Johann Krönlein
Johann Georg Krönlein (Seegnitz [tans Segnitz], by Würzburg, Beiere, Duitsland, 19 Maart 1826 – Wynberg, Kaapkolonie, 27 Januarie 1892) was ’n baanbrekersendeling van die Rynse Sendinggenootskap in Suidwes-Afrika, Bybelvertaler en leksikograaf vir die Namataal.
Die betekenis van sy lewenswerk lê hoofsaaklik in sy taalkundige bydrae tot die kennis van die Namataal, nogtans was al hierdie arbeid, sy woordeboek ingeslote, bedoel as 'n middel ter verspreiding van die Christelike geloof waaraan hy sy lewe gewy het.
’n Woonbuurt van Keetmanshoop, wat hy in 1866 gestig het, is na hom genoem.
Herkoms en opleiding
wysigKrönlein was een van die 11 kinders van Vitus Krönlein (1772–1834), 'n leerlooier, en die predikantsdogter Karoline Köllner (1794–1864) wie se vader, Wilhelm M.E. Köllner, 'n groot invloed op haar kinders gehad het, soos blyk uit hul belangstelling in die kerklike lewe. Die grootvader wou self 'n sendeling word, maar sien later daarvan af. Verskeie van Krönlein se susters is met predikante getroud en twee van sy broers het ook sendeling geword.
Krönlein tree eers tot die handel toe, maar in November 1846 besluit hy om sendeling te word. Hy ontvang sy opleiding in Barmen aan die Rynse Sendinginstituut (1846-'50).
Na Suidwes-Afrika
wysig
Krönlein kom in April 1851 in die Kaap aan as sendeling van die Rynse Sendinggenootskap. In Augustus van dieselfde jaar word hy as opvolger van Samuel Hahn aangestel as hoof van die sendinggemeente op Berseba in Suidwes-Afrika, destyds die taamlik troostelose woonplek van Paul Goliath se Oorlamse stam, wat op een sendelingbesoeker die indruk gelaat het dat "hond nóg kat daar kan leef". Nogtans bly Krönlein sowat 'n kwarteeu daar.
Gedurende sy opleiding as sendeling toon hy reeds 'n sterk aanleg vir tale en onmiddellik ná sy aankoms in SWA begin hy Nama aanleer. Sy taak was aanvanklik moeilik, maar ná die aankoms van die baster Daniel Cloete wat 'n baie goeie taalonderwyser was, vorder Krönlein se studie van Nama vinnig. In 1857 trou hy met Sophie Terlinden (1819–1898), suster van 'n sendeling op Stellenbosch. Geen kinders is uit die huwelik gebore nie. Hy wy in 1857 die kerk in wat hy self gebou het, onderneem ter wille van sy gesondheid 'n reis na Kaapstad en begin pas daarna met sy vertaalwerk. Hy werk van die vroeë oggendure en betrek by sy vertaling die hulp van kollegas, van Namasprekendes en van die taalkundige dr. Wilhelm Bleek in Kaapstad met wie hy nou saamwerk.
Skryfwerk
wysig
Hy reis in 1865 met sy eggenote na Duitsland om die handskrifte wat hy gereed het, op die pers te besorg. Dit bestaan uit drie afsonderlike publikasies, 'n kategismus, Dr. Martin Lutheri di kari Katechismus (Berlyn, 1866); die Calw-uitgawe van die Bybelse geskiedenis !Nai-!Keiti / neisa tsi/asa testamens diti (Berlyn, 1866), en sy vertaling van die Nuwe Testament !Khub tsi hui-aob Yesub Christub dis (Berlyn, 1866; hersien deur sy mede- Rynse sendeling Hermann Kreft van Bethanien). Hy voltooi ook later die Namavertaling van die Ou Testament wat baie jare deur die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap agtergehou word. Eers na 1950 word dit aan die Rynse sendinggenootskap terugbesorg wat die uitgawe daarvan voorberei.
Tydens 'n verlofbesoek in 1871 handel hy nog 'n klein liederbundel in Nama af, benewens 'n uitgawe van die Psalms, Kanis Psalmti dis (Kaapstad, 1872) en 'n liturgie vir kerkgebruik, Agendes Luther-//ei kerkib ( Kaapstad, 1872). Sy grootste prestasie as kenner van die Namataal is egter sy woordeboek, Wortschatz der Khoi-khoin (Namaqua-Hottentotten) (Berlyn, 1889), wat met die ondersteuning van die Pruisiese Koninklike Akademie vir die Wetenskappe en onder beskerming van die Deutsche Kolonialgesellschaft uitgegee is. In hierdie leksikografiese publikasie (waarvan 'n tweede uitgawe in die 1960's of '70's verskyn het) is die ortografie van Khoekhoen vasgestel. Krönlein teken die suigklanke volgens die Lepsiusstelsel op, bepaal die skryfwyse van etimologiese lettergreepklanke en onderskei hier drie (laag, middel en hoë) toonhoogtes. Sy stelsel was beter as die skryfwyse van sy voorgangers soos J.H. Schmelen, H.C. Knudsen en Henry Tindall. Dit is vandag nog die standaardwerk op hierdie gebied, hoewel intussen geblyk het dat sy stelsel om nomina etimologies van werkwoorde af te lei, nie altyd steek hou nie en sy drie toonhoogtes nie al die betrokke klanke weergee nie. Daarbenewens ontbreek die uitdrukkings wat sedertdien in die woordeskat opgeneem is. Sy werk is inderdaad veel meer as 'n woordeboek en bevat in die sinne wat as voorbeelde ingesluit word, die onvervalste Namasegswyse soos dit uit die mond van sprekers opgeteken is as weerspieëling van die denkwyse en gevoelswaardes aan die woorde geheg.
