Tugela-Vaal-waterprojek
Die Tugela-Vaal-waterprojek is 'n projek om water vanaf die Tugelarivier na die Vaaldam te neem. Die projek bestaan uit 'n reeks damme en pompstasies. Die belangrikste damme is:
Die Tugela- Vaal-waterprojek is ʼn skema waardeur water van die Tugelabekken in Noord-Natal oor die Drakensberge na die Vaalbekken verplaas word ten einde in die toenemende waterbehoeftes van die Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging- gebied (PWV)-gebied) te voorsien. Die eerste fase van die projek, waarmee in 1970 begin is, is op 8 November 1974 in bedryf gestel en die tweede fase nader voltooiing.
Die eerste fase is saamgestel uit 5 komponente, wat 'n aantal studamme, twee pompstasies en die Spioenkop- en die Sterkfonteindam behels. Die tweede fase, die Drakensberg-pompopgaarskema, is ontwerp om benewens 'n verdere aanvulling van die Vaalrivier se watervoorraad, ook hidroëlektriese krag te ontwikkel deur water van die Vrystaatse kant van die Drakensbergplato na die oorkantste eskarp te laat terugvloei.
Voordat die omvattende Tugela-Vaalprojek in 1970 aangepak is om in die toenemende waterbehoeftes van die Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging- gebied (PWV-gebied) te voorsien, was die Vaalrivier reeds die beste benutte waterbron in Suid-Afrika. