Theo Gerdener
Theodor J.A. (Theo) Gerdener (gebore in Kaapstad op 19 Maart 1916 – 21 November 2013) was 'n joernalis, skrywer, Natalse administrateur, adjunkminister, senator, minister van binnelandse sake en ná sy bedanking uit die Nasionale Party leier van die Demokratiese Party (1973).
| Theo Gerdener | |
 Theo Gerdener in 1953 toe hy lid van die provinsiale raad vir Dundee en waarnemende sekretaris van die Nasionale Party in Natal was. | |
Minister van Binnelandse Sake
| |
| Ampstermyn 1970 – 1972 | |
| Eerste minister | John Vorster |
|---|---|
| Voorafgegaan deur | Marais Viljoen |
| Opgevolg deur | Connie Mulder |
Leier van die Nasionale Party in Natal
| |
| Ampstermyn 1970 – 1972 | |
| Eerste minister | John Vorster |
| Voorafgegaan deur | Willie Maree |
| Opgevolg deur | Owen Horwood |
Persoonlike besonderhede
| |
| Gebore | 19 Maart 1916 Kaapstad, Unie van Suid-Afrika |
| Sterf | 21 November 2013 (op 97) Pretoria |
| Politieke party | Nasionale Party Demokratiese Party (1973) |
Agtergrond
wysigGerdener was 'n seun van prof. dr. G.B.A. Gerdener van die Kweekskool op Stellenbosch.[1] Theo Gerdener se oupa was eerw. Johann Gerdener (1841–1891), 'n Rynse sendeling wat na Suid-Afrika gekom en op Wupperthal gewerk het. Sy oom, wat getroud was met sy pa se enigste suster, Elisabeth Anna Luise, was die Afrikaanse letterkundige en NG predikant ds. P.D. Rossouw. Theo Gerdener studeer in die regte en filosofie aan die Universiteit van Stellenbosch en word in 1937[2] 'n verslaggewer by Die Burger. Hy was toe reeds 'n ywerige politikus wat op takvlak by die Nasionale Party betrokke was. Hy trou op 22 Januarie 1943 met Martha van Rensburg. Uit die huwelik is 'n seun en twee dogters gebore.
Gerdener werk 'n aantal jare lank vryskut totdat Nicolaas Havenga, destyds minister van finansies, hom in 1953 nader om te help met organisasiewerk tydens die 1953-verkiesing. Dit besorg hom die pos van hoofsekretaris van die NP in Natal. As lid van die provinsiale raad en medestigter van die enigste, destydse Afrikaanse koerant in Natal, Die Nataller,[3] wat later deur Perskor as Tempo uitgegee is, maak hy sy merk in die oorheersend-Engelse provinsie. Hy was 'n tyd lank senator en word in 1961 die agtste administrateur van Natal. Hy was dié provinsie se jongste administrateur en ook die eerste Afrikaanssprekende wat dié pos beklee het. Ondanks die weerstand teen die aanstelling van 'n Afrikaner in Natal het hy mettertyd die wantroue van die publiek te bowe gekom.
Politieke opgang
wysigIn 1970 stel die eerste minister, mnr. B.J. Vorster, hom aan as minister van binnelandse sake. Hy het geglo Suid-Afrika maak sy isolasie in die wêreld weens sy politieke beleid veel groter as wat nodig is en dat vinniger vordering gemaak moes word sodat alle volksgroepe in Suid-Afrika volle menswaardigheid en burgerregte kon kry, hoewel die identiteitsgevoel van elke bevolkingsgroep sterk onderstreep moet word. Dus tree hy uit die kabinet in die tweede helfte van 1972 ná 'n aantal botsings op kabinetsittings,[4] nadat hy nie sy kollegas tot sy gedagterigting kon oorhaal nie. Aan die einde van daardie jaar verlaat hy ook die Nasionale Party. Sy dogter Marlien Wessels het ná sy dood gesê haar pa se "verligte en visioenêre politieke siening (was) nie welkom in die destydse (N)asionale regering nie en hy (is) verplig om te bedank"[5]
Verlaat Nasionale Party
wysig
Hy stig Aksie Suid-Afrika en Suider-Afrika, wat nie veronderstel was om 'n politieke party te word nie, maar sou konsentreer op vergaderings waar dialoog bevorder sou word, projekte vir die opvoeding van swart volwassenes van stapel gestuur sou word, mediese bystand in terroriste-streke verleen sou word en navorsing in verband met lone en salarisse onderneem sou word. Hy het juis as minister kwaai in die spervuur gekom oor 'n toespraak waarin hy onder andere beter vergoeding vir gekleurdes bepleit het. Op 'n kabinetsitting het sy kollegas prontuit gesê sy optrede maak hom onwelkom in die kabinet.