Sendingwerk
wysig
As sendeling was hy 'n sterk persoonlikheid, en daarby 'n harde en voorbeeldige werker; hy probeer om sy gemeente van deelname aan die politiek te weerhou en om die groot aantal stamoorloë en rooftogte te verhinder. Hy keer na sy besoek aan Duitsland in 1867 terug as superintendent van die Rynse Sendinggenootskap in Namaland, 'n pos wat hy tot 1877 beklee, toe hy weens swak gesondheid en ter wille van gesinsomstandighede aftree en hom daarna op Stellenbosch vestig.
Gedurende dié jare kom hy baie in aanraking met die verskillende rondtrekkende Namastamme en Basters. As gevolg van sy onderhandelinge met die Namahoofman Cornelius//Oasib verkry hy vir die aanhangers van Kido Witbooi, in 1862 'n tuiste op Gibeon. Gedurende hierdie periode stig hy ook Swartmodder (Keetmanshoop) en wel op 14 April 1866. (Dit is genoem na die laaste groep van die Oorlamse stamme wat hy help, dié van die Rehoboth-Basters wat deur sy toedoen van die Berseba-Khoekhoen vir 'n tydperk van twee jaar (1868–70) weigrond gekry het.)
Krönlein belê die konferensie van Rynse sendelinge op Otjimbingwe in 1870, en neem enkele maande daarna deel aan die vredeskonferensie van Nama en Herero op Okahandja wat in September 1870 plaasvind. Saam met C. Hugo Hahn en andere, speel hy die rol van vredemaker wat die "ware vrede" (ook genoem die Vrede van Okahandja), die 10 jaar van vrede onder die stamme (1870–'80) sou inlui.
Sy stasie, Berseba, was 'n geografiese middelpunt waar baie politieke drade byeengekom het en Krönlein hou die leiding stewig vas. Toe die Kaapkolonie se afgesant W. Coates Palgrave in 1876 die land besoek, lei Krönlein die onderhandelinge met hom oor uitbreiding van die Kaapse gesag na Namaland. Enkele jare ná sy uittrede kom hy in 1882 weer na SWA om tevergeefs in opdrag van sy genootskap vrede onder die stamme te probeer bewerk in die fel stryd wat opnuut in 1880 uitgebreek het.
Aftrede
wysig
Op Stellenbosch neem Krönlein deel aan die opleiding van jong Rynse sendelinge in die Namataal en werk onverpoosd voort aan sy vertaling van die Ou Testament wat hy wel teen die einde van die jare tagtig voltooi het, maar waarvoor hy geen hersiener onder sy kollegas kon vind nie omdat hulle van 1880 tot die einde van die oorlog tussen die Duitse bewind en Hendrik Witbooi in 1894 kwalik hul pos lank kon verlaat. Krönlein sien sy lieflingsarbeid dus nooit in druk nie. Van sy gebedeboek, //Goa-tsi !ui-tsi gei-tseti-// aegu/goreti, verskyn ná sy dood in 1905 'n uitgawe.
Intussen is Krönlein op 1 Januarie 1887 bevestig as eerste selfstandige leraar van die Duitse Evangelies-Lutherse gemeente van die St. Johannis-kerk op Wynberg, 'n gemeente wat van die Kaapstadse St. Martini-gemeente afgestig is. Hy beleef aanvanklik heelwat onvrede in die gemeente en wy veel aandag aan die bearbeiding van Duitse immigranteboere op die Kaapse Vlakte. Toe hy skielik aan die begin van 1892 aan longontsteking sterf, is in sy gemeente soveel tekens van vooruitgang dat al aan 'n vergroting van die kerkgebou gedink is.
Krönlein en sy eggenote wat hom oorleef het, lê begrawe in die ou begraafplaas van die Lutherse Kerk aan Wetton- en Prins Georgeweg in Wynberg. Portrette van hom berus in die argief van die Rynse Sendinggenootskap en daar is ’n afgedruk by Heinrich Vedder se Am Lagerfeuer der andern (Windhoek, 1942). In die St. Johannis-kerk, Wynberg is ter ere van Krönlein 'n marmerplaat aangebring, en die altaarbeeld met 'n voorstelling van die opstanding is ter ere van Krönlein in Berlyn aangekoop en aan hom toegewy.
Bron
wysig- (af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Pretoria: Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys.