NG gemeente Ladismith

Die NG gemeente Ladismith is die nagenoeg 45ste oudste gemeente in die Nederduitse Gereformeerde Kerk en val onder die Sinode van Wes-en-Suid-Kaapland.

Ladismith se ou NG kerk staan vandag nog, hoewel dit sedert 1942 nie meer die gemeente se kerkgebou is nie. Hans Fransen beskryf dit in Old Towns and Villages of the Cape as "Kaapse Gotiek op sy feestigste".

Die ou Otto Hager Kerk op 'n bewolkte dag (2016)

Ds. Dirk van Velden was van 1854 tot sy dood op 23 Junie 1878 Ladismith se eerste leraar.

Ladismith se nuwe NG kerk is in Oktober 1942 ingewy. Dit is indertyd as "'n pragtige gebou" beskryf. Dis ontwerp deur Anthonie Smith, een van sy meer as 60 kerkgeboue. Sy broer Le Roux Smith le Roux het die dakskilderye gemaak.

Ds. J.H. Louw was leraar van Ladismith van 1880 tot sy dood in 1911.

Agtergrond

Die gemeente is in die Klein-Karoo, ten suide van die Swartberge, geleë. Die dorp Ladismith het 'n skilderagtige mooi ligging aan die voet van die berg en kan slegs oor 'n pas of deur 'n poort bereik word. Ladismith het eers onder die gemeente Swellendam en Riversdal geressorteer, en deur die toedoen van die leraar, dr. William Robertson, is die heer Johan Kretzen in 1848 na die Swartberg oorgeplaas om met geestelike werk behulpsaam te wees. Hierdie aparte bearbeiding het grootliks daartoe bygedra om die gemeente ryp te maak vir afstigting. Hierdie mnr. Kretzen het later een van die eerste sendelinge van die NG Kerk geword.

Stigting

Op 10 Februarie 1851 Ladismith deur die Ringskommissie tot 'n aparte gemeente afgestig. Ladismith is genoem na die bekoorlike eggenote van die destydse goewerneur, sir Harry Smith. Omdat posstukke dikwels verkeerdelik na Ladysmith, Natal, gestuur is, is die spelling van die naam vanaf 1879 gewysig. Die eerste leraar was die Hollander ds. Dirk van Velden, wat van 1854 tot by sy dood in 1878 hier gearbei het. Gedurende die eerste honderd jaar van die gemeente se bestaan het dertien predikante die herderstaf hier geswaai. Met die eeufeesviering van die gemeente was dit di. W.T. Badenhorst (vanaf 1947) en J.D. Stulting (vanaf 1950). Medeleraarskap het eers vanaf 1946 op 'n vaste voet gekom toe die belydende lidmate meer as 1 800 getel het. Dié getal het teen 2012 teruggesak tot 724 en teen 2014 tot 604.

Afstigting, sending, VSB

In 1904 het Vanwyksdorp as gemeente afgestig. Die sendinggemeente is in 1861 gestig met Soar as naam en sentrum. Eerw. R.P. Botha was tydens die moedergemeente se eeufees die sendeling. Ook in die sendingveld het die kerkraad reeds vanaf 1908 'n deel bygedra tot die salaris van 'n sendeling. Die plaaslike tak van die Vrouesendingbond het deur die geldelike steun van die kerkraad vanaf 1948 met georganiseerde maatskaplike dienste begin.

Kerklike geboue

Detail aan die grafsteen van ds. J.W. Louw op die ou kerk se perseel.

Die gemeente het tydens die eerste 20 jaar van sy bestaan aanbid in 'n klein rietdakkerkie, maar dit het gou ontoereikende vir die groeiende gemeente geword. Dit is toe vervang deur die tweede kerk, ontwerp deur Carl Otto Hager, 'n Duitse boorling wat in Suid-Afrika die grootse eksponent van die neogotiese boukuns geword het. Die manier waarop die kerk opgerig is, is waarskynlik uniek omdat die nuwe bo-oor die toe nog bestaande ou kerkie gebou is. Terwyl die bouwerk aan die veel groter Hager-kerk aan die gang was, het die gemeente nog Sondae in die ou kerkie byeengekom vir die erediens. Eers toe die nuwe kerk sy dak kry, is die ou kerk afgebreek en as 't ware uit die nuwe verwyder sodat die Hager-kerk se binneruimte voltooi kon word. Hager het die kerk so ontwerp dat die gespitste frontgewel 'n toring voorstel, sonder dat die gemeente met die koste van 'n ware toring belas is. Die eerste en die tweede kerk is geleë aan die bopunt van Kerkstraat vanwaar dit soos 'n middeleeuse katedraal oor die dorp waghou.

Maar kortliks, die aanbou: Die heel eerste kerkie is erg beskadig deur windstorms. Die kerk het buitendien te klein geword vir die gemeente, en in 1863 en op 3 April 1871 is besluit om 'n groter kerk op dieselfde perseel te bou. Die Duitsgebore Carl Otto Hager is die opdrag gegee om die nuwe kerk te ontwerp en te bou. Hager het die neogotiese styl gebruik. Die bouers en skrynwerkers kom op Ladismith aan op 23 Januarie 1873; en saam met die vergroting van die kerk is ook boogvensters en spitstorings aangebring, soos dit die mode was - maar so ook 'n afsonderlike kloktoring en ringmuur. Die nuwe gebou kon 800 mense huisves en die boukoste het altesaam £4 900 bedra. Die eerste diens in die nuwe kerk vind op 28 September 1873 plaas, maar die amptelike inwyding daarvan vind eers die volgende jaar op 30 Mei 1874 plaas. Die kerkie loop in 1878 weer onder erge skade deur weens stormwinde en die nodige versterkings is aangebring.

Die kerkraad wou aanvanklik die Otto Hager-kerk sloop toe die aanbou van die groter NG Kerk in Queenstraat afgehandel is, maar die laagste tender was £500. Die Otto Hager-kerk word toe verkoop aan die Verenigde Meulenaars teen die einste £500 - met dien verstande dat die kerk nie weer vir kerkdienste gebruik sou word nie. Dit dien voortaan as meule. Daar was ook gerugte dat van die (ouer) lidmate nie baie gediend was met die ultramoderne (siersteen)kerk nie, en om 'n moontlike skeuring te verhoed kon die deurslag gegee het om die kerkie te behou. In 1956 koop die Saaiboere Koöperasie die Otto Hager-kerk teen £10 500, en gebruik dit as lusernsaadstoor. Daarvoor moes die kloktoring afgebreek word om 'n dieseltenk en pomp in te ruim; die ringmuur is afgebreek sodat vragmotors toegang tot die gebou kon verkry.

In 1973 is die eerste restourasiekomitee saamgestel, wat kort daarna ontbind het. Die gebou kry Nasionale Gedenkwaardigheid op 3 Desember 1976. Die tweede komitee (1984) koop die gebou teen R1 000 van die Saaiboere Koöperasie, waarna herstelwerk aan die buitekant van die kerkie in die jaar 1986 begin (soos die pleisterwerk wat afgekap is, en die rou kleistene wat met ogiesdraad versterk en weer toegepleister en toegeverf is), en die houtraamvensters is met staalraamvensters vervang. Die totale koste bedra R61 739. In 1997 en 1998 word na die binnekant van die kerk gekyk ('n derde komitee is vervang met 'n Beslote Koöperasie), en ná die goedkeuring van die Raad van Nasionale Gedenkwaardighede, is die kloktoring weer herbou nadat die dieseltenk verwyder is; die koste om hierdie kloktoring te voltooi (Maart tot September 1998) beloop R20 629 (op die rekening van die plaaslike VLV-tak).

Die tweede kerk het 70 jaar diens gedoen vandat dit in 1874 ingewy is, waarna die nuwe en teenswoordige kerk op 10 Oktober 1942 in gebruik geneem is. Dis meer sentraal geleë as die twee vorige kerke. Volgens die gemeente se inskrywing in Ons gemeentelike feesalbum is dit "'n pragtige gebou en die akoestiek is uitstekend". Die ou orrel van 1893 is oorgeplaas, en aan die begin van 1948 is dit gemoderniseer, geëlektrifiseer en van 'n nuwe speeltafel voorsien.

Die jaar 1951 was vir die gemeente 'n besonderse jaar. Nie alleen was dit die viering van sy eeufees nie, maar ook die inwyding van 'n doeltreffende kerksaal waaraan daar vir 45 jaar lank behoefte was.

Enkele leraars

• Dirk van Velden, 1854 tot 23 Junie 1878 (oorlede in die amp)
• Johannes Wynand Louw, 1880 tot 9 Junie 1911 (oorlede in die amp)
• Wouter Frans Van Wyk de Vos, 1912 tot 1913
• Jan Hendrik Malan, 1914 tot 1920 (aanvaar sy emeritaat; oorlede 18 Julie 1920)
• David Jacobus Kriel, 1921 tot 1925
• Joachim Frederik Mentz, 1925 tot 1931
• Jan Abraham Pienaar, 1932 - 1937 (aanvaar sy emeritaat)
• Hermanus Jacobus Potgieter, 1938 tot 23 Desember 1941 (oorlede in die amp)
• Frederic John Berning Malan, 1943 tot 1946
• Jacobus Alwyn Greyling, 1946 tot 1956
• Willem Thomas Badenhorst, 1947 tot 1960, waarna Salisbury-Suid
• Jan Daniël Stulting, 1950 tot 1969 (aanvaar sy emeritaat; sterf op Ladismith op 18 Januarie 1971)
• Leon Skein, 1964 - 1965
• Marthinus Beyers Brink, 21 Februarie 1970 tot 1973
• Francois van Tonder, 1982 tot 2014 (waarna Karatara ná standplaasruiling)
• D.M. Fourie, 2 Maart 2014 tot hede (gekom van Karatara ná standplaasruiling)

Leraarsgalery

• 
  Ds. Jan Hendrik Malan was Ladismith se leraar van 1914 tot hy sy emeritaat in 1920 aanvaar het.
• 
  Ds. D.J. Kriel was van leraar hier van 1921 tot 1925.
• 
  Ds. en mev. Mentz, die leraarspaar van 1925 tot 1931.
• 
  Ds. Jan Abraham Pienaar, leraar van 1925 tot 1932.
• 
  Ds. H.J. Potgieter was leraar hier van 1938 tot sy dood op 23 Desember 1941.
• 
  Ds. Frederic John Berning Malan het in 1943 hierheen gekom van die NG gemeente Drieankerbaai af en reeds in 1946 vertrek na Bredasdorp.
• 
  Ds. Willem Thomas Badenhorst was van 1947 af Ladismith se eerste medeleraar.
• 
  Ds. J.D. Stulting was medeleraar van Ladismith van 1950 af. Hy het sy emeritaat in 1969 aanvaar en is twee jaar later hier oorlede.

Bronne

• (en) Fransen, Hans. 2006. Old Towns and Villages of the Cape. Johannesburg and Cape Town: Jonathan Ball Publishers.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.