NG gemeente Nieu-Bethesda

Die NG gemeente Nieu-Bethesda, soos dit amptelik bekendstaan maar na regte "Nu-Bethesda", is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die provinsie Oos-Kaap en in die Sinodale gebied van die NG Kerk in Oos-Kaapland met as middelpunt die dorpie Nieu-Bethesda. Teen 2012 was dit, naas die gemeentes Klipplaat en Waterford, die kleinste NG gemeente in die Sinode met net 58 belydende lidmate.

Mev. Weich, eggenote van ds. A.A. Weich, het die hoeksteen van die teenswoordige kerkgebou op 11 Februarie 1905 gelê. Dit is later daardie jaar ingewy nadat dit, danksy hulp van lidmate, net £7 000 gekos het om te voltooi. Die gemeente het nog meer as 'n dekade lank geswoeg om die skuld te delg.

Nieu-Bethesda is geleë in die vrugbare en waterryke vallei van die Gatsrivier, maar weens sy afsondering het die plekkie tot omstreeks 1930 gefloreer, maar toe begin agteruitgaan toe bewoners van die omliggende plase verkies het om groter dorpe soos Graaff-Reinet vir sake te besoek.

Die hoeksteen van die meer as eeu oue NG kerkgebou op Nieu-Bethesda.

In die tweede helfte van die 19de eeu, toe Nieu-Bethesda tot stand gekom het, was 50 km 'n groot afstand om met 'n kar en perde af te lê en het selfs ds. Charles Murray van die Graaff-Reinet gevoel die behoefte aan behoorlike bearbeiding van die ingesetenes in en om die vrugbare vallei van die Gatsrivier het swaarder geweeg as die besware dat die gemeente nie lewensvatbaar sou wees nie. Toe die gebruik van die motorkar in die eerste helfte van die 20ste eeu algemeen word, het die skielike afname in die gemeente se lidmaattal bewys dat die doemprofete gelyk gehad het.

Die NG kerksaal op Nieu-Bethesda.

Toe dié foto van die kerkgebou in 1917, 12 jaar ná sy inwyding, geneem is, het daar nog 'n groot skuldlas op gerus, want hoewel dit net £7 000 gekos het om op te rig omdat lidmate self skouer aan die wiel gesit het, het die gemeente in die dekade daarna swaar gekry.

Die nedersetting waarbo die sierlike kerkgebou uittroon, is geleë in 'n boomryke vallei, 1 340 m bo seespieël en naby die hoogste berg in die Karoo, Kompasberg, die waterskeiding tussen die Oranje- en die Sondagsrivier. Die verkenner Robert Gordon het in 1778 vanaf die kruin van die berg strome in alle rigtings sien vloei, vandaar die naam. Dit was die hoogste bergpiek in die destydse Kaapprovinsie, maar val sedert 1994 in die provinsie Oos-Kaap. Die naam van die nedersetting was aanvanklik Nieuwe Bethesda, toe Nu-Bethesda (die korrekte spelling), net om in latere jare Nieu-Bethesda te word. (In Engels kom dit soms voor as New Bethesda, hoewel dit nie gebruiklik is nie.) Die dorpie is volgens die oorkonde in 1875 gestig, maar die gemeente eers drie jaar later in 1878. Sowat agt jaar later verkry Nieu-Bethesda munisipale status.

Agtergrond

Nieu-Bethesda was eers 'n wyk van die NG gemeente Graaff-Reinet, maar weens die afstand van 32 myl (sowat 50 km) van die dorp af en dan boonop destyds met kar en perde oor die bergpas asook die groot getal lidmate wat in die tweede helfte van die 19de eeu op plase in die omgewing gewoon het, is daar gevoel dat dit die beste sou wees vir die afgeleë wyk om as selfstandige gemeente af te stig. Selfs ds. Charles Murray van die moedergemeente het dié gevoel gedeel. Die plaas Uitkijk, later Nieuw Bethesda genoem, waar ook die buitekerk in 'n waenhuis in die pragtige, boomryke vallei van die Gatsrivier gehou is, is deur die kerkraad vir dié doel aangekoop. Die plaas het behoort aan die broer B.J. Pienaar en is deur Graaff-Reinet se kerkraad as die geskikste geag vir dié doel omdat dit sentraal geleë was in die Sneeuberge. Dit was ook omdat etlike gesinne op die waterryke en vrugbare plaas gewoon het. Die eienaar, in die omgang bekend as oom Barend Pienaar, het veel tot die stigting van die dorpie en gemeente bygedra. Sy seun, ook Barend Pienaar, was die vader van die latere spoorwegleraar op Noupoort in die oostelike Karoo, ds. Bennie Pienaar.

Stigting

Op die stigtingsvergadering in 1878, wat belê is ten spyte van teenstand en kommer by sekeres oor die lewensvatbaarheid van die gemeente, het ds. Charles Murray volgens oorlewering gesê: "Laten wij het nu Bethesda noemen." Hoewel die leraar se bedoeling dus was dat die gemeente nou "Bethesda" ("Huis van Welwillendheid") moet heet na aanleiding van Johannes 5:2-4 ("En daar is in Jerusalem by die Skaapspoort ’n bad met vyf pilaargange wat in Hebreeus Betésda genoem word. Daarin het ’n groot menigte siekes gelê, blindes en kreupeles en lammes, wat op die roering van die water gewag het. Want ’n engel het op bepaalde tye in die bad neergedaal en die water geroer. Die een wat dan die eerste ingaan ná die roering van die water, het gesond geword, aan watter siekte hy ook al gely het."), is sy woorde verkeerdelik genotuleer as "Nieuw", wat later vereenvoudig is tot die Afrikaanse "Nieu". Waarom ds. Murray nie die fout aan die gemeente uitgewys het nie, is nie bekend nie.

Hoewel daar destyds teenstand teen die stigting was, het dit in die eerste dekades van die gemeente se bestaan geblyk geregverdig te wees. Die omgewing het hom tot groot moontlikhede geleen. Landerye met koring en lusern is volop, maar ongelukkig is die dorpie ver van die naaste spoorverbinding (Nieu-Bethesda se naaste stasie is Bethesdaweg, sowat 29 km oos van die dorpie aan die pad wat loop na die N9), en die pad van Graaff-Reinet af, hoewel in latere jare geteer, loop deur 'n styl bergpas. Die paaie na Richmond sowel as dié in die rigting van Cradock is tot op hede (2012) nie geteer nie. Die dorpie het volop water uit fonteine wat vermeerder kan word deur die bou van damme, waarvan daar in 1950 reeds een was.

Die eerste konsulent, ds. A. Hofmeyr, die leraar van Hanover, het in Januarie 1879 die eerste Nagmaal hier kom hou.

Ds. Charles Murray, leraar van die NG gemeente Graaff-Reinet van 1866 tot 1904, was die stigter van die NG gemeente Nieu-Bethesda. Sy woorde op die stigtingsvergadering in Desember 1878: "Laten wij het nu Bethesda noemen," is verkeerd genotuleer sodat die gemeente en dorp nie "nou" Bethesda genoem is nie, maar Nieuw Bethesda, later verafrikaans tot Nieu-Bethesda.

Ds. F.S. du Toit was van Februarie 1886 die tweede leraar maar bly net tot 1890.

Ds. A.A. Weich was die leraar hier van 1890 tot 1908, toe hy na Jacobsdal vertrek.

Ds. R.J.B. Feenstra, van 1910 tot 1921 die vierde leraar.

Ds. Daniel Lategan, van 1928 tot 1930 die vyfde leraar.

Ds. Tobias Izaak van Wyk het sy emeritaat in 1928 aanvaar, maar neem in 1931 'n beroep aan na Nieu-Bethesda as die gemeente se sewende leraar en bly hier tot 1945.

Ds. J.D.W. Strydom, leraar van 1946 tot 1948.

Ds. Joachim Jan Hendrik Hattingh het in Desember 1948 diens hier aanvaar nadat hy reeds die jaar vantevore afgetree het.

Ds. Ockert Almero Cloete het vroeg in die jare 70 hier waargeneem nadat hy reeds op 2 Desember 1970 sy emeritaat in die aanliggende gemeente Hanover aanvaar het. Dit is nie bekend hoe lank hy op Nieu-Bethesda vertoef het nie.

Eerste leraars

Prop. Herman Schoon is as die eerste leraar van die gemeente beroep en dien 15 maande met vrug en seën. Ná sy vertrek dien ds. F.S. du Toit die gemeente vier jaar lank met toewyding. Hy is opgevolg deur ds. A.A. Weich, die eerste leraar wat 'n blywende indruk gemaak het aangesien hy 18 jaar hier gearbei het met groot ywer en opoffering, innige toegewydheid en liefde. Dit was dan ook in sy tyd dat in Desember 1905 die gemeente sy nuwe kerk kon inwy. Na raming sou die oprigting van so 'n gebou destyds by die £10 000 gekos het, maar dit is deur die arbeid, hulp en vaardigheid van die lidmate self daargestel teen 'n koste van £7 000. Die gemeente is in die daaropvolgende dekade of twee deur swaar tye gedruk sodat die skuld teen omstreeks 1920 nog altyd nie afbetaal was nie.

Latere leraars

Ds. Weich is opgevolg deur ds. R.J.B. Feenstra. Tydens sy verbly kon die gemeente in Junie 1914 die lang verwagte orrel in gebruik neem. Vir dié doel het 'n lidmaat, mev. S.W.B. van der Merwe, £200 geskenk en 'n groot deel van die orige koste is deur die kinders van die gemeente byeengebring. Ds. Henry Lindo Webb het van 1921 af agt jaar hier gebly en is in 1928 opgevolg deur ds. D. Lategan, wat net tot 1930 gebly het, toe hy teologiese professor geword het aan die Kweekskool op Stellenbosch. Van 1931 tot 1945 staan ds. T.J. van Wyk in die gemeente en van 1945 tot 1948 ds. J.D. Strydom. Hierna het die gemeente, wat toe net 180 lidmate gehad het, vir ds. J.J. Hattingh, vroeër van Winburg, hierheen beroep al het hy reeds sy emeritaat aanvaar. Hy is op 18 Desember 1948 hier bevestig. Die ou pastorie, waarin ook ds. Hattingh en sy vrou kom woon het, was die eerste boerewoning op die plaas Uitkyk.

Lidmaattal

Teen 1917 kon Ons Kerk Album berig: "De gemeente is van de kleinere van onze kerk, maar heeft nog altijd door haar liefde en opoffering voor Gods zaak getoond dat zij volkomen recht van bestaan heeft; en is al dikwels het middel geweets om velen met de 'weg des levens' bekend te maken. Daarom kan zij zeggen 'Ebenhaezer!'"

Teen 1952 was die dorpie en gemeente se bloeityd egter reeds verby. Ons gemeentelike feesalbum berig in 1952: "Groot werk is hier gedoen, hoewel die ledetal nooit groot was nie." Maar: "Nu-Bethesda het voorheen beter dae geken. Kinders was volop, sodat daar 'n skoolgebou vir 150 kinders was; tans is daar net 18 op skool. Die jong geslag, wat nie wil boer nie, soek in die stede en dorpe 'n heenkome." Die dorpie het eweneens floreer, maar teen die jare 40 en 50 van die 20ste eeu agteruitgegaan en eindelik 'n afgesonderde en verarmde gemeenskappie geword. Daar was so min verkeer dat dele van sekere strate eens op 'n tyd verhoor is vir die verbouing van aartappels en lusern. Danksy dié afsondering en gebrek aan ontwikkeling het die dorp se geskiedkundige en argitektoniese karakter egter behoue gebly. Heelwat later sou dit daartoe bydra dat Nieu-Bethesda 'n gewilde toeristebestemming sou word, met Helen Martins se Uilhuis as die grootste enkele trekpleister.

Die verbetering in vervoermiddele het die klein gemeente ook swaar getref, want mense wat vroeër onder Nu-Bethesda geressorteer het, het met die koms van die motorkar 'n ander sienswyse gekry en nie meer Nu-Bethesda toe gekom nie. "Selfs kinders wat nog hier skool kan gaan, moes na groter dorpe gaan," aldus Ons gemeentelike feesalbum. Met die sensus van 1970 is die wit inwoners aangegee as 89, die bruines 915 en die swartes 181. Skaars 10 jaar later het dit afgeneem tot 35 wit, 909 bruin en 135 swart vir 'n totaal van 1 079. Volgens die sensus van 2001 was die totale inwoners toe 1 007, van wie 60 wit was. Teen die volgende sensus (2011), was die getal inwoners toe 1 540, van wie 134 wit was.

Jaartal	Dooplidmate	Belydende lidmate	Predikant
1932	153	242	T.I. van Wyk
1947	99	192	J.D.W. Strydom
1949	60	180	Vakant
1952	69	163	J.J.H Hattingh
1973	32	60	O.A. Cloete (waarnemed)
1979	28	45	Vakant
1985	30	56	Vakant
2000	17	41	Vakant
2012	9	58	Past. bedien deur Graaff-Reinet
2012	12	42

Leraars, waar bekend

• Herman Frederik Schoon, 10 Junie 1882 - 1884
• Francois Stefanus du Toit, Februarie 1886 - 1889 (emeriteer; in 1905 na Hervormde Kerk; oorlede op 18 Junie 1914)
• Alfred August Weich, 1890 - 1908
• Roelof Johannes Buchner Feenstra, 1910 - 1921
• Henry Lindo Webb, 1921 - 1927
• Daniel Lategan, 1928 - 1930
• Tobias Izaak van Wyk, 1931 - 1945
• Johan Daniel Wilhelm Strydom, 1946 - 1948
• Joachim Jan Hendrik Hattingh, 18 Desember 1948 - 1952 (emeritus-predikant)
• O.A. Cloete, emeritus-leraar omstreeks 1973

Bronne

• (af) Albertyn, W. (red.). 1978. Amptelike Suid-Afrikaanse munisipale jaarboek. Pretoria: S.A. Vereniging van Munisipale Werknemers (nie-politiek).
• (af) Dreyer, eerw. A., 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Maree, W.L. 1978. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1979. Pretoria: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
• (en) Nell, Leon. 2008. The Great Karoo. Cape Town: Struik Publishers.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.). 1973. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Van Niekerk, Francine. 2014. Jaarboek van die NG Kerke 2014. Wellington: Tydskriftemaatskappy van die NG Kerk MSW.
• (af) Van Rene, Adri-Louise (hoof: Tydskriftemaatskappy). 2012. Jaarboek van die NG Kerke 2012. Wellington: Tydskriftemaatskappy.
• (af) Die Bybel in Afrikaans.