Stephanus Schoeman

Kommandant-Generaal Stephanus Schoeman (15 Maart 1810, Oudtshoorn – 19 Junie, 1890) was waarnemende Staatspresident van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) van 6 Desember 1860 tot 17 April 1862. Hy het ook tydens die Transvaalse Burgeroorlog as Staatspresident gedien (tot 19 Januarie 1863).

Stephanus Schoeman
Stephanus Schoeman
2de President van die Zuid-Afrikaansche Republiek
Ampstermyn 6 Desember 1860 – 17 April 1862
Voorafgegaan deur	Marthinus Wessel Pretorius
Opgevolg deur	W.C. Janse van Rensburg
Persoonlike besonderhede
Gebore	15 Maart 1810 Oudtshoorn, Kaapprovinsie
Sterf	19 Junie, 1890
Eggenoot/-note	Elsie van Heerden

Die eerste Schoeman het in 1674 in die Kaapkolonie aangekom uit Ditmarschen in Sleeswyk-Holstein, Duitsland. Ditmarschen was tot 1550 'n klein “'Boererepubliek” (Duits: Burenrepublik). Die herinnering aan die vrye Boererepubliek het waarskynlik by die immigrante na Suid-Afrika voortgeleef.

Schoeman het met die weduwee van Hendrik Potgieter getrou.

Groot Trek en vestiging in die Transvaal

Stephanus Schoeman was 'n Trekkerleier onder sy eie vlag. Hy het by Andries Pretorius se groep aangesluit en in die Slag van Bloedrivier geveg. Een van die drie kanonne wat in die slag gebruik is, "Ou Grietjie", het aan Schoeman behoort en word nou in die Voortrekker Museum tentoongestel. Dit is uit Duitsland ingevoer en op 'n stel wawiele gemonteer.

Hy het hom aanvanklik in die Zoutpansberg gevestig, maar het ook 'n plaas in Pretoria besit in die omgewing waar die Pretoria Dieretuin vandag geleë is. Bloedstraat was ook deel van sy plaas.

Konflik met Marthinus Wessel Pretorius en presidentskap

Schoeman se rooi hare, vurige temperament en hewige dispute met ander Boere leiers het hom die bynaam "Stormvogel van die Noorde" besorg.

Schoeman was Kommandant-Generaal in die Zoutpansberg van November 1854 tot Januarie 1858. As Kommandant-Generaal was Schoeman betrokke in 'n hewige konflik met Marthinus Wessel Pretorius, die ZAR se eerste President en skrywer van die republiek se grondwet. Schoeman het die grondwet verwerp. Hy is hierin ondermeer deur Willem Cornelis Janse van Rensburg, wat hy vervolgens as voorlopige kommandant aangestel het, ondersteun. Van Rensburg het Schoeman in onderhandelinge met die Pretorius faksie verteenwoordig. In 1858, toe Schoeman siek geword het, is Van Rensburg as waarnemende Kommandant-Generaal aangestel.

Aan die einde van 1859 is MW Pretorius, wat die seun van die Voortrekker leier Andries Pretorius was, ook verkies as president van die Oranje-Vrystaat Republiek. Die Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek het hom ses maande gegun om sy amp in die Vrystaat te aanvaar. Toe die verlof verstryk het die Volksraad Pretorius egter nie toegelaat om sy voormalige amp as president van die ZAR te hervat terwyl hy ook president van die Vrystaat was nie. Die ZAR presidensie was dus vakant en JH Grobler sou as waarnemende president aangestel word. Kommandant-Generaal Stephanus Schoeman het geweier om Grobler as waarnemende president te aanvaar. Schoeman, met die ondersteuning van baie ontevrede burgers, het Grobler van sy amp onthef en Schoeman het self oorgeneem. Die ongrondwetlike in oorname van die presidensie sou tot burger oorlog lei.

In 1861 het die Volksraad besluit om teen Schoeman, wat saam met sy volgelinge steeds geweier het om sy posisie op te gee, op te tree. Paul Kruger het tussenbeide getree, maar niemand was bereid om radikale aksie te neem nie en 'n bitter briewe stryd het tussen Schoeman en Kruger ontstaan. Eers in 1862, toe die Volksraad die Schoeman faksie tot rebelle verklaar, kon Kruger sy burgers tot aksie oproep.

Kruger, wat in Arpil 1862 tot kommandant-generaal verkies is, het daarin geslaag om Schoeman oor die Vaalrivier te verdryf. Schoeman se faksie het probeer om hulle posisie met mag te herstel. Kommandant Jan Viljoen het in Januarie 1864 'n sogenaamde 'volksleër' teen Kruger en sy 'Staatsleër' gelei, maar hulle is by die Krokodilrivier verslaan.

Vrede is bewerkstellig toe 'n nuwe verkiesing in 1864 gehou is. Pretorius het vir 'n tweede keer president van die ZAR geword en Kruger het sy posisie as bevelvoerder behou. Pretorius het uiteindelik in 1871 bedank nadat hy skouspelagtig daarin misluk het om die Keate toekenning te verhoed waarvolgens 'n groot deel van die Wes-Transvaal afgegee moes word om aan die Barolongstam se eise te voldoen.

Later lewe en nalating

Schoemanstraat in Pretoria sowel as die dorp Schoemansdal is na Stephanus Schoeman vernoem.

Schoeman se kleinseun Gustav Preller het 'n leidende geskiedkundige en taalstryder vir die Afrikaanse taal geword. een van sy seuns, Johan Schoeman, het weer bekend geword vir die publikasie van anti-Kommunistiese materiaal.

Bronne

• O.J.O. Ferreira, Stormvoël van die Noorde: Stephanus Schoeman in Transvaal (Pretoria: Makro-Boeke, 1978)

Voorafgegaan deur Marthinus Wessel Pretorius

Staatspresident van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Waarnemend) 6 Desember 1860 – 17 April 1862 (in rebellie tot 19 Januarie 1863)

Opgevolg deur Willem Cornelis Janse van Rensburg