgenooi om 'n bekentenis te maak. Hulle is dan gewoonlik 'n ligte straf opgelê. Iemand wat egter nie so ʼn bekentenis wou maak nie, kon op grond van die getuie van twee persone wie se name nie aan hom bekend gemaak is nie, voor die reg bank gedaag word. Die werklike of verdagte ketter is dan aan 'n baie breedvoerige verhoor onderwerp in 'n poging om hom tot 'n bekentenis oor te haal.

'n Spontane bekentenis is gewoonlik gestraf met geseling, vas, bedevaart, die dra van spesiale klere, veroordeling tot galeislaaf of tronkstraf. Wanneer iemand hardnekkig geweier het om te erken dat hy skuldig was, is daar van die pynbank en martelkamer gebruik gemaak vir die afdwing van 'n skulderkenning. Iemand wat skuld erken het (of dit nou waar was of nie) en homself tot bekering wou laat bring, het lewenslank gekry. 'n Persoon wat aanhou ontken het en hom nie wou laat bekeer nie, is veroordeel en sou op 'n brandstapel sterf met die verbeurdverklaring van sy besittings. Die doodstraf is altyd deur die wêreldlike mag voltrek.

Sien ook

• heksejag
• Konrad von Marburg
• Malleus Maleficarum

Bronne

• Edward M. Peters, Inquisition. (University of California Press, 1989). ISBN 0-520-06630-8

A brief, balanced inquiry, with an especially good section on the 'Myth of the Inquisition'. This is particularly valuable because much of the history available in English of the Inquisition was written in the 19th century by Protestants interested in documenting the dangers of Catholicism or Catholic apologists demonstrating that the Inquisition had been an entirely reasonable judicial body without flaws.

• Henry Kamen, The Spanish Inquisition: A Historical Revision. (Yale University Press, 1999). ISBN 0-300-07880-3

This revised edition of his 1965 original contributes to the understanding of the Spanish Inquisition in its local context.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409532 band

• Simon Whitechapel, Flesh Inferno: Atrocities of Torquemada and the Spanish Inquisition (Creation Books, 2003). ISBN 1-84068-105-5

Eksterne skakels

• 'n Kritiese kyk na die barbaarsheid van die inkwisisie vanuit 'n anti-Katolieke uitgangspunt