Sheugnet Buys

Sheugnet Buys (*1 September 1935, Kestell-) is ’n Afrikaanse skrywer en dramaturg. Sy is 'n tweemalige wenner van die RSG/Sanlam radiodrama-kompetisie.

Lewe en werk

Sheugnet Hugo is op 1 September 1935 op Kestell in die Vrystaat gebore. Haar pa was ’n apteker en oogkundige en haar ma ’n onderwyseres. Sy het ’n ouer broer. Haar kinderjare is traumaties in ’n huis waar die ouers in onmin lewe. Haar ouers skei eindelik en sy en haar broer is daarna na Bloemfontein vir verdere skoolonderrig, maar sy slaag weens persoonlike tragedie slegs standerd agt. Ná skool verpleeg sy vir ’n aantal jare. As volwassene bly sy eers op Hibberdene en later op Mtwalume naby Scottburgh aan die Natalse Suidkus. Sy is getroud en het ’n seun en ’n dogter. Vir ontspanning leer sy om met ’n duikbril en snorkel te duik. Sy slaag ook haar eksamens in Braille, wat sy aanleer nadat die Skool vir Blindes in Worcester vir haar ’n kopie van haar boek Hitler sterf in die Vrystaat in Braille stuur.

Skryfwerk

Romans en kinderverhale

Nadat sy ’n skryfkursus voltooi, laat sy talle kinderstories vir die radio en tydskrifte die lig sien. Sy skryf ook kortverhale en vervolgverhale wat in tydskrifte verskyn. Haar eerste boek is die spanningsverhaal Onrus op Excelsior, wat sy onder die skuilnaam Tessa publiseer. Hierna verskyn Hitler sterf in die Vrystaat, wat die verhaal vertel van hoe kinders in die Vrystaatse dorpie Clocolan die gebeure van die Tweede Wêreldoorlog beleef en interpreteer binne die konteks van ’n verbrokkelende huisgesin. Die verhaal word vertel uit die perspektief van ’n tienjarige dogter, wat toekyk hoe haar apteker-pa hom oorgee aan drank, haar ma ogies maak vir ’n ander man en hoe haar boetie hom al meer met sy held Hitler vereenselwig. Hoewel sy toekyk hoe haar pa haar boetie aanrand en self moet vlug wanneer hy hulle wil skiet, kies sy steeds nie werklik teen hom kant nie. Die boetie se vereenselwiging met Hitler staan in sy begeerte van totale verandering in sy lewensomstandighede en Hitler se werklike val in die oorlog word dan ook voorspel tot sy aflê van hoop en sy besluit om weg te loop. Hitler sterf in die Vrystaat is vir lank ’n voorgeskrewe boek vir skole in KwaZulu-Natal. Die skrywer slaag daarin om die verhaalgegewens op twee vlakke vol te hou, die politieke en oorlogstoestande en die intens persoonlike belewenis van die verbrokkeling van ’n huisgesin. Hierdie boek is volgens erkenning van die skrywer outobiografies, soos ook die opvolg, Dit is koud in die somer ook. Hierin het die huwelik verbrokkel en bly die kinders by die ma. Die jeugdige Sheugnet Hugo vertel weer die verhaal. Daar is die rampspoedige besoek aan haar pa en sy nuwe verloofde en haar ma se oninspirerende nuwe aanhangsel, maar ook haar eie verliefdheid en die hoofseun van Grey-Kollege wat haar na die Grey-dans vra. Haar jong, geskeide ma kom nog op ’n manier oor die weg ten spyte van geldnood, maar haar broer Mickey loop weg. Die eens briljante matriekseun is ná sy terugkeer nie weer dieselfde nie. Die twee tieners is hier vasgevang in die eise van ’n volwasse wêreld, waaruit elkeen op sy eie manier probeer ontsnap. Mickey is egter op ’n afdraande pad en degenereer geleidelik op geestelike vlak. Hierdie boek ondersoek veral die verantwoordelikheid van ouerskap en die impak daarvan op die gesinslewe. In Die totempaal word die jeugdige Nelia te vroeg in haar lewe met die harde werklikheid van die volwasse lewe en liefde gekonfronteer. Sy betrap haar ma en haar vriend saam in die bed. Haar reis na haar broer Paul hierna word terselfdertyd die eerste treë op die harde pad na volwassenheid. Nelia word gedwing om die gebeure te verwerk en te besluit oor haar toekoms.

Die kinderroman Tim-Tam se Afrika-avontuur word opgedra aan haar kleindogters, Sarah en Caitlin, wat in Melbourne in Australië woon. Die hoofkarakter van die storie is ’n opreggeteelde Australiese miniatuurworshond van Afrikaner-immigrante. Hy moet egter sy trauma van verwerping oorkom, want sy mens-pa Yules het hom op ’n dag uit die draadhok in Joe's Pet Shop kom verlos. As sy mens-sussies Caitlin en Sarah ’n hondebiblioteek in Suid-Afrika erf, reis Tim-Tam saam en op reis gaps Tim-Tam mevrou Drakenstein se sjokolade. In Durban raak Tim-Tam betrokke by die hondebiblioteek se bedrywighede, soos honde wat uitgeneem word na bejaardes en ’n modeparade wat vir poedels gehou word. Mevrou Drakenstein neem egter wraak en ’n hondeontvoering volg. Tussen al die vermaaklike avonture slaag die skrywer ook daarin om die kwessie van emigrasie vir jong lesers aan te spreek.

Dramas

Nadat sy vir ongeveer drie jaar saam met Wena Naudé toneelspeel byt die drama-gogga haar en sy skryf meer as twintig vollengte toneelstukke. Die dramas wat sy skryf sluit in Seepsopsonnet, wat in 1990 ’n finalis is tydens die toekenning van die Amstel Dramaturg van die Jaar-toekennings. Sy verwerk Die totempaal ook tot ’n drama en hierdie drama is in 1991 ’n finalis tydens die toekenning van die Amstel Dramaturg van die Jaar-toekennings. Haar dramas word in Natal en by die Nasionale Kunstefees op Grahamstad opgevoer.

Radiodramas

Haar radiodrama Volg die gids wen in 1999 die eerste prys in die beginnerkategorie van Radiosondergrense en Sanlam se Radiodramakompetisie en dit word op 18 April 2000 uitgesaai. Die drama speel hoofsaaklik by die hemelpoort af, waar ’n naamlose gids die pas gestorwe dronklap Bernardus Benade ontvang en toesien dat hy op eg Katolieke wyse deur verpligte stadiums van heiligmaking beweeg. Bernardus besef eers nie dat hy dood is nie en die gebeure ontstel hom, waarop hy in gekruide taal sy misnoeë betuig. Wanneer hy egter oortree, lui daar ’n waarskuwingsklokkie. Bernardus vorder stadig en sukkel om van sy aardse begeertes en gewoontes ontslae te raak. Die gids gee hom eindelik ’n kans om te verbeter deur terug te gaan aarde toe, maar as hy sou droogmaak, moet hy wanneer hy terugkom weer van voor af begin. In 2001 wen sy die Radiosondergrense en Sanlam se Radiodramakompetisie vir gevestigde skrywers met Te jonk om pa te wees. Die beoordelaars beskryf dit as “’n tong-in-die-kies, onmoontlike, maar geloofbare storie met goeie dialoog en karakterisering”. Die hoofkarakter is ’n man wat sy dogter se verjongingskuur gebruik en dan só jonk word dat hy weer tande kry. Die komiese radiodrama Teraardebestelling onder die paw-paw boom word in 2002 uitgesaai.

Sy skryf ook etlike Engelse dramas, onder andere die eerste stuk spesiaal vir blinde akteurs, getitel The dognappers. Vir hierdie drama se opvoering behartig sy self die spelleiding en vertolk ook ’n rol daarin. Ander Engelse dramas sluit in Semi-detached” en Gutter flowers need love, ’n lewensdrama wat hom onder die karakters by ’n bushalte afspeel. In 1983 kry sy ’n spesiale meriete-toekenning tydens die Amstel Dramaturg van die Jaar toekennings vir Gutter flowers need love.

Publikasies

• 1973 Onrus op Excelsior (deur Tessa)
• 1982 Hitler sterf in die Vrystaat
• 1995 Dis koud in die somer ook
• 1997 Die totempaal
• 2008 Tim-Tam se Afrika-avontuur

Bronne

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Internet

• Die Burger: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1991/11/16/8/1.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/01/12/4/11.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/04/26/4/8.html^{[dooie skakel]}
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 29 Maart 2012: www.litnet.co.za

Ongepubliseerde dokumente

• Buys, Sheugnet “Biografiese skets” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein