Wikipedia

Slaap

Slaap is ’n natuurlike toestand van die liggaam en gees wat gekenmerk word deur ’n veranderde bewustheid, relatief min sintuiglike aktiwiteit, minder spieraktiwiteit, die onderdrukking van byna alle willekeurige spiere tydens die REM-slaapfase,[1] en verminderde wisselwerkings met die omgewing.[2] Dit word van ’n wakker toestand onderskei deur ’n afname in die vermoë om op stimulusse te reageer, maar dit is meer reaktief as ’n koma of bewussynsteurings en toon baie verskillende en aktiewe breinpatrone.

Slaap word verbind met ’n toestand van spierontspanning en ’n afname in die waarneming van stimulusse uit die omgewing.
’n Slapende hond in ’n straat in Somaliland, 2019.

Slaap kom in herhalende fases voor waarin die liggaam wissel tussen twee afsonderlike modusse: REM-slaap en nie-REM- of NREM-slaap. Hoewel REM in Engels vir rapid eye movement ("vinnige oogbewegings") staan, het hierdie slaapmodus baie ander aspekte, insluitende feitlike verlamming van die liggaam. ’n Bekende aspek van slaap is ’n droom, ’n ervaring in min of meer ’n vertellende vorm wat baie met ’n wakker toestand ooreenstem, maar later gewoonlik as ’n fantasie onderskei kan word. Gedurende slaap is die grootste deel van die liggaam se stelsels in ’n anaboliese toestand, en dit help om die immuun-, senu-, skelet- en spierstelsels te herstel; dit is belangrike prosesse wat die gemoedstoestand-, geheue- en kognitiewe funksies onderhou en ’n groot rol speel in die werking van die endokriene en immuunstelsel.[3]

Die interne horlosie van die liggaam bevorder daaglikse slaap tydens die nagure. Die uiteenlopende doele en meganismes van slaap is die onderwerp van aansienlike en voortdurende navorsing.[4] Slaap is algemene gedrag dwarsdeur die evolusie van diere.[5]

Mense kan aan verskeie slaapversteurings ly, soos slapeloosheid, slaapsug, slaapwandelary en slaapritmesteurings. Die gebruik van kunsmatige lig het die mens se slaappatrone aansienlik verander.[6]

Fisiologie

wysig
 
’n Kunstenaar se kreatiewe illustrasie van REM-slaap.

Die grootste fisiologiese veranderings gedurende slaap vind in die brein plaas.[7] Die brein gebruik aansienlik minder energie gedurende slaap as in die wakker stadium, veral gedurende nie-REM-slaap. In streke met verminderde aktiwiteit herstel die brein sy voorraad adenosiene trifosfaat (ATP), die molekule wat vir die korttermynberging en vervoer van energie verantwoordelik is.[8] As ’n mens wakker is, is die brein verantwoordelik vir 20% van die liggaam se energieverbruik, en dus het hierdie afname ’n merkbare invloed op algehele energieverbruik.[9]

Slaap verhoog die sintuiglike drempel. Slapende mense ondervind dus minder stimulusse, maar kan gewoonlik steeds reageer op harde geluide en ander opvallende stimulusse.[9][7]

Gedurende diepe slaap skei ’n mens pulse van groeihormone af. Alle slaap, selfs deur die dag, word verbind met die afskeiding van prolaktien.[10]

Belangrike fisiologiese metodes om veranderings gedurende slaap te monitor en meet, sluit in elektroënsefalografie (EEG) vir breingolwe, elektroökulografie (EOG) vir oogbewegings en elektromiografie (EMG) vir skeletspieraktiwiteit. Die gelyktydige versameling van hierdie inligting word polisomnografie genoem en kan uitgevoer word in ’n gespesialiseerde slaaplaboratorium.[11][12] Slaapnavorsers gebruik ook eenvoudige elektrokardiografie (EKG) vir hartaktiwiteit en aktigrafie vir motoriese bewegings.[12]

Nie-REM- en REM-slaap

wysig

Slaap word in twee breë soorte verdeel: Nie-REM- (ook NREM-) en REM-slaap. (REM is die afkorting vir rapid eye movement, "vinnige oogbewegings"). Dié twee slaapstadiums is so verskillend dat fisioloë hulle as aparte gedragstoestande beskou. Nie-REM-slaap kom eerste voor en word ná ’n oorgangstydperk diepe slaap genoem. Gedurende dié fase neem liggaamstemperatuur en hartklop af en gebruik die brein minder energie.[7] REM-slaap maak ’n kleiner deel van die algehele slaaptyd uit. Dit is hoofsaaklik wanneer drome en nagmerries voorkom en word verbind met gedesinchroniseerde en vinnige breingolwe, oogbewegings, ’n verlies aan spiertonus[2] en die onderdrukking van homeostase (stabilisering) .[13]

’n Slaapsiklus, wat uit wisselende tydperke van NREM- en REM-slaap bestaan, duur sowat 90 minute en kom vier tot ses keer gedurende ’n goeie nagrus voor.[12][14] Die Amerikaanse Akademie vir Slaapmedisyne (AASM) verdeel NREM in drie stadiums: N1, N2 en N3; laasgenoemde word ook stadigegolf-, delta- of diepe slaap genoem.[15] Die hele siklus se volgorde is gewoonlik: N1 → N2 → N3 → N2 → REM. REM-slaap kom voor wanneer ’n mens uit ’n diepe slaap terugkeer na stadium 2 of 1.[2] Die tydperk van diepe slaap is langer vroeër in die nag, terwyl die REM-slaaptyd toeneem in die twee siklusse net voordat ’n mens natuurlik wakker word.[12]

Ontwaking

wysig
 
Die Ontwaking, ’n illustrasie vir ’n werk deur Leo Tolstoi.

Ontwaking, of wakker word, kan die einde van slaap beteken of bloot ’n oomblik om die omgewing te bespied en die liggaamsposisie te verander voordat ’n mens verder slaap. Slapers word gewoonlik wakker ná die einde of soms in die middel van ’n REM-fase. Interne sirkadiese aanwysers, tesame met die afname van homeostatiese slaapbehoeftes, sorg gewoonlik daarvoor dat ’n mens aan die einde van ’n slaapsiklus wakker word.[16] Ontwaking behels verhoogde elektriese aktivering in die brein – dit begin met die talamus en versprei deur die harsingskors.[16]

Gedurende ’n nag se slaap word ’n klein ruk gewoonlik in die wakker toestand deurgebring. Metings deur middel van EEG het aangetoon jong vroue is vir 0-1% van die slaaptydperk wakker en jong mans vir 0-2% van die tyd. By volwassenes is dié wakker tye langer, veral in latere siklusse. Volgens een studie is die wakker tyd in die eerste siklus van 90 minute 3%, in die tweede 8%, in die derde 10%, in die vierde 12% en in die vyfde 13-14%. Die grootste deel van dié wakker tyd kom net ná REM-slaap voor.[16]

Baie mense word vandag met ’n wekker wakker;[17] mense kan egter ook daaraan gewoond raak om self wakker te word, sonder ’n wekker.[16] Baie mense slaap heeltemal anders op werkdae teenoor af tye, ’n patroon wat kan lei tot chroniese sirkadiese desinchronisasie.[18][17] Baie mense kyk voor slapenstyd televisie of op ander skerms, ’n faktor wat die versteuring van die sirkadiese siklus kan vererger.[19][20]

Tydreëling

wysig

Die tydreëling vir slaap word beheer deur die sirkadiese horlosie (Proses C), slaap-ontwaking-homeostase (Proses S) en in ’n mate deur individuele wilskrag.

Sirkadiese horlosie

wysig
 
Die menslike "sirkadiese horlosie".

