Heinrich Vedder

Hermann Heinrich Vedder (Westerenger, Wesfale, 3 Julie 1876 – Okahandja, Suidwes-Afrika, 26 April 1972) was ’n sendeling, opvoedkundige, taalkundige, volkekundige, historikus en senator in die senaat van die Unie van Suid-Afrika.

Heinrich Vedder.

Vedder word onthou as die grootste en mees minsame verteenwoordiger van die Duitse kultuur en wetenskap in Suider-Afrika. Hy het groot en blywende dienste oor meer as 'n halwe eeu met toewyding en opoffering aan die inwoners van sy aangenome vaderland gelewer. Vir almal was hy 'n vriend en is tereg in die destydse Suidwes 'n “volksvader” genoem. Hy het die Christelike beginsel van naasteliefde met woord en daad uitgeleef. Gevolglik was hy by al die bevolkingsgroepe van die land buitengewoon bemind en hooggeag.

Hy was ’n buitengewoon intelligente man wat homself minstens agt tale aangeleer het: Nederlands, Engels, Grieks, Afrikaans, Nama, Herero, Osjindonga en ’n Khoekhoen-dialek. Saam met sy moedertaal, Duits, was hy dus minstens nege tale magtig. Met sy minsame geaardheid en onkreukbare integriteit het hy die hoë agting van alle rasse in Suidwes geniet en 'n blywende indruk gelaat op sy studente aan die Augustineum by Okahandja, waaraan hy meer as twee dekades lank tot 1943 verbonde was. Hy kan beskou word as die persoon wat die grootste en 'n blywende bydrae tot die onderwys en opvoeding van die inheemse volke van Namibië gelewer het. Ter ere van hom is 'n woonbuurt op Okahandja, waar hy dekades lank gewoon het, Veddersdal genoem.

Herkoms en opleiding

Die nywerheidstad Barmen in 1870, ses jaar voor Vedder se geboorte. Skildery deur August von Wille. Dié stad het in 1929 met vier ander dorpe saamgesmelt om die stad Wuppertal te vorm, 'n eeu ná die stigting van die sendingstasie Wupperthal in die Kaapkolonie.

Vedder was die derde en jongste kind van Wilhelm en Anna Margarethe Vedder, kleinboere wat ook die weefkuns as 'n tuisvlyt beoefen het. Hulle het op 'n klein plasie naby Lenzinghausen in Wesfale geboer. Volgens die erfreg daar sou hy, as jongste seun, die hoewe van sy vader geërf het. Vedder, wat van kleins af op sy tweede naam genoem is, het self nooit sy voornaam gebruik nie. Hy het in 'n streng godsdienstige huis grootgeword en het die plaaslike laerskool (Volksschule) besoek waar hy onder die invloed van sy bekwame en diepgelowige leermeester, Decius, ontwikkel het tot 'n toegewyde leerling, met 'n besonderse aanleg vir tale. Op twaalfjarige leeftyd het hy met behulp van 'n Griekse Nuwe Testament en grammatika op eie houtjie begin om Grieks te leer; op dieselfde wyse het hy ook die snelskrifkuns bemeester.

Begeerte om sendeling te word

Johanna Gertze en twee van die sendeling-ekonomis Johann Wilhelm Redecker van Omaruru se kinders wat sy omstreeks 1880 opgepas het. Sy was in 1858 die eerste Herero-dopeling.

Aanvanklik wou Vedder onderwyser word, maar onder sy moeder se invloed het hy besluit om sendeling te word. Toe hy nog 'n knapie van vyf jaar was, het sy moeder hom iets uit haar verlede vertel wat hom so aangegryp het dat sy hele lewensloop daardeur bepaal is. Sy het hom vertel van die kerkie in Gütersloh, waarin die ou sendeling Carl Hugo Hahn hulle so baie van sy werk in Suidwes-Afrika onder die heidene vertel het; hoe hy 15 jaar lank tevergeefs daar gearbei het voor hy die eerste Herero-kind, sy diensmeisie Johanna, kon doop op 25 Julie 1858. Hy het Johanna saam met hom na Duitsland gebring omdat hy bang was om haar onder die heidene agter te laat en ook omdat sy hom moes help met die opstel van boekies in die Hererotaal. “Swart Johanna” kon goed Duits praat en sy het 'n geweldige indruk op moeder Vedder as jong meisie gemaak. “As iemand my destyds daartoe gehelp het, Heinrich,” het sy aan haar seuntjie gesê, “dan het ek saam met Johanna na Afrika gegaan. Ek het egter nie geweet hoe om te werk te gaan nie. Baiemaal het ons reeds in die nag opgestaan en na Hoyel gegaan, want daarheen het die sendinginspekteur, Harms van Hermannsburg, gekom om van die heidene in Afrika en van die sending te vertel. As jy, my seuntjie, nou later as sendeling na Afrika wil gaan, sal ek niks daarop teë hê nie. Maar ek glo stellig dat jou vader dit tog nie graag sou wil sien nie."

Uit daardie gesprek en die stille hunkering van 'n godvrugtige moeder het die sendingdrang in die fynbesnaarde kind ontstaan; maar nóg hy nóg sy het ooit kon droom dat hy nog eendag vir die susterskind van Swart Johanna in Suidwes sou skoolhou.

Toestemming om tot sending toe te tree

Op aandrang van sy vader het hy die skool ná die aflegging van sy geloofsbelydenis verlaat om met die boerdery te help en in die weefkuns opgelei te word. Die jong Vedder was vasbeslote em sendeling te word, maar hy was bang om met sy vader oor die saak te praat. Hy sou wag tot hy as soldaat moes dien en dan sou hy daar van ver af aan sy vader skryf om sy hart aan hom bloot te lê. Maar weer het 'n heel klein insidentjie voorgeval, wat vir die sewentienjarige Heinrich van groot betekenis was. Een Augustusaand het hy en sy ouer broer, August, in die maanlig oor die stoppellande geloop en daar moet hy toe hoor dat die broer van plan was om te trou en die plaas te verlaat, om self 'n begin te gaan maak. 'n Groot angs het die jong Heinrich beetgepak en so het hy sy erfreg aan sy ouer broer verruil vir die belofte dat hy op die hoewe sou bly sodat hy, wat na regte die plasie moes erf, sendeling kon word. Heinrich Vedder het geweet dat dit vir sy vader strelend was wanneer sy pynende voete saans in warm water gewas word. Ou vader Vedder het aan rumatiek in die bene gely en omdat hy nie meer sy voete met sy hande kon bykom nie, moes sy jongste seun saans sy sokkies uittrek en sy voete in warm water baai. By hierdie werkie is daar byna nooit gepraat nie, maar dit was altyd duidelik dat die oubaas dadelik in 'n goeie stemming gekom het sodra sy voete gewas word.

Een Saterdagaand het Heinrich van hierdie geleentheid gebruik gemaak en vir sy vader gevra of hy weet dat August binnekort gaan trou en die hoewe wil verlaat. Sy vader het gesê dat hy bewus was daarvan. “Maar sal dit vir ons hoewe goed wees?” het Heinrich gevra. “Hy verstaan van landbou baie meer as ek. Sou dit nie beter wees as hy bly en ek gaan nie?” “Waarheen wil jy gaan?” het die vader verbaas gevra. “As julle niks daarteen het nie," het Heinrich geantwoord, “wil ek na die sendinginstituut in Barmen gaan en sendeling word. “Gaan dan," het die vader gesê. En dit was al wat daar tussen vader en seun oor die saak gepraat is."

Die Rynse Sendinggenootskap in Suidwes-Afrika

Die Rynse sendingstasie op Omaruru, 1873.

Duits-Suidwes-Afrika (1904).

In die Kaapkolonie was die Westerse beskawing, waarvan die Rynse sendelinge draers was, reeds taamlik goed gevestig toe hulle daar aankom; daarom kon hulle rustig vorder op min of meer gebaande weë. In die huidige Namibië, wat hulle vanaf 1842 binnegegaan het, was die geval net die mooi die teenoorgestelde. Hier het ’n uiters moeilike taak op hulle gewag, want die droë, warm klimaat was uitputtend vir Europeërs en die Nama- en Hererostamme oorlogsugtig dat hulle die evangelie geensins geredelik aanvaar het nie. Tot 1884 was die gebied onder die beheer van heidense stamhoofde. Die sendelinge moes, sonder die beskerming van ’n Westerse regering, elementêre opvoedingswerk onderneem buiten die verkondiging van die evangelie. By geleenthede, in 1853 en ’59, moes hulle magteloos toekyk hoe die inheemse bevolking hul sendingstasies in puin gelê het en moes hulle van vooraf begin. Ook was baie van die inboorlinge aan drank verslaaf wat beginsellose smouse die gebied binnegebring het in ruil vir beeste. Die sendelinge het hierdie smousery teengestaan en meermale opgetree as vredemakers in die gedurige oorlogvoering tussen die Namas en Herero’s. So het hulle die sogenaamde sendelingsvrede tussen die stamhoofde Maherero en Jan Jonker Afrikaner bewerkstellig.

’n Volle 15 jaar sou verloop voor die eerste Herero gedoop is. Die oprigting van die sendingstasies is bemoeilik deur die feit dat die inboorlinge van die gebiede wat dikwels onder droogte gebuk gegaan het, ’n nomadiese bestaan gevoer het ter wille van hul troppe vee. Tog het gevestigde gemeenskappies mettertyd tot stand gekom met kerke en skole as middelpunt waarheen die rondtrekkende inboorlinge af en toe teruggekeer het en waar hul kinders intussen gebly het om skoolonderrig te ontvang. ’n Nedersetting van Duitse ambagslui en koloniste is in 1864 op Otjimbingwe gestig waar inboorlinge opgelei kon word vir handearbeid en in die landbou. ’n Opleidingskool, die Augustineum, is opgerig waar onderwysers en evangeliste opgelei is. Struikelblokke is geleidelik oorkom en die baanbrekerswerk met sukses bekroon.

Sendingstasies het ontwikkel in permanente nedersettinge ’n in sommige gevalle dorpe, want die ook wit nedersetters, soos amptenare, handelaars en ambagslui, het hulle daar gevestig. Ná Warmbad en Bethanie, het die volgende stasies tot stand gekom: Berseba (1850), Gibeon (1863), Keetmanshoop (1866) in Namaland; en Windhoek (1842), Otjikango-Barmen of Gross Barmen (1844), Rehoboth (1845), Otjimbingwe (1849), Okahandja, Omaruru en Okombahe (1870) in Hereroland.

Deurtastende navorsings het ook blywende sukses opgelewer. ’n Deeglike studie van die onbekende land en sy inwoners was nodig. Talle reise is onderneem en die land in alle rigtings verken deur sendelinge soos die Noorweër H.C. Knudsen en die Duitsers C. Hugo Hahn, Johannes Rath and Heinrich Scheppmann. Die tale, gebruike en gewoontes asook die geskiedenis en godsdienstige opvattings van die onderskeie stamme is die eerste keer noukeurig opgeteken. Sendelinge soos Vedder, Knudsen, Hahn, P.H. Brincker, Johannes Olpp, J.G. Krönlein, H. Tönjes, Gottlieb Viehe, J. Irle en C.G. Büttner het grammatikaboekies, woordeboeke en handboeke van die uiters moeilike inheemse tale saamgestel. Hulle het die Bybel, kategismus en talle gesange vertaal en so die aanvoorwerk gedoen vir die ontwikkeling van dié tale in geskrewe tale en die skep van ’n eiesoortige Christelike letterkunde.

Die Rynse sendelinge was die baanbrekers van die gevolglike kolonisering van die land deur Europeërs. Enersyds het die besetting van Suidwes-Afrika deur Duitsland in 1884 die sendelinge se werk vergemaklik omdat dit wet en orde daargestel het. Andersyds het die nadelige newe-effekte van die “beskawing” en die toenemende spanning wat gelei het tot inboorlingopstande die werk gekniehalter. In die Nama- en Herero-oorloë van 1904 tot ’07 het sommige van hul stasies en instellings in die slag gebly. Dit was in dié tyd dat Vedder na Duits-Suidwes-Afrika binnegekom het. Nadat die vrede gesluit is, is die stameenheid van die Herero’s vernietig. Die Rynse sendelinge het ingegryp om die verslane stam van algehele ondergang te red en hulle ’n nuwe lewenswyse te leer. Die eertydse nomades moes werkers en dagloners word. Die ou stamgrense is afgeskaf en die onderskeie volke moes voortaan in vrede saamleef. Dit het meer werk vir die sendelinge beteken, maar die RSG het, nes in die verlede, volhard.

In Duits-Suidwes

Vedder was meer as twee dekades lank verbonde aan die Augustineum-opleidingskool op Okahandja.

Swakopmund was 'n windverwaaide plekkie toe Vedder in 1904 hier aankom.

Opleiding as sendeling

Nadat sy vader in 1894 toestemming verleen dat hy sendeling mag word, het hy hom kort daarna as student aan die Rynse Sendinginstituut in Barmen laat inskryf, waar hy hom op 1 April 1894 aangemeld het. Van 1895 tot 1901 deurloop hy die kerklike opleiding as sendeling en, ná 'n onderbreking van een jaar vir militêre opleiding, het hy die eindeksamen in 1903 afgelê. Hy is georden op 5 Augustus 1903. Toe die tyd aanbreek dat Vedder na die sendingveld gestuur moet word, het hy gemeen dat hy vir China bestem was, want die taalvorser in hom het tot die oeroue kultuur van die Chinese en hul oeroue skrif aangetrokke gevoel. Die beslissing het egter min of meer van die sendinginspekteur Spiecker afgehang. Spiecker het toe pas van Suidwes-Afrika af teruggekeer en het al klaar besluit om Vedder na Swakopmund te stuur. Toe hy teenstand in die komitee ondervind van die kant van diegene wat gemeen het dat Vedder vir China uitverkore was, het hy kort en bondig gesê: “In die sending se taalgebied word Chinese in vier toonhoogtes gesing; Vedder is geheel en al onmusikaal; hy kan dus hierdie taal nie behoorlik leer nie. Dus pas hy ook nie vir China nie!"

Ná die komiteevergadering is Vedder meegedeel dat hy na Swakopmund moes gaan en voorlopig eers by ou sendeling Boehm op Walvisbaai sou loseer. Maar omdat daar ook Nederlands en Engels gepraat is, moes hy eers na Nederland gaan om daar Hollands te leer en dan weer na Londen om Engels te leer. Die vergadering waarop hierdie besluit geneem is, het in Augustus 1903 plaasgevind en die datum vir Vedder se vertrek na Suidwes-Afrika is vir Desember vasgestel. Dit was al tyd wat hom toegestaan is om twee vreemde tale te leer, maar in dié korte tydjie het hy met sy studie van Hollands so goed gevorder dat hy met gemak in Hollands kon preek.

Aankoms in Afrika

Op 28 November 1903 vertrek Vedder aan boord van die Helene Woermann na Duits-Suidwes-Afrika. Op 27 Desember 1903 het Vedder en sendeling Eisenberg op die strand by Swakopmund aan wal gestap en die 30 km na Walvisbaai te voet afgelê. Daar in die ou houtkerkie van Walvisbaai het hy sy eerste diens in Afrika gehou. Hy het Hollands gepraat en die skoolmeester het in Nama getolk. Van Walvisbaai af het Vedder saam met 'n Hollander, eerw. Nijhof, na Rooibank in die bedding van die Kuisebrivier gegaan. Daar het 'n klompie armsalige Khoi gewoon en Vedder wou hul taal leer. 'n Betroubare leerboek oor die Namataal het egter nog nie bestaan nie. Van hand tot hand het die notas van 'n paar taalbegaafde sendelinge gegaan en Vedder se eerste werk was om die dik boek af te skryf. In Februarie 1904, ses weke ná die uitbreek van die Herero-oorlog, het Vedder die geleentheid gekry om na Karibib te gaan. Sendeling Elger het hom losies en onderrig in die Hererotaal belowe. Die reis met die dwergtreintjie op die ou smalspoor van Swakopmund na Karibib het twee dae geduur, want snags het die treintjie stilgestaan. Hoewel hy dus aangewys is om onder die Topnaars, 'n Namastam van Walvisbaai, te arbei, het hy een jaar lank op die sendingstasies Scheppmannsdorf, Karibib en Otjimbingwe gewerk waar hy Nama, Hererotale en Osjindonga aangeleer het.

Op Karibib het Vedder verneem dat ou Johanna nog lewe en in die swart woongebied woon. Dit was die Swart Johanna wat in Gütersloh so 'n indruk op sy moeder gemaak het en onwetend die meeste daartoe bygedra het om van hom 'n sendeling te maak. Hy het haar gaan besoek. Sy het heeltemal alleen in die laaste huisie in die Bergdamara-“lokasie” gewoon. Ou Johanna was 'n buitengewoon begaafde taalkundige. Van jongs af het sy saam met Carl Hugo Hahn deur Namakwaland en die Kaapkolonie gereis. Sy kon Nama, Otjiherero, Afrikaans, Engels en Duits vlot praat en het later onderwyseres op Otjimbingwe geword. Hahn het haar eers op 20-jarige leeftyd gedoop. Sy is later getroud met 'n Baster, Johannes Gertze, vir wie sy baie kinders gebaar het. Op haar oudag het sy die beroemdste vroedvrou in die hele omgewing van Karibib, Otjimbingwe en Omaruru geword, ook by die wit mense, want haar netheid, bekwaamheid en betroubaarheid was welbekend. Van Karibib af het Vedder na die sendeling Johannes Olpp op Otjimbingwe gegaan, om deur dié groot kenner van die Namataal verder onderrig te word.

Vestiging op Swakopmund

'n Pier van hout is in 1905 op Swakopmund gebou, 'n jaar nadat Vedder hier aan wal gestap het.

In Januarie 1905 het Vedder hom op Swakopmund gevestig waar hy die Nama-hawewerkers en Herero-krygsgevangenes bearbei het. Aanvanklik het laasgenoemde onder toesig van 'n soldaat kerk toe gekom; maar later is hulle toegelaat om alleen te gaan. Hulle het egter heel gou geweet hoe om van hierdie toegewing misbruik te maak en tot ergernis van die owerheid rond te loop pleks van kerk toe te gaan. Hiervoor het Vedder die skuld gekry. Hy het die saak ondersoek en gevind dat as die Herero's “passiona” gaan vra die soldate gemeen het dat hulle na die “mission” wil gaan. In hul onkunde het hulle die heidens dan 'n pas gegee – om te gaan rondloop. Vandat Vedder op die saak ingegaan het, het die soldate egter geweet dat as 'n Herero “passiona” vra hy nie wil kerk toe gaan nie, maar dat as hy 'n pas vra om na die “mission te gaan”, hy weer nie wil rondloop nie. Die swak lewensomstandighede van hierdie Herero's het hom diep getref en deur taktvolle onderhandelings met die militêre owerheid het hy daarin geslaag om hul omstandighede aansienlik te verbeter.

Op Swakopmund het Vedder in 'n klein huisie gewoon wat sendeling Hammann van vloerplanke gemaak het. Hierdie eerste pastorie van Swakopmund het kompleet soos 'n groot kis gelyk. Die buurt was alles behalwe aangenaam. Agter die kis was daar 'n kroeg, waarin aankomende en vertrekkende soldate 'n groot deel van hulle loon kwytgeraak het. Tot laat in die nag het hulle daar gedrink, gesing en gedobbel. Voor die kis het 'n groot skuur gestaan, waarin meer as 100 Ovambo-arbeiders geslaap het. Soggens het hulle hul komberse uitgedra en op die sand in die son gaan oopgooi, om sodoende van die lastige sandvlooie ontslae te raak. Die vlooie het dan, as die wêreld vir hulle te warm word, van die komberse afgespring en by die kis ingespring. Soos destyds nog die gebruik was, het Vedder sy landgenote in sy pluiskeil en manel besoek; maar die gevoel teenoor die sendelinge was nie goed nie. Hulle is min of meer as medepligtiges aan die onverwagte Herero-opstand beskou. Net een enkele jong tolbeampte het op sy beurt weer by die sendeling besoek afgelê.

Hy het 'n dagskooltjie geopen vir die kinders van swart mense, met aandklasse vir dopelinge begin en terselfdertyd ’n Nama-grammatikaboekie geskryf, asook ’n handleiding vir die dopelinge. Daar was nog geen kerk op Swakopmund nie en Vedder sou sy intreepreek voor die Duitsers in die magistraatshof hou. Die diens is in die plaaslike koerantjie aangekondig, kennisgewings is orals deur die polisie aangeplak en by die huise afgelewer; maar die enigste mense wat vir die diens opgedaag het was die distrikshoof, dr. Fuchs, en sy vrou. Verleë het die arme sendeling en sy twee toehoorders maar weer huis toe gestap. Maar die sendeling het nie moed verloor nie, en daarby was hy 'n goeie mensekenner. Hy het na maj. Friederichs gegaan en hom sy dienste as militêre prediker aangebied. Sy aanbod is aanvaar. Daar was toe ruim duisend soldate op Swakopmund. Sommige van hulle was op pad na Duitsland, ander weer na die front en nog ander was daar vir herstel van gesondheid. Hierdie duisende soldate, van wie 'n groot aantal nog tot laat die vorige nag in die kroeg gebras en gedobbel het, moes die volgende Sondag mooitjies almal vir militêre godsdiensoefening toetree onder begeleiding van die militêre orkes. Vir die burgerlike besoekers was daar sitplekke ingerig en . . . hulle het nie net na daardie diens gekom nie, maar ook al die daaropvolgende dienste bygewoon. So is deur sy toedoen die Duitse Evangelies-Lutherse gemeente op Swakopmund gestig, waarvan hy die eerste predikant was. Die eens veragte sendeling het in die grootste harmonie met sy kerkraad saamgewerk. Hy het op Swakopmund heel gou ’n plek in die hart van die Duitse gemeenskap verower, wat hy later in sy lewe in 'n nog groter mate gevul het.

Verhuising na Omaruru

Die Missionshaus (sendinghuis) op Omaruru is opgerig in 1890.

Ná beëindiging van die oorlog het Vedder na Omaruru verhuis waar hy die Bergdama-gemeente bearbei het. Hy het die bestaande Nuwe Testament in Nama hersien en persklaar gemaak en het ook 'n Bybelgeskiedenis van die Ou Testament in die Namataal geskryf.

Op ’n konferensie van sendelinge in Hereroland is besluit om weer 'n opleidingskool vir naturelle-onderwysers en evangeliste op te rig. In 1864 het Carl Hugo Hahn 'n begin met so 'n skool op Otjimbingwe gemaak. Later is die Augustineum na Okahandja verplaas. Maar toe die sendeling Viehe oorlede is, was daar niemand om sy plek as hoof van die skool in te neem nie. Toe die Herero-opstand kort daarna uitbreek, het die hele sending in Suidwes in 'n bedenklike posisie verkeer. Op Otjimbingwe het ou sendeling Bernsmann die sendinggeboue as weeshuis vir Herero-kinders gebruik wat oorlogswesies geword het. Op Okahandja het die Augustineum weer as skool vir halfbloed-kinders gedien. Maar in die noorde, naby Tsumeb, het die sending die plaas Gaub besit, wat waterryk was en goeie, vrugbare landbougrond gehad het. Die boer in Vedder het op daardie konferensie weer wakker geword en hy het voorgestel dat die opleidingskool na Gaub verplaas word. Hy het daarop gewys dat hulle op Gaub hul werk ongestoord sal kan voortsit en dat hul skool buitendien in 'n groot mate selfonderhoudend gemaak sal kan word. Sy voorstel is aangeneem en hy is aangewys as hoof van die nuwe opleidingskool te Gaub. Maar voor hy met sy opleidingswerk kon begin, moes hy eers 'n ander opdrag uitvoer. Hy moes vir 'n halfjaar op Omaruru gaan woon en daar opnuut 'n Bybelse Geskiedenis in die Hererotaal skrywe om as skool-Bybel te dien. Dan moes hy ook die Nuwe Testament deeglik hersien en vir 'n nuwe druk persklaar maak.

Verblyf op Gaub

In Mei 1911 het Vedder toe wel na die sendingstasie Gaub verhuis waar hy 'n begin gemaak het met die opleiding van Nama- en Herero-onderwysers en -evangeliste. Die kursusse vir albei groepe sou oor drie jaar strek en hy moes self die leerplanne opstel. Hy het die klem op die onderrig van die moedertaal en godsdiens laat val asook die aanleer van Duits, die destydse amptelike taal. Die inrigting moes sover moontlik selfonderhoudend wees; gevolglik het die leerlinge soggens formele onderrig ontvang en namiddae met die boerdery gehelp. In die voorjaar van 1914 het die eerste groepie kwekelinge die kursus voltooi. 'n Aantal Sangesinne wat hulle ook op Gaub gevestig het, het Vedder die geleentheid gebied om ’n Khoekhoen-dialek aan te leer en om 'n studie van hul sedes en gewoontes te maak. In die winter van 1914 het Vedder op versoek van sy genootskap 'n uitgebreide reis per ossewa deur die Kaokoveld onderneem om ondersoek in te stel na die moontlikheid om sendingstasies in die gebied op te rig.

Ná die Suidwes-veldtog (1915) tydens die Eerste Wêreldoorlog het die Suid-Afrikaanse besettingsmag die inrigting gesluit, maar Vedder is toegelaat om met die bearbeiding van die Dama voort te gaan en hul gewoontes en leefwyse te bestudeer.

Ná die Eerste Wêreldoorlog

Huisgenoot het op 1 Julie 1949 'n artikel oor Vedder geplaas met die oog op sy 73ste verjaardag twee dae later. Hier poseer hy in sy studeerkamer op Okahandja.

Werk op Okahandja

Die Rynse sendingkerk op Okahandja is in 1870 opgerig.

In 1919 is Vedder na Duitsland gedeporteer waar hy hom by sy vrou wat haar reeds sedert 1914 aldaar bevind het, aangesluit het. 'n Paar moeilike jare het vir die gesin aangebreek en Vedder het sy karige salaris met skryfwerk en voorlesings aangevul. Hy het vir 'n beroep na 'n Duitse gemeente in Suid-Amerika bedank, aangesien hy nie sy bande met die Rynse Sendinggenootskap wou verbreek nie.

Gelukkig vir sy aangenome vaderland is hy in 1922 op aandrang van die Kaapse NG Kerk toegelaat om na SWA terug te keer, waar hy opnuut met die opleiding van onderwysers en evangeliste belas is – dié keer by die Augustineum-opleidingskool, net buite Okahandja. Met sy kenmerkende geesdrif en werkywer het hy die geboue by dié inrigting opgeknap, 'n studiereis na die Unie onderneem, Afrikaans (sy agtste taal) aangeleer en in samewerking met die Mandaat-administrasie die leerplanne opgestel. Die daaropvolgende 20 jaar het hy aan die hoof van die Augustineum gestaan waar hy onder meer alle godsdiensonderrig persoonlik behartig het.

In 1937 is hy verkies tot president (Präses) van die Rynse Sendinggenootskap in Suidwes en ná die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog is die presidentskap van die Duitse Evangelies-Lutherse gemeentes ook aan hom toevertrou. Albei ampte het hy met groot onderskeiding beklee. Met die oorname van die Augustineum in 1944 deur die Suidwes-administrasie is die 68-jarige Vedder gepensioeneer. Hy het hom in 'n klein sendingwoninkie op Okahandja teruggetrek waar hy hom hoofsaaklik op skryfwerk toegelê en onder meer sy herinneringe onder die titel "Kurze Geschichten aus einem langen Leben" (1953) te boek gestel het.

Pleitbesorger vir Duitse Suidwesters

In die eerste naoorlogse jare het Vedder as pleitbesorger vir die belange van die Duitssprekendes in Suidwes na vore getree en by twee agtereenvolgende geleenthede as leier van 'n afvaardiging na die eerste minister opgetree: in 1947 na genl. J.C. Smuts en in 1949 na dr. D.F. Malan. In 1950 is hy deur die goewerneur-generaal-in-rade as senator benoem om die belange van die inheemse volke in die senaat van die Unie van Suid-Afrika te behartig, 'n taak wat hy agt jaar lank met groot onderskeiding uitgevoer het. Met die opening van die Unie-parlement deur die goewerneur-generaal, dr. E.G. Jansen, op 19 Januarie 1951 het die ses verteenwoordigers van Suidwes-Afrika, wat op 30 Augustus 1950 verkies is, die eerste keer hul plek in die Volksraad ingeneem. In die Senaat is die mandaatgebied deur vier senatore verteenwoordig. Al 10 die nuwe lede van die Unie-parlement was lid van die Nasionale Party, behalwe Vedder, wat indertyd beskryf is as "die eerbiedwaardige Duitse sendeling, volkekundige en geskiedskrywer, wat deur die regering benoem is om sy besondere kennis van die inboorlinge".

In 1958 is hy as gevolg van 'n motorongeluk genoodsaak om uit dié amp te bedank.

Skryfwerk

Vedder se dienstyd aan die Augustineum het saamgeval met die vrugbaarste periode in sy lewe as skrywer. Hy was 'n hoogs intelligente persoon met 'n skerp waarnemingsvermoë en het oor ’n groot aantal wyduiteenlopende onderwerpe geskryf, onder meer oor teologie, geskiedenis, taal- en volkekunde. Daarbenewens het verskeie avontuur- en kinderverhale van hom ook die lig gesien. Baie van sy geskrifte het as artikels in oorsese en Suidwes-tydskrifte verskyn soos die "Afrikanischer Heimatkalender" (die jaarboek van die Lutherse Kerk in SWA), die "Journal der S.W.A. wissenschaftliche Gesellschaft", "Berichte der Rheinischen Mission en Zeitschrift für Kolonialsprachen".

Op die gebied van die volkekunde is sy publikasies "Die Bergdama" (1923), "Die Bergdama in Südwestafrika" (1923) en sy bydraes oor die Nama en Herero in "The native tribes of South West Africa" (1928) waarvan hy in samewerking met C.H.L. Hahn en L. Fourie medeouteur was, nog dekades lank as standaardwerke op dié gebied beskou. Eweneens het sy artikels oor die Herero-, die Nama- en die Khoekhoen-taal 'n groot bydrae gelewer tot 'n kennis hiervan. ook van belang is die groot getal kinderleesboekies, skoolboekies en godsdienstige werkies wat in Herero en Nama uit sy pen verskyn het.

Vedder was 'n meester van die vertelkuns en sy temas het hy gevind in Namibië self, met al sy misterie, sy mense, sy flora en fauna. In dié verband sal hy veral onthou word vir sy twee bundels "Am Lagerfeuer; Geschichte aus Busch und Werft . . ." (1938) en "Am Lagerfeuer der Andern . . . " (1938).

In opdrag van die Administrasie van SWA het hy in 1926 onderneem om 'n algemene geskiedenis van dié gebied te skryf. Hy het waardevolle dokumente met betrekking tot die vroeë geskiedenis van Suidwes wat in die argief van die Rynse Sendinggenootskap in Barmen bewaar word, laat kopieer en later in 28 bande laat inbind onder die titel "Quellen zur Geschichte von Südwestafrika". Die eerste deel van die algemene geskiedenis, "Das alte Südwestafrika", het in 1934 verskyn en hoewel die werk nie sonder tekortkominge is nie, bly dit steeds die belangrikste standaardwerk oor die voorgeskiedenis van Namibië. 'n Afrikaanse vertaling daarvan het in 1937 verskyn en 'n verkorte Engelse weergawe in 1938. Vedder het 'n tweede, asook 'n derde deel van die werk beplan, maar weens gebrek aan tyd het hy nooit daarmee begin nie.

Hy het ook 'n bydrae oor die Duitse bewind en die militêre besetting van SWA vir die 1936-uitgawe van "The history of the British empire" gelewer en in 1928 "Einführung in die Geschichte Südwestafrikas", 'n werkie vir skoolgebruik, gepubliseer. Vedder se belangrikste godsdienstige publikasie is "Die Hauskapelle", wat daelikse gewyde oordenkings bevat en 20 bande beslaan. Hy was ook digter, veral van gewyde liedere, waarvan oor 'n duisend in die reeks "Sonntagsglöcken" verskyn het.

Breër deelname en eerbewyse

Twee posseëls, een van 3c en een van 15c, is in 1966 in Suidwes-Afrika uitgereik ter viering van Vedder se 90ste verjaardag.

Vedder, as gerespekteerde sendeling in die mandaatgebied, is gevra om op 23 Augustus 1923 die oorskot van die Herero-opperhoof Samuel Maharero op Okahandja te begrawe nadat dit daarheen gebring is uit Serowe in Betsjoeanaland, waar hy op 14 Maart daardie jaar oorlede is nadat hy uit Suidwes-Afrika gevlug het omdat die Duitse koloniale hom en sy onderdane in die Slag van Waterberg totaal verslaan het.

Vedder het in verskeie instansies gedien: van 1926 tot 1947 was hy die verteenwoordiger van die Rynse Sendinggenootskap in die Kirchenbundesrat van die Duitse Evangelies-Lutherse Kerk; hy was lid van die wetenskaplike vereniging van SWA van die totstandkoming van dié liggaam tot 1938, toe hy as erelid verkies is; en van 1949 tot 1954 was hy lid van die Historiese Monumentekommissie van SWA.

In 1924 het die Universiteit van Pretoria hom die leerstoel in Afrikanistiek – met volkekunde, taalwetenskap en godsdiensleer as vakke – aangebied, maar hy hat dit van die hand gewys. 'n Erepos aan die Universiteit van Kalifornië het hy ook van die hand gewys omdat sy eenvoudige swart toga in Suidwes-Afrika vir hom meer werd was as die helderkleurige bloue wat Kalifornië hom wou laat dra. 'n Uitnodiging om in Duitsland as sending-inspekteur op te tree, kon hom ook nie uit Suidwes lok nie.

Hy het verskeie toekennings ontvang: in 1911 het die Duitse Ryksregering die Königliche Kronenorde, vierde klas, aan hom verleen vir sy werk onder die inboorlingstamme van SWA en in 1925 het die Universiteit van Tübingen 'n ere-D.Phil.-graad aan hom toegeken vir sy volgehoue navorsing in verband met die Bergdama. In 1948 het hy 'n D.Litt.-graad (honoris causa) vir sy navorsing oor die inheemse tale van SWA ontvang van die Universiteit van Stellenbosch en in 1961 het die Afrika-instituut hom erelidmaatskap aangebied. Op sy negentigste verjaarsdag (1966) is 'n drie- en 15-sent-posseël met sy afbeelding daarop in SWA uitgereik. Hy is op Okahandja begrawe.

Gesinslewe

Die Vedder-gesinsgraf op Okahandja.

Hy het voor sy vertrek uit Duitsland na SWA (1903) aan 'n Rooikruisverpleegster, Lydia Schickum, verloof geraak. In 1905 het sy na Swakopmund gekom waar hulle getroud is. Vier kinders is uit die huwelik gebore. Volgens die grafsteen op die Vedder-gesin se graf in die begraafplaas op Okahandja, is Lydia Vedder oorlede in 1943. Hul dogter Ruth is gebore in 1908 en oorlede in 1927, dogter Esther gebore in 1911 en oorlede in 1981 en seun, Martin, gebore in 1912 en oorlede in 1945. Besonderhede van die vierde kind ontbreek.

Bronne

• (af) Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1975. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).

Eksterne skakels

• (en) Besonderhede van die Lutherse sendingkerk op Swakopmund wat Vedder ontwerp het^{[dooie skakel]}. URL besoek op 12 April 2016.
• (en) 'n Foto van Vedder se nederige sendelingshuisie op Okahandja. URL besoek op 13 April 2016.