Ses maande voor die algemene verkiesing van 1974 stig hy egter op 16 November 1973 die Demokratiese Party in 'n sysaaltjie van die Johannesburgse stadsaal. Minder as 200 belangstellendes het die stigtingsvergadering bygewoon.[6] Onder die persoonlikhede aan die hooftafel was J.T. Biebuyck, gewese Natalse direkteur van onderwys, Winchester Gould, gewese Rhodesiese parlementslid en Albert Preston, gewese Britse parlementslid. Die party het die integrasie van die bruin en Indiese groepe met die blankes, maar afsonderlike ontwikkeling vir swartes, voorgestaan.
Gerdener is beskou as brugbouer tussen Afrikaans- en Engelssprekendes in Natal en wou ook as brugbouer optree met die D.P., maar dié keer tussen rassegroepe. Die D.P. wou afwyk van die Nasionale Party se beleid van vier rassegroepe en net twee strome behou, soos destyds in Rhodesië, naamlik wit, bruin en Indiër saam as nie-swart enersyds en swart andersyds. Die party het die "werklikheid" van tuislande aanvaar, maar die regering moes weer na konsolidasie van die state se grense kyk en die tuislande se leiers hierin ken. Die party wou wegdoen met alle diskriminasie teen bruin mense en Indiërs en hulle saam met wit lede in dieselfde parlement laat sit.
Nie een kandidaat van die D.P. is in 1974 verkies nie, maar hulle het, gegewe die party se kort bestaan, verbasend goed gevaar. In 'n tussenverkiesing in 1975 in die "veilige" V.P.-kiesafdeling Umhlatuzana het die Natalse leier van die V.P. Gerdener met net 30 stemme verslaan.
Na Nuwe Republiek Party
wysigGerdener het sir De Villiers Graaff se veldtog om 'n opposisieparty met 'n breër basis te stig gesteun, en uiteindelik met die V.P. in die Nuwe Republiek Party saamgesmelt op 29 Junie 1977. Gerdener bedank egter kort voor die algemene verkiesing van 30 November 1977, hoofsaaklik as gevolg van 'n meningsverskil oor die N.R.P. se kandidaat in Hillbrow.
Gesinslewe
wysigGerdener was getroud met Martha. Hulle het drie kinders: Gustav, Geta Nel, en Marlien Wessels,[7] en ten tyde van Gerdener se 85ste verjaardag in 2001 was daar 10 kleinkinders en twee agterkleinkinders.[8]
Sien ook
wysigBronne
wysig- Mostert, J.P.C. 1986. Politieke Partye in Suid-Afrika. Bloemfontein: Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S.
- Roberts, T. (hoofredakteur). 1975. Who's Who of Southern Africa. Johannesburg: Combined Publishers (Edms) Bpk.
Verwysings
wysig- ↑ Isolde Gerdener (82) in Rosebank oorlede Die Burger 11 Augustus 1986
- ↑ 90 jaar nie lank genoeg vir bekende inwoner[dooie skakel] Beeld 29 Maart 2006
- ↑ Het jy gehoor?[dooie skakel], Beeld, 27 Oktober 1999
- ↑ Lys van Suid-Afrikaanse kabinetsministers
- ↑ Gerdener 'rolmodel van hoe mens moet leef' [dooie skakel], Netwerk24.com, gepubliseer in Beeld op Vrydag 22 November 2013. URL besoek op 11 November 2014
- ↑ Pakendorf, Harald, in Perspektief op ons partypolitiek en politieke partye. 1976. Potchefstroom: Instituut vir Suid-Afrikaanse Politiek, Potchefstroomse Universiteit vir C.H.O.
- ↑ Haar profiel op Facebook
- ↑ Het jy gehoor?[dooie skakel] Beeld 23 Maart 2001
Eksterne skakels
wysig- (af) ‘Verligte’ minister Gerdener oorlede[dooie skakel], Beeld, 23 November 2013. URL besoek op 18 Oktober 2015.
- Sy drama Die onthoofde lyk (uitgegee 1951) te koop op Bidorbuy.co.za 25 Junie 2021.
- Sy drome word ná 18 jaar waar[dooie skakel] Beeld 12 November 1990.
- "Afrikaanse pers het dié party doodgeswyg", Beeld, 25 Februarie 2008.
- "Gerdener 'rolmodel van hoe mens moet leef' " Geargiveer 3 Desember 2013 op Wayback Machine, Die Burger, 22 November 2013.