Slaaptydreëling hang grootliks af van hormonale seine van die sirkadiese horlosie, of Proses C, ’n ingewikkelde neurochemiese stelsel wat seine uit ’n individu se omgewing gebruik om ’n interne dag-nag-rimte te skep. Proses C werk die homeostatiese drang na slaap deur die dag teen (en by nagtelike diere deur die nag).[21][18] Die suprachiasmatiese kern (SCK), ’n deel van die breinstreek reg bo die optiese chiasma (kruising van oogsenuwees), word tans beskou as die belangrikste skakel vir dié proses; sekondêre horlosiestelsels is egter al dwarsdeur die liggaam ontdek.

’n Organisme waarvan die sirkadiese horlosie ’n reëlmatige ritme toon wat met eksterne seine ooreenstem, word as "ingeslote" (entrained) beskryf; ’n ingeslote ritme duur voort selfs as die eksterne seine skielik verdwyn. As so iemand in ’n bunker afgesonder word met konstante lig of donkerte, sal hy steeds ritmiese toenames en afnames van liggaamstemperatuur en melatonien ondervind, met tydperke van effens langer as 24 uur. Wetenskaplikes verwys daarna as vryvloeiendheid (free-running) van die sirkadiese ritme. Onder natuurlike toestande verminder ligseine hierdie tydperk gereeld sodat dit beter ooreenstem met die 24 uur van ’n aardse dag.[17][22][23]

Die sirkadiese horlosie oefen konstant invloed uit op die liggaam en beïnvloed die wisselings in die liggaamstemperatuur tussen rofweg 36,2 °C en 37,2 °C.[23][24] Die suprachiasmatiese kern self toon opsigtelike wisselings, wat intenser word tydens die subjektiewe dag (die deel van die ritme wat ooreenstem met die werklike dag, ongeag of dit akkuraat is of nie) en neem af tot byna nul tydens die subjektiewe nag.[25]

Die sirkadiese pasaangeër in die suprachiasmatiese kern het ’n regstreekse senuverbinding met die pineaalklier, wat die hormoon melatonien snags vrystel.[25] Kortisolvlakke styg gewoonlik deur die nag – dit bereik ’n hoogtepunt wanneer ’n mens wakker word en neem deur die dag af.[10][26] Die afskeiding van sirkadiese prolaktien begin laat in die middag, veral in vroue, en word daarna versterk deur ’n stof wat slaap bevorder en in die middel van die nag ’n hoogtepunt bereik. Sirkadiese ritme oefen ook ’n invloed uit op die nagtelike afskeiding van die groeihormoon.[10] Slaperigheid neem deur die nag toe. REM-slaap kom meer dikwels voor gedurende die liggaam se minimum temperatuur binne die sirkadiese siklus, terwyl diepe slaap onafhankliker van sirkadiese tyd plaasvind.[23]

Die interne sirkadiese horlosie word baie deur ligveranderings beïnvloed omdat dit die belangrikste aanwysers is van watter tyd dit is. Blootstelling aan selfs klein hoeveelhede lig deur die nag kan melatonienafskeiding onderdruk en die liggaamstemperatuur en slapeloosheid verhoog. Kort ligpulse op die regte tydstip in die sirkadiese siklus kan die interne horlosie grootliks oorstel.[24] Blou lig het die grootste uitwerking,[18] en dit lei tot kommer dat die gebruik van elektroniese media net voor slapenstyd met slaap kan inmeng.[19]

Die moderne mens voel dikwels gedesinchroniseer van hulle interne sirkadiese horlosie vanweë werk (byvoorbeeld nagskof), lang reise en die uitwerking van binnenshuise beligting.[23] Selfs as iemand vaak is of vroeër min geslaap het, kan dit moeilik wees om te bly slaap by die hoogtepunt van hulle sirkadiese siklus. Net so kan dit moeilik wees om wakker te word by die laagtepunt.[16] ’n Gesonde jong mens wat in ritme met sonlig is, sal (deur die grootste deel van die jaar) ’n paar uur ná sonsondergang aan die slaap raak, ’n minimum liggaamstemperatuur om 06:00 ervaar en ’n paar uur ná sonsopkoms wakker word.[23]

Proses S

wysig
 
’n Tekening uit die 14de eeu van iemand wat wakker lê.

Oor die algemeen raak ’n organisme se behoefte aan slaap groter hoe langer hy wakker is. Hierdie slaapskuld word "Proses S" genoem. Die balans tussen slaap en wakker wees word beheer deur ’n proses bekend as homeostase. Slaapskuld is geneig om te lei tot stadiger breingolwe in die frontale korteks, en dit veroorsaak ’n korter aandagspan, groter angs, ’n gebrekkige geheue en ’n knorrige bui. Daarteenoor is ’n goed uitgeruste individu se geheue en gemoedstoestand beter.[27] Neurofisiologiese studies het getoon die frontale streke van die brein is veral vatbaar vir ’n homeostatiese slaapdrang.[28]

Daar is nie ooreenstemming oor hoe ver slaapskuld kan opbou nie. Dit is ook onbekend of slaapskuld onder volwassenes in onlangse dekades baie verander het in die nywerheidswêreld. Hoewel slaapskuld opbou, bereik ’n mens blykbaar ’n maksimum slaapdrang ná 30 uur van wakker wees.[23] In Westerse gemeenskappe slaap kinders waarskynlik minder as voorheen.[29]

Een neurochemiese aanwyser van slaapskuld is adenosien, ’n senuoordraer wat tydens slaap baie van die liggaamsfunksies onderdruk wat met ’n wakker toestand verbind word. Adenosienvlakke neem toe in die korteks en basale voorbrein gedurende ’n lang tydperk sonder slaap, en neem af tydens die slaapherstellingstydperk; dit dien moontlik as ’n homeostatiese slaapreguleerder.[30][31]

Koffie en kafeïen blokkeer tydelik die uitwerking van adenosien, verleng die tyd wat ’n mens sonder slaap kan klaarkom en verkort die algehele slaaptyd en -gehalte.[32]

Sosiale tydreëling

wysig

Mense word ook beïnvloed deur aspekte van "sosiale tyd", soos die tye wanneer ander mense wakker is, tye waarin gewerk moet word, tyd op die horlosie, ensovoorts. Tydsones, standaardtye wat gebruik word om die tyd vir mense in ’n sekere gebied eenvormig te hou, stem net min of meer met die opkomende en ondergaande son ooreen. Die aard van tydsones kan verduidelik word aan die hand van China, ’n land wat eens oor vyf tydsones gestrek het, maar nou net een (UTC+8) gebruik.[17]

Verspreiding

wysig

Meerfasige slaap beteken ’n organisme slaap verskeie kere in ’n siklus van 24 uur, terwyl eenfasige slaap op net een slaaptydperk dui. In eksperimente was mense geneig om meer diwels tussen slaap en ’n wakker toestand te wissel (dus meerfasige slaap) as hulle niks beters gehad het om te doen nie.[23] In ’n tydperk van 14 uur donkerte het mense tydens eksperimente dikwels twee keer geslaap (tweefasige slaap) – aan die begin en aan die einde van die donker tydperk. Tweefasige slaap was meer algemeen voor die Nywerheidsrewolusie.[26]

Verskillende kenmerkende slaappatrone, soos die spreekwoordelike "doutrapper" (vroegopstaner) en "naguil", word "chronotipes" genoem. Genetika en seks het ’n invloed op chronotipes, maar gewoontes ook. ’n Chronotipe kan ook mettertyd verander. Sewejariges sal eerder vroeg soggens wakker word as byvoorbeeld vyftienjariges.[18][17]

Genetika

wysig

Identiese (mono-eiige) tweelinge is geneig om dieselfde slaappatrone te hê, maar nie gewone (twee-eiige) tweelinge nie. Senuoordraers, molekules waarvan die vervaardiging teruggespeur kan word na spesifieke gene, is een genetiese invloed op slaap wat ontleed kan word. Die sirkadiese horlosie het sy eie stel gene.[33] Gene wat slaap kan beïnvloed, sluit in ABCC9, DEC2, dopamienreseptor D2[34] en variante naby PAX 8 en VRK2.[35]

Gehalte

wysig

Slaapgehalte kan uit ’n objektiewe of subjektiewe oogpunt beskou word. Objektiewe slaapgehalte verwys na hoe moeilik dit vir mense is om aan die slaap te raak en te bly slaap, en hoeveel keer hulle in ’n nag wakker word. Swak slaapgehalte versteur die siklus van oorgange tussen die verskillende slaapstadiums.[36] Subjektiewe slaapgehalte verwys weer na ’n gevoel van uitgerustheid ná slaap. ’n Studie deur A. Harvey et al. (2002) het bevind lyers aan slapeloosheid was punteneriger in hulle evaluering van slaapgehalte as mense sonder slaapprobleme.[37]

Ideale slaaptydperk

wysig

Mense se slaapbehoeftes wissel van ouderdom tot ouderdom en van mens tot mens; slaap word as lank genoeg beskou as daar geen slaperigheid deur die dag of geen wanfunksie is nie. Verder stem die slaaptydperk wat deur mense gerapporteer word, net gedeeltelik ooreen met werklike slaap soos deur aktigrafie gemeet.[38] Mense wat aan "slaaptoestandwanindrukke" lei, kan byvoorbeeld rapporteer hulle het net vier uur geslaap, terwyl hulle eintlik ’n volle agt uur geslaap het.[39]

Navorsers het bevind ses tot sewe uur slaap per nag hou verband met ’n lang lewe en hartgesondheid by mense, hoewel baie onderliggende faktore ook ’n rol speel.[40][41][42]

Slaapprobleme word ook verbind met geestesteurings soos depressie, alkoholisme en bipolêre gemoedsteuring.[43] Tot 90% van volwassenes met depressie het slaapprobleme. Afwykings wat deur EEG opgespoor is, sluit in onderbrekings in die slaaptyd, minder diepe slaap en veranderde REM-patrone, verspreiding deur die nag en in die omvang van oogbewegings.[44]

Kinders

wysig
 
’n Bronsbeeld van ’n slapende Eros, 3de eeu v.C. – 1ste eeu n.C.

Teen tweejarige ouderdom het kinders se brein ’n grootte van 90% van dié van ’n volwassene bereik;[45] die grootste deel van dié breingroei het plaasgevind in die tyd dat ’n kind die meeste slaap. Die ure wat ’n kind slaap, beïnvloed hulle vermoë om kognitiewe take te verrig (wat met waarneming te doen het).[46][47] Kinders wat deur die nag slaap en min wakker word, se kognitiewe prestasies en temperament is beter as ander kinders s'n.[47][48][49]

Slaap beïnvloed ook taalontwikkeling. Om dit te toets het navorsers kinders ’n vals taal geleer en getoets hoe goed hulle die taal se reëls onthou.[50] Kinders wat binne vier uur gaan slaap het nadat hulle die taal geleer het, kon die taal se reëls beter onthou as kinders wat later wakker gebly het. Daar is ook ’n verband tussen slaap en ’n kind se woordeskat: Kinders wat op 12 maande snags langer geslaap het, het ’n beter woordeskat op 26 maande.[49]

Aanbevelings

wysig
 
’n Plakkaat uit die Tweede Wêreldoorlog wat deur die Amerikaanse regering versprei is.

Kinders het baie ure slaap per dag nodig om te ontwikkel en reg te funksioneer: tot 18 uur vir pasgebores, met ’n afname hoe ouer die kind word.[51] In 2015, ná ’n studie van twee jaar,[52] het die Amerikaanse Nasionale Slaapstigting aangepaste aanbevelings bekend gemaak, soos in die tabel hier onder uitgestippel.

Ure slaap nodig vir elke ouderdomsgroep[52]
Lewensfase en ouderdom Slaap nodig
Pasgeborenes (0-3 maande)     14-17 uur
Babas (4-11 maande) 12-15 uur
Peuters (1-2 jaar) 11-14 uur
Voorskools (3-4 jaar) 10-13 uur
Skoolkinders (5-12 jaar) 9-11 uur
Tieners (13-17 jaar) 8-10 uur
Volwassenes (18-64 jaar) 7-9 uur
Ouer volwassenes (65+) 7-8 uur

Funksies

wysig

Herstelproses

wysig

Die menslike organisme herstel fisiek gedurende slaap: Dit genees homself en verwyder metaboliese afval wat gedurende tydperke van aktiwiteit opbou. Hierdie herstelproses geskied hoofsaaklik gedurende diepe slaap, waartydens liggaamstemperatuur, hartklop en suurstofverbruik in die brein afneem. Veral die brein het slaap nodig om te herstel, terwyl die res van die liggaam dit in rustige wakker tye ook kan doen. In albei gevalle maak die laer tempo van metabolisme herstelprosesse moontlik.[53]

Terwyl ’n mens wakker is, skep metabolisme reaktiewe suurstofkomponente, wat skadelik vir selle is. Gedurende slaap neem die metaboliese tempo af en die skepping van reaktiewe suurstofkomponente verminder, wat daartoe lei dat herstelprosesse kan oorneem. Daar is al bewys dat die slapende brein metaboliese afval vinniger verwyder as gedurende ’n wakker toestand.[54][55] ’n Teorie bestaan dat slaap die opbou van molekules aanhelp wat die brein help herstel en beskerm teen van die skadelike elemente wat tydens wakker stadiums geskep word.[56] Anaboliese hormone soos groeihormone word veral tydens slaap afgeskei. Die konsentrasie van die suikerverbinding glukogeen in die brein neem ook toe gedurende slaap, en word deur metabolisme uitgeput wanneer ’n mens wakker is.[53]

Studies dui daarop dat ’n gebrek aan genoeg slaap die liggaam se vermoë om wonde te genees aantas.[57]

Daar is al bewys die gebrek aan slaap tas die immuunstelsel van rotte aan.[58] Dit is nou moontlik om te sê "slaapverlies tas die immuunstelsel se funksies aan, en dit verander slaap". Daar is ook al voorgestel dat slaap die telling van witbloedsele verhoog.[59] ’n Studie in 2014 het bevind ’n gebrek aan slaap bevorder kankergroei in muise en onderdruk die immuunstelsel se vermoë om kankers te beheer.[60]

Die effek van slaap op somatiese (liggaamlike) groei is nie heeltemal bekend nie. Een studie het groei, lengte en gewig aangeteken ooreenkomstig die slaaptyd wat ouers aangedui het in 305 kinders oor die wêreld heen (ouderdomme 1-10). Daar is bevind "die wisseling in slaapduur onder kinders het blykbaar nie ’n invloed op groei nie".[61] Dit is wel bekend dat diepe slaap groeihormoonvlakke in volwasse mans beïnvloed.[10] Van Cauter, Leproult en Plat het bevind in ’n slaaptydperk van agt uur het die mans met ’n groot persentasie diepe slaap (gemiddeld 24%) ook ’n groot afskeiding van die groeihormoon, terwyl dié met ’n kort tydperk van diepe slaap (gemiddeld 9%) ’n klein afskeiding van die groeihormoon het.[62]

Geheueprosessering

wysig

Daar word algemeen aanvaar slaap moet die vorming van langtermyngeheue ondersteun en die oproep van vorige leer- en ander ondervindings verbeter. Die voordeel hang egter blykbaar af van die slaapfase en soort geheue.[63] Daar is bevind die oproep van take wat met die verklarende geheue verband hou, verbeter tydens vroeë slaap (wat deur diepe slaap oorheers word) en take wat met die prosessuele geheue verband hou, verbeter later in die slaaptydperk (wat deur REM-slaap oorheers word).[64][65]

Wat verklarende geheue betref, word die funksionele rol van diepe slaap verbind met die hippokampus se herhaling van voorheen geënkodeerde senupatrone wat blykbaar die konsolidasie van langtermyngeheue aanhelp.[64][65] Hierdie aanname word gebaseer op die aktiewestelsel-konsolidasiehipotese, waarvolgens herhaalde reaktiverings van nuut geënkodeerde inligting in die hippokampus tydens stadige skommelings in NREM-slaap bevorderlik is vir die stabilisering en geleidelike integrasie van die verklarende geheue met vooraf bestaande kennisnetwerke op kortikale vlak.[66] Dit veronderstel die hippokampus hou dalk inligting net tydelik, terwyl die neokorteks verband hou met langtermynberging.[64][65][67][68][69] Hierdie wisselwerking tussen die hippokampus en neokorteks help blykbaar die vorming van langtermyngeheue aan.[65][67][69][70]

Drome

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Droom.
 
Drome voel dikwels soos die werklikheid, maar met bykomende surrealisme.

Die mens ervaar drome tydens slaap, veral in die REM-fase. Drome is onbegrypbare en meestal onvoorspelbare eerstepersoonervarings wat vir die dromer logies en realisties voorkom terwyl hulle voortduur, ten spyte van die dikwels bisarre, irrasionele en/of surrealistiese eienskappe wat duidelik word wanneer ’n mens wakker word en daaroor nadink. Drome inkorporeer dikwels sonder probleme begrippe, situasies, mense en voorwerpe in ’n mens se gedagtes wat nie normaalweg verband hou nie. Hulle kan oënskynlik alle soorte sensasies insluit, veral tonele en bewegings.[71]

Drome is geneig om gou uit die geheue te verdwyn sodra ’n mens wakker word. Sommige mense hou ’n droomdagboek omdat hulle glo dit help hulle om drome te leer onthou en dat dit die vermoë vergroot om helder drome te hê.

Mens het al baie hipoteses voorgestel vir die doel van drome. Sigmund Freud het gemeen drome is die simboliese uitdrukking van gefrustreerde begeertes wat na die onderbewuste verplaas is. Hy het droomontleding gebruik in die vorm van psigoanalise in ’n poging om dié begeertes te onthul.[72]

Allan Hobson en Robert McCarley het voorgestel drome word veroorsaak deur die vinnige afvuur van neurone in die serebrale korteks gedurende die REM-fase. Dié teorie help om die irrasionaliteit van die brein gedurende REM-fases te verduidelik. Volgens dié teorie skep die voorbrein dan ’n storie in ’n poging om die onsinnige sintuiglike inligting wat hy ontvang, saam te bind en sin daaraan te verleen. Dit sal die vreemde aard van drome verduidelik.[73]

Slaapsteurings

wysig

Slapeloosheid

wysig

Slapeloosheid is ’n algemene term vir die onvermoë om aan te slaap te raak of bly. Dit is die algemeenste slaapprobleem; baie volwassenes sê hulle ly soms aan slapeloosheid en 10-15% rapporteer dit as ’n chroniese toestand.[74] Slapeloosheid kan baie verskillende oorsake hê, insluitende sielkundige stres, ’n slegte slaapomgewing, ’n onreëlmatige slaapskedule of te veel geeste- of fisieke stimulasie kort voor slapenstyd. Slapeloosheid word behandel deur die verandering van slaappatrone soos om ’n gereelde slaapskedule na te volg, die vermyding van stimulasie of stresvolle situasies voor slapenstyd en die inname van minder stimulante soos kafeïen. Die slaapomgewing kan verbeter word deur swaar gordyne wat alle sonlig uithou en om rekenaars, televisies en werkmateriaal uit die slaapkamer te hou.

’n Ontleding in 2010 van gepubliseerde wetenskaplike navorsing het daarop gedui dat oefening gewoonlik vir die meeste mense tot beter slaap lei en dat dit help teen steurings soos slapeloosheid. Die beste tyd om te oefen is vermoedelik vier tot agt uur voor slapenstyd, hoewel oefening op enige tyd van die dag voordelig is – buiten swaar oefening kort voor slapenstyd, wat slaap nadelig kan beïnvloed. Daar is egter te min bewyse vir gedetailleerde gevolgtrekkings oor die verband tussen oefening en slaap.[75] Slaappille raak al hoe gewilder as maatreël teen slapeloosheid. Hoewel moderne middels as beter en veiliger as vroeëre middels beskou word, is hulle steeds in omstredenheid gehul vanweë die moontlike newe-effekte. Witruis (’n eweredige toevallige geruis) lyk ook soos ’n belowende behandeling teen slapeloosheid.[76]

Obstruktiewe slaapapnee

wysig

Obstruktiewe slaapapnee is ’n toestand waar groot onderbrekings in asemhaling tydens slaap voorkom. Dit kan die normale gang van slaap versteur en dikwels ernstiger gesondheidsprobleme veroorsaak. Apnee kom voor wanneer die spiere om ’n slapende mens se lugweg ontspan en veroorsaak dat die lugweg toegaan en suurstof blokkeer.[77] Omdat die suurstofvlak daal, word die persoon wakker sodat hy weer kan asemhaal. As verskeie sulke episodes per uur voorkom, raak slaapapnee so ernstig dat dit behandel moet word.

Om slaapapnee te diagnoseer is ’n professionele slaapstudie in ’n slaapkliniek gewoonlik nodig, want die wakker tydperke is baie kort en pasiënte onthou hulle gewoonlik nie. Baie pasiënte voel net moeg ná ’n paar uur se slaap en kan nie verstaan hoekom nie. Belangrike faktore wat slaapapnee kan veroorsaak, is chroniese moegheid, ’n hoë ouderdom, obesiteit en snork.

Ouderdom en slaap

wysig

Mense ouer as 60 jaar wat lank slaap (8-10 uur teenoor ’n normale slaaptyd van 7-8 uur) het ’n 33% groter risiko vir sterfte aan alle oorsake en ’n 43% groter risiko vir hartbloedvatsiektes, terwyl dié wat minder as 7 uur slaap, ’n 6% groter risiko het vir sterfte aan alle oorsake.[78] Slaapsteurings, onder meer slaapapnee, slapeloosheid en periodieke ledemaatbewegings, kom algemener by ouer mense voor; elk daarvan het ’n moontlike invloed op slaapgehalte en -duur.[78] ’n Studie in 2017 het bevind ouer mense het nie minder slaap nodig nie, maar hulle vermoë om genoeg slaap te kry neem af. Hulle kan dalk ook slaperigheid beter hanteer as jonger volwassenes.[79]

Verskeie praktyke word vir ouer mense aanbeveel om slaapsteurings te verminder, soos om iets ligs voor slapenstyd te eet, by gereelde slaapskedules te hou, en die vermyding van kafeïen, middagslapies, te veel opwinding saans en tabakprodukte.[80]

Ander steurings

wysig

Ander slaapsteurings sluit in narkolepsie, periodieke-ledemaat-bewegingsindroom, rustelosebenesindroom, boonstelugwegweerstandsindroom en die sirkadieseritmesteurings.

Slaapwandelary is ook ’n slaapsteuring, veral onder kinders.[81]

Kultuur

wysig

Antropologie

wysig

Navorsing dui daarop dat slaappatrone aansienlik van kultuur tot kultuur verskil.[82][83] Die opvallendste verskille kom voor tussen gemeenskappe wat baie bronne van kunsmatige lig het en dié daarsonder.[82] Die grootste verskil is skynbaar dat gemeenskappe sonder ligbronne verskeie slaaptye per nag het.[82] Hulle kan byvoorbeeld gaan slaap gouer nadat die son ondergegaan het, maar word dan verskeie kere deur die nag wakker, soms tot vir ure.[82]

Die grens tussen slaap en wakker wees is vaer in dié gemeenskappe.[82] Sommige waarnemers glo ’n nagslaap by hulle word hoofsaaklik in twee periodes verdeel – die eerste word deur diepe slaap gekenmerk en die tweede deur REM-slaap.[82]

 
Luilekkerland, deur Pieter Bruegel die Ouere, 1567.

In sommige gemeeenskappe het mense ’n gefragmenteerde slaappatroon waarin hulle enige tyd van die dag of nag vir korter tydperke slaap. In baie nomadiese of jagter-versamelaarsgemeenskappe sal mense aan en af deur die dag of nag slaap na gelang van aktiwiteite.[82] In die geïndustrialseerde Weste is kunsmatige lig sedert minstens die middel 19de eeu beskikbaar, en slaappatrone het aansienlik verander op plekke waar kunsmatige lig begin gebruik is.[82] Oor die algemeen slaap mense hoofsaaklik in een lang tydperk deur die nag. Hulle gaan slaap gewoonlik ook baie later, hoewel dit nie oral die geval is nie.[82]

Die historikus A. Roger Ekirch dink die tradisionele patroon van "gesegmenteerde slaap", soos dit genoem word, het in die laat 17de eeu begin verdwyn onder die hoër klasse in Europa en dat die patroon oor die volgende 200 jaar versprei het; teen die 1920's "het die idee van ’n eerste en tweede slaap heeltemal uit ons sosiale bewustheid verdwyn".[84][85] Ekirch skryf die verandering toe aan "straatligte, binnenshuise ligte en ’n toename in koffiehuise", wat geleidelik die aand ’n wettige tyd vir aktiwiteit gemaak en die tyd vir slaap verminder het.[85] Vandag slaap mense in die meeste gemeenskappe snags, maar in baie warm klimate kan hulle bedags slaap.[86] Gedurende Ramadan slaap baie Moslems deur die dag.[87]

In baie gemeenskappe slaap mense saam met minstens een ander mens (soms baie) of saam met diere. In ander kulture slaap mense selde saam met enigiemand anders, buiten ’n intieme maat. In feitlik alle gemeenskappe word slaappatrone sterk deur soiale standaarde gereguleer. Iemand kan byvoorbeeld net slaap saam met nabye familielede, die uitgebreide familie, ’n lewensmaat, kinders, kinders van ’n sekere ouderdom of van ’n sekere geslag, tydgenote van ’n sekere geslag, vriende of saam met niemand. Slaap kan ’n aktief sosiale tyd wees, met geen perke op geraas of aktiwiteit nie.[82]

Mense slaap op ’n verskeidenheid plekke. Sommige slaap direk op die grond, ander op ’n vel of kombers; ander op platforms of beddens. Sommige slaap met komberse, sommige met kussings en ander met geen kopstut nie. Dié keuses word bepaal deur verskeie faktore, soos klimaat, beskerming teen roofdiere, soort behuising, tegnologie, persoonlike voorkeur of die voorkoms van insekte.[82]

Mitologie en letterkunde

wysig
 
’n Manuskrip-illustrasie uit 985 n.C. van die Sewe Slapers van Efese.

Slaap word sedert antieke tye as soortgelyk aan die dood beskou;[88] in die Griekse mitologie is Hipnos (die god van slaap) en Tanatos (die god van die dood) albei kinders van Nyx (die godin van die nag).[88] John Donne, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley en ander digters het almal gedigte geskryf oor die verhouding tussen slaap en die dood. Shelley beskryf hulle as "albei so verbygaande, vreemd en wonderlik!"[88] Baie mense dink om in jou slaap te sterf is die rustigste manier. Frases soos "die ewige slaap" en "rus in vrede" word dikwels in verband met die dood gebruik, moontlik in ’n poging om die finaliteit daarvan te versag.[88]

In baie kulture is volksverhale van mense wat vir lang tye aan die slaap geraak het.[89][90] Een van die eerstes is die antieke Griekse legende van Epimenides van Knossos.[89][91][92] Volgens die biograaf Diogenes Laërtius was Epimenides ’n skaapherder op die Griekse eiland Kreta.[93] Eendag het een van sy skape weggeraak en hy het dit gaan soek, maar het moeg geword en in ’n grot op die berg Ida aan die slaap geraak. Toe hy wakker word, het hy verder na die skaap gesoek, maar kon dit nie kry nie. Hy is dus terug na sy plaas, maar het uitgevind dit het nou nuwe eienaars. Hy is daarna na sy tuisdorp, maar niemand het geweet wie hy is nie. Eindelik het hy sy jonger broer raakgeloop, wat al ’n ou man was, en dié het vir hom vertel hy het 57 jaar in die grot geslaap.[89][93]

’n Veel bekender weergawe van ’n lang slaap is die Christelike legende van die Sewe Slapers van Efese,[89] waarin sewe Christene in heidense tye na ’n grot gevlug het om vervolging vry te spring.[89] Hulle het aan die slaap geraak en eers 360 jaar later wakker geword, en tot hulle verbasing ontdek die Romeinse Ryk is nou oorwegend Christelik.[89]

Die Amerikaanse skrywer Washington Irving se kortverhaal "Rip van Winkle", wat in 1819 die eerste gepubliseer is in sy versameling kortverhale The Sketch Book of Geoffrey Crayon, Gent.,[90][94] gaan oor ’n man in die koloniale Amerika wat op een van die Catskillberge aan die slaap raak en 20 jaar later tydens die Amerikaanse Rewolusie wakker word. Die storie word nou as een van die mees klassieke verhale in die Amerikaanse letterkunde beskou.[90]

Kuns

wysig

In ’n skrywe oor die tematiese verteenwoordiging van slaap in kuns skryf die geneeskundige en slaapnavorser Meir Kryger: "[Kunstenaars] het ’n intense betowering met mitologie, drome, godsdienstemas, die parallel tussen slaap en die dood, beloning, die oorgee van bewuste beheer, heling, ’n uitbeelding van onskuld en sereniteit, en die erotiese."[95]

  •  
    De Poortbewaker (1654) deur Carel Fabritius
  •  
    The Sleep of Reason Produces Monsters (1799) deur Francisco Goya
  •  
    Diana and Endymion (circa 1822) deur Jérôme-Martin Langlois
  •  
    The Second Class Carriage (1864) deur Honoré Daumier
  •  
    Sleep and his Half-brother Death (1874) deur John William Waterhouse
  •  
    Lullaby (1875) deur William-Adolphe Bouguereau
  •  
    Neem ’n Ruskans (1882) deur Ilja Repin
  •  
    Victory of Faith (1889) deur Saint George Hare
  •  
    Zwei schlafende Mädchen auf der Ofenbank (1895) Albert Anker
  •  
    Flaming June (circa 1895) deur Frederic Lord Leighton
  •  
    Noon – Rest from Work (1890) deur Vincent van Gogh (na Millet)
  •  
    Schlafender Jaguar deur Paul Klimsch
  •  
    Schlafendes Mädchen auf einer Holzbank deur Albert Anker

Verwysings

wysig
  1. ↑ Ferri R., Manconi M., Plazzi G., Bruni O., Vandi S., Montagna P., Zucconi M. (2008). "A quantitative statistical analysis of the submentalis muscle EMG amplitude during sleep in normal controls and patients with REM sleep behavior disorder". Journal of Sleep Research. 17 (1): 89–100. doi:10.1111/j.1365-2869.2008.00631.x.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 "Brain Basics: Understanding Sleep". Office of Communications and Public Liaison, National Institute of Neurological Disorders and Stroke, US National Institutes of Health, Bethesda, MD. 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2007. Besoek op 10 Desember 2013.
  3. ↑ "Sleep-wake cycle: its physiology and impact on health" (PDF). National Sleep Foundation. 2006. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 30 Augustus 2017. Besoek op 24 Mei 2017.
  4. ↑ Bingham, Roger; Sejnowski, Terrence; Siegel, Jerry; Dyken, Mark Eric; Czeisler, Charles (Februarie 2007). "Waking Up To Sleep" (Several conference videos). The Science Network. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Julie 2011. Besoek op 25 Januarie 2008.
  5. ↑ Joiner, William J. (Oktober 2016). "Unraveling the Evolutionary Determinants of Sleep". Current Biology. 26 (20): R1073–R1087. doi:10.1016/j.cub.2016.08.068. PMC 5120870. PMID 27780049.
  6. ↑ Randall, David K. (19 September 2012). "Book excerpt: How the lightbulb disrupted our sleeping patterns and changed the world". National Post. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 April 2019. Besoek op 31 Augustus 2016.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Pierre A.A. Maquet et al., "Brain Imaging on Passing to Sleep"; Hoofstuk 6 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  8. ↑ Brown, pp. 1118–1119: "Compared with wakefulness, sleep reduces brain energy demands, as suggested by the 44% reduction in the cerebral metabolic rate (CMR) of glucose (791) and a 25% reduction in the CMR of O2 (774) during sleep."
  9. ↑ 9,0 9,1 Siegel Jerome M (2008). "Do all animals sleep?". Trends in Neurosciences. 31 (4): 208–213. doi:10.1016/j.tins.2008.02.001. PMID 18328577.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Eve Van Cauter & Karine Spiegel (1999). "Circadian and Sleep Control of Hormonal Secretions", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 397–425.
  11. ↑ Brown, p. 1087.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Rosa Peraita-Adrados, "Electroencephalography, Polysomnography, and Other Sleep Recording Systems"; Hoofstuk 5 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  13. ↑ Parmeggiani (2011), Systemic Homeostasis and Poikilostasis in Sleep, pp. 12–15.
  14. ↑ McCarley Robert W. (2007). "Neurobiology of REM and NREM sleep". Sleep Medicine. 8 (4): 302–330. doi:10.1016/j.sleep.2007.03.005. PMID 17468046.
  15. ↑ Silber MH, Ancoli-Israel S, Bonnet MH, Chokroverty S, Grigg-Damberger MM, Hirshkowitz M, Kapen S, Keenan SA, Kryger MH, Penzel T, Pressman MR, Iber C (Maart 2007). "The visual scoring of sleep in adults" (PDF). Journal of Clinical Sleep Medicine. 3 (2): 121–131. doi:10.5664/jcsm.26814. PMID 17557422. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 24 Julie 2011. Besoek op 17 Maart 2009.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 Åkerstedt Torbjorn; Billiard Michel; Bonnet Michael; Ficca Gianluca; Garma Lucile; Mariotti Maurizio; Salzarulo Piero; Schulz Hartmut (2002). "Awakening from Sleep". Sleep Medicine Reviews. 6 (4): 267–286. doi:10.1053/smrv.2001.0202. PMID 12531132.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Roenneberga Till; Kuehnlea Tim; Judaa Myriam; Kantermanna Thomas; Allebrandta Karla; Gordijnb Marijke; Merrow Martha (2007). "Epidemiology of the human circadian clock" (PDF). Sleep Medicine Reviews. 11 (6): 429–438. doi:10.1016/j.smrv.2007.07.005. hdl:11370/65d6f03a-88cd-405c-a067-4afbc1b9ba9d. PMID 17936039.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Waterhouse Jim; Fukuda Yumi; Morita Takeshi (2012). "Daily rhythms of the sleep-wake cycle". Journal of Physiological Anthropology. 31 (5): 5. doi:10.1186/1880-6805-31-5. PMC 3375033. PMID 22738268.
  19. ↑ 19,0 19,1 Chang, Anne-Marie; Aeschbach, Daniel; Duffy, Jeanne F.; Czeisler, Charles A. (27 Januarie 2015). "Evening use of light-emitting eReaders negatively affects sleep, circadian timing, and next-morning alertness". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (in Engels). 112 (4): 1232–1237. Bibcode:2015PNAS..112.1232C. doi:10.1073/pnas.1418490112. ISSN 0027-8424. PMC 4313820. PMID 25535358.
  20. ↑ Basner Mathias; Dinges David F (2009). "Dubious Bargain: Trading Sleep for Leno and Letterman". Sleep. 32 (6): 747–752. doi:10.1093/sleep/32.6.747. PMC 2690561. PMID 19544750.
  21. ↑ Fuller Patrick M.; Gooley Joshua J.; Saper Clifford B. (2006). "Neurobiology of the Sleep-Wake Cycle: Sleep Architecture, Circadian Regulation, and Regulatory Feedback". Journal of Biological Rhythms. 21 (6): 482–93. doi:10.1177/0748730406294627. PMID 17107938.
  22. ↑ Phyllis C. Zee & Fred W. Turek (1999), "Introduction to Sleep and Circadian Rhythms", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 1–17.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 Derk-Jan Dijk & Dale M. Edgar (1999), "Circadian and Homeostatic Control of Wakefulness and Sleep", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 111–147'
  24. ↑ 24,0 24,1 Charles A. Czeisler & Kenneth P. Wright, Jr. (1999), "Influence of Light on Circadian Rhythmicity in Humans", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 149–180.
  25. ↑ 25,0 25,1 Piotr Zlomanczuk & William J. Schwartz (1999). "Cellular and Molecular Mechanisms of Circadian Rhythms in Mammals", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 309–342.
  26. ↑ 26,0 26,1 Thomas A. Wehr (1999). "The Impact of Changes in Nightlength (Scotoperiod) on Human Sleep", in Turek & Zee (reds.), Regulation of Sleep and Circadian Rhythms, pp. 263–285.
  27. ↑ Brown, pp. 1134–1138.
  28. ↑ Gottselig JM, Adam M, Rétey JV, Khatami R, Achermann P, Landolt HP (Maart 2006). "Random number generation during sleep deprivation: effects of caffeine on response maintenance and stereotypy". Journal of Sleep Research. 15 (1): 31–40. doi:10.1111/j.1365-2869.2006.00497.x. PMID 16490000.
  29. ↑ Iglowstein I, Jenni OG, Molinari L, Largo RH (Februarie 2003). "Sleep duration from infancy to adolescence: reference values and generational trends". Pediatrics. 111 (2): 302–307. doi:10.1542/peds.111.2.302. PMID 12563055.
  30. ↑ Huang, Z.L.; Zhan g, Z; Qu, W.M. (2014). "Roles of Adenosine and Its Receptors in Sleep–Wake Regulation". In Mori, Akihisa (red.). Adenosine receptors in neurology and psychiatry. International Review of Neurobiology. Vol. 119. pp. 349–371. doi:10.1016/B978-0-12-801022-8.00014-3. ISBN 978-0-12-801022-8. PMID 25175972.
  31. ↑ "The brain from top to bottom: Molecules that build up and make you sleep". McGill University, Montreal, Quebec, Canada. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Februarie 2013. Besoek op 20 September 2012.
  32. ↑ Clark, I; Landolt, H. P. (2017). "Coffee, caffeine, and sleep: A systematic review of epidemiological studies and randomized controlled trials" (PDF). Sleep Medicine Reviews. 31: 70–78. doi:10.1016/j.smrv.2016.01.006. PMID 26899133. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 4 November 2018. Besoek op 19 November 2018.
  33. ↑ Brown, pp. 1138–1102.
  34. ↑ Zhang, Luoying; Fu, Ying‐Hui (2020). "The Molecular Genetics of Human Sleep". The European Journal of Neuroscience. 51 (1): 422–428. doi:10.1111/ejn.14132. PMC 6389443. PMID 30144347.
  35. ↑ Jones, Samuel E.; Tyrrell, Jessica; Wood, Andrew R.; Beaumont, Robin N.; Ruth, Katherine S.; Tuke, Marcus A.; Yaghootkar, Hanieh; Hu, Youna; Teder-Laving, Maris (1 Augustus 2016). "Genome-Wide Association Analyses in 128,266 Individuals Identifies New Morningness and Sleep Duration Loci". PLOS Genetics. 12 (8): e1006125. doi:10.1371/journal.pgen.1006125. ISSN 1553-7404. PMC 4975467. PMID 27494321.
  36. ↑ Barnes, C.M.; Lucianetti, L.; Bhave, D.P.; Christian, M.S. (2015). "You wouldn't like me when I'm sleepy: Leaders' sleep, daily abusive supervision, and work unit engagement". Academy of Management Journal. 58 (5): 1419–1437. doi:10.5465/amj.2013.1063.
  37. ↑ Harvey, A.G.; Payne, S. (2002). "The management of unwanted pre-sleep thoughts in insomnia: Distraction with imagery versus general distraction". Behaviour Research and Therapy. 40 (3): 267–277. doi:10.1016/s0005-7967(01)00012-2. PMID 11863237.
  38. ↑ Lauderdale DS, Knutson KL, Yan LL, Liu K, Rathouz PJ (2008). "Self-Reported and Measured Sleep Duration: How Similar Are They?". Epidemiology. 19 (6): 838–845. doi:10.1097/EDE.0b013e318187a7b0. PMC 2785092. PMID 18854708.
  39. ↑ Insomnia Causes Geargiveer 22 Oktober 2010 op Wayback Machine. Healthcommunities.com. Oorspronklik gepubliseer: 1 Desember 2000; bygewerk: 1 Desember 2007.
  40. ↑ Rhonda Rowland (15 Februarie 2002). "Experts challenge study linking sleep, life span". CNN. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Oktober 2012. Besoek op 29 Oktober 2013.
  41. ↑ Patel SR, Ayas NT, Malhotra MR, White DP, Schernhammer ES, Speizer FE, Stampfer MJ, Hu FB (Mei 2004). "A prospective study of sleep duration and mortality risk in women". Sleep. 27 (3): 440–444. doi:10.1093/sleep/27.3.440. PMID 15164896.
  42. ↑ Patel SR, Malhotra A, Gottlieb DJ, White DP, Hu FB (Julie 2006). "Correlates of long sleep duration". Sleep. 29 (7): 881–889. doi:10.1093/sleep/29.7.881. PMC 3500381. PMID 16895254.; cf. Irwin MR, Ziegler M (Februarie 2005). "Sleep deprivation potentiates activation of cardiovascular and catecholamine responses in abstinent alcoholics". Hypertension. 45 (2): 252–257. CiteSeerX 10.1.1.535.7089. doi:10.1161/01.HYP.0000153517.44295.07. PMID 15642774.
  43. ↑ Thase ME (2006). "Depression and sleep: pathophysiology and treatment" (Free full text). Dialogues in Clinical Neuroscience. 8 (2): 217–226. ISSN 1294-8322. PMC 3181772. PMID 16889107. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Julie 2016. Besoek op 22 Maart 2018.
  44. ↑ Mann, Joseph John; David J. Kupfer (1993). Biology of Depressive Disorders: Subtypes of depression and comorbid disorders, Part 2 (Google books). Springer. p. 49. ISBN 978-0-306-44296-4. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Maart 2017. Besoek op 24 Julie 2009.
  45. ↑ Dahl RE (2009). "The regulation of sleep and arousal: Development and psychopathology". Development and Psychopathology. 8 (1): 3–27. doi:10.1017/S0954579400006945.
  46. ↑ Jenni OG, Dahl RE (2008). "Sleep, cognition, and neuron, and emotion: A developmental review.". In Nelson CA, Luciana M (reds.). Handbook of developmental cognitive neuroscience (2de uitg.). Cambridge, Mass.: MIT Press. pp. 807–817. ISBN 978-0-262-14104-8.
  47. ↑ 47,0 47,1 Scher A (2005). "Infant sleep at 10 months of age as a window to cognitive development". Early Human Development. 81 (3): 289–192. doi:10.1016/j.earlhumdev.2004.07.005. PMID 15814211.
  48. ↑ Spruyt K, Aitken RJ, So K, Charlton M, Adamson TM, Horne RS (2008). "Relationship between sleep/wake patterns, temperament and overall development in term infants over the first year of life". Early Human Development. 84 (5): 289–96. doi:10.1016/j.earlhumdev.2007.07.002. PMID 17707119.
  49. ↑ 49,0 49,1 Bernier A, Carlson SM, Bordeleau S, Carrier J (2010). "Relations between physiological and cognitive regulatory systems: infant sleep regulation and subsequent executive functioning". Child Development. 81 (6): 1739–1752. doi:10.1111/j.1467-8624.2010.01507.x. PMID 21077861.
  50. ↑ Hupbach A, Gomez RL, Bootzin RR, Nadel L (2009). "Nap-dependent learning in infants". Developmental Science. 12 (6): 1007–1012. doi:10.1111/j.1467-7687.2009.00837.x. PMID 19840054.
  51. ↑ de Benedictis, Tina; Larson, Heather; Kemp, Gina; Barston, Suzanne; Segal, Robert (2007). "Understanding Sleep: Sleep Needs, Cycles, and Stages". Helpguide.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Januarie 2008. Besoek op 25 Januarie 2008.
  52. ↑ 52,0 52,1 Hirshkowitz, Max; Whiton, Kaitlyn; et al. (14 Januarie 2015). "National Sleep Foundation's sleep time duration recommendations: methodology and results summary". Sleep Health. 1 (1): 40–43. doi:10.1016/j.sleh.2014.12.010. PMID 29073412. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 November 2017. Besoek op 4 Februarie 2015.
  53. ↑ 53,0 53,1 Raymond Cespuglio, Damien Colas, & Sabine Gautier-Sauvigné, "Energy Processes Underlying the Sleep Wake Cycle"; hoofstuk 1 in Parmeggiani & Velluti (2005).
  54. ↑ "Brain may flush out toxins during sleep". National Institutes of Health. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Januarie 2014. Besoek op 25 Oktober 2013.
  55. ↑ Lulu Xie, Hongyi Kang1, Qiwu Xu, Michael J. Chen, Yonghong Liao, Meenakshisundaram Thiyagarajan, John O'Donne, Daniel J. Christensen, Charles Nicholson, Jeffrey J. Iliff, Takahiro Takano, Rashid Deane, Maiken Nedergaard (2013). "Sleep Drives Metabolite Clearance from the Adult Brain". Science. 342 (6156): 373–377. Bibcode:2013Sci...342..373X. doi:10.1126/science.1241224. PMC 3880190. PMID 24136970.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  56. ↑ Siegel JM (2005). "Clues to the functions of mammalian sleep". Nature. 437 (7063): 1264–1271. Bibcode:2005Natur.437.1264S. doi:10.1038/nature04285. PMID 16251951.
  57. ↑ Gümüştekín K, Seven B, Karabulut N, Aktaş O, Gürsan N, Aslan S, Keleş M, Varoglu E, Dane S (2004). "Effects of sleep deprivation, nicotine, and selenium on wound healing in rats". International Journal of Neuroscience (Submitted manuscript). 114 (11): 1433–1442. doi:10.1080/00207450490509168. PMID 15636354. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2018. Besoek op 10 September 2018.
  58. ↑ Zager A, Andersen ML, Ruiz FS, Antunes IB, Tufik S (2007). "Effects of acute and chronic sleep loss on immune modulation of rats". American Journal of Physiology. Regulatory, Integrative and Comparative Physiology. 293 (1): R504–509. CiteSeerX 10.1.1.868.7030. doi:10.1152/ajpregu.00105.2007. PMID 17409265.
  59. ↑ Opp MR (Januarie 2009). "Sleeping to fuel the immune system: mammalian sleep and resistance to parasites". BMC Evolutionary Biology. 9: 1471–2148. doi:10.1186/1471-2148-9-8. PMC 2633283. PMID 19134176.
  60. ↑ Peres, Judy (14 Maart 2012) A good reason to get your zzz's Geargiveer 22 Mei 2014 op Wayback Machine Chicago Tribune Health, retrieved 26 Maart 2014
  61. ↑ Jenni OG, Molinari L, Caflisch JA, Largo RH (2007). "Sleep duration from ages 1 to 10 years: Variability and stability in comparison with growth". Pediatrics. 120 (4): e769–e776. doi:10.1542/peds.2006-3300. PMID 17908734.
  62. ↑ Van Cauter E, Leproult R, Plat L (2000). "Age-related changes in slow-wave sleep and REM sleep and relationship with growth hormone and cortisol levels in healthy men". JAMA: The Journal of the American Medical Association. 284 (7): 861–868. doi:10.1001/jama.284.7.861. PMID 10938176.
  63. ↑ Plihal Werner, Born Jan (1997). "Effects of early and late nocturnal sleep on declarative and procedural memory". Journal of Cognitive Neuroscience. 9 (4): 534–547. doi:10.1162/jocn.1997.9.4.534. PMID 23968216.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 Rasch B., Büchel C., Gais S., Born J. (2007). "Odor cues during slow-wave sleep prompt declarative memory consolidation". Science. 315 (5817): 1426–9. Bibcode:2007Sci...315.1426R. doi:10.1126/science.1138581. PMID 17347444.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  65. ↑ 65,0 65,1 65,2 65,3 Born J., Wilhelm I. (2012). "System consolidation of memory during sleep". Psychological Research. 76 (2): 192–203. doi:10.1007/s00426-011-0335-6. PMC 3278619. PMID 21541757.
  66. ↑ Diekelmann Susanne, Born Jan (2010). "The memory function of sleep". Nature Reviews Neuroscience. 11 (2): 114–126. doi:10.1038/nrn2762. PMID 20046194.
  67. ↑ 67,0 67,1 Rasch B., Born J. (2013). "About sleep's role in memory". Physiological Reviews. 93 (2): 681–766. doi:10.1152/physrev.00032.2012. PMC 3768102. PMID 23589831.
  68. ↑ Schreiner T., Rasch B. (2015). "Boosting Vocabulary Learning by Verbal Cueing During Sleep". Cerebral Cortex. 25 (11): 4169–4179. doi:10.1093/cercor/bhu139. PMID 24962994.
  69. ↑ 69,0 69,1 Schreiner , Rasch (2017). "The beneficial role of memory reactivation for language learning during sleep: A review". Brain and Language. 167: 94–105. doi:10.1016/j.bandl.2016.02.005. PMID 27036946.
  70. ↑ Ngo H., Martinetz T., Born J., Mölle M. (2013). "Auditory Closed-Loop Stimulation of the Sleep Slow Oscillation Enhances Memory". Neuron. 78 (3): 545–553. doi:10.1016/j.neuron.2013.03.006. PMID 23583623.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  71. ↑ J. Alan Hobson, Edward F. Pace-Scott, & Robert Stickgold (2000), "Dreaming and the brain: Toward a cognitive neuroscience of conscious states", Behavioral and Brain Sciences 23.
  72. ↑ See Freud: The Interpretation of Dreams.
  73. ↑ Hobson J. Alan; McCarley Robert W. (1977). "The Brain as a Dream-State Generator: An Activation-Synthesis Hypothesis of the Dream Process". American Journal of Psychiatry. 134 (12): 1335–1348. doi:10.1176/ajp.134.12.1335. PMID 21570.
  74. ↑ Brown, pp. 1146–1147.
  75. ↑ Buman, M.P.; King, A. C. (2010). "Exercise as a Treatment to Enhance Sleep". American Journal of Lifestyle Medicine. 4 (6): 500–514. doi:10.1177/1559827610375532.
  76. ↑ López HH, Bracha AS, Bracha HS (2002). "Evidence based complementary intervention for insomnia" (PDF). Hawaii Medical Journal. 61 (9): 192, 213. PMID 12422383. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2015. Besoek op 16 Desember 2010.
  77. ↑ "What is Sleep Apnoea? (Sleep Apnea)". britishsnoring.co.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Julie 2017. Besoek op 6 April 2019.
  78. ↑ 78,0 78,1 Silva, Andressa Alves da; Mello, Renato Gorga Bandeira de; Schaan, Camila Wohlgemuth; Fuchs, Flávio D; Redline, Susan; Fuchs, Sandra C (2016). "Sleep duration and mortality in the elderly: a systematic review with meta-analysis". BMJ Open. 6 (2): e008119. doi:10.1136/bmjopen-2015-008119. ISSN 2044-6055. PMC 4762152. PMID 26888725.
  79. ↑ Mander, Bryce A.; Winer, Joseph R.; Walker, Matthew P. (2017). "Sleep and human aging (Review)". Neuron. 94 (1): 19–36. doi:10.1016/j.neuron.2017.02.004. ISSN 0896-6273. PMC 5810920. PMID 28384471.
  80. ↑ "Aging changes in sleep". MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health. 2 Oktober 2019. Besoek op 12 Oktober 2019.
  81. ↑ Dugdale, David, C. (22 May 2011). Sleepwalking Geargiveer 5 Julie 2016 op Wayback Machine. US National Institutes of Health.
  82. ↑ 82,00 82,01 82,02 82,03 82,04 82,05 82,06 82,07 82,08 82,09 82,10 Carol M. Worthman; Melissa K. Melby. "6. Toward a comparative developmental ecology of human sleep". A comparative developmental ecology. Emory University. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (hulp); |archive-url= requires |url= (hulp); Onbekende parameter |chapterurl= geïgnoreer (hulp)
  83. ↑ Slumber's Unexplored Landscape Geargiveer 20 Februarie 2008 op Wayback Machine. Science News Online (25 September 1999). Besoek op 1 Desember 2011.
  84. ↑ Ekirch, A. Roger (2001). "Sleep we have lost: Pre-industrial slumber in the British Isles". The American Historical Review. 106 (2): 343–385. doi:10.2307/2651611. JSTOR 2651611. PMID 18680884.
  85. ↑ 85,0 85,1 Hegarty, Stephanie (22 Februarie 2012). "The myth of the eight-hour sleep". BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2012. Besoek op 22 Februarie 2012.
  86. ↑ Huntington, Ellsworth (1915) Civilization and Climate Geargiveer 17 Augustus 2016 op Wayback Machine. Yale University Press. p. 126
  87. ↑ Dilara Hafiz; Imran Hafiz; Yasmine Hafiz (2009). The American Muslim Teenager's Handbook. ISBN 978-1-4169-8699-7.
  88. ↑ 88,0 88,1 88,2 88,3 William, Simon J. (2005). Sleep and Society: Sociological Ventures Into the Un(known). New York City, New York en Londen, Engeland: Routledge. pp. 95–96. ISBN 978-0-415-35419-6. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 89,3 89,4 89,5 Hansen, William (2017). The Book of Greek & Roman Folktales, Legends & Myths. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. pp. 132–133. ISBN 978-0-691-17015-2.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 Burstein, Andrew (2007). The Original Knickerbocker: The Life of Washington Irving. New York: Basic Books. pp. 120–338. ISBN 978-0-465-00853-7. Rip Van Winkle.
  91. ↑ Welch, Deshler (9 Mei 1887). The Theater. Vol. 3. New York City, New York: Theatre Publishing Company. p. 139. Besoek op 21 Junie 2017.
  92. ↑ Thorn, John. "Saint Rip". nyfolklore.org. Voices: The Journal of New York Folklore. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Oktober 2017. Besoek op 21 Junie 2017.
  93. ↑ 93,0 93,1 Rothschild, Clare K. (2014). Paul in Athens: The Popular Religious Context of Acts 17. Tübingen, Germany: Mohr Siebeck. pp. 40–42. ISBN 978-3-16-153260-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  94. ↑ Jones, Brian Jay (2008). Washington Irving: An American Original. New York: Arcade Books. pp. 177–178. ISBN 978-1-55970-836-4.
  95. ↑ Frank, Priscilla (24 Junie 2016). "Why Have Artists Always Found Sleep Such A Fascinating Subject?". HuffPost. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Julie 2017. Besoek op 14 Julie 2017.

Bronne

wysig

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Slaap&oldid=2620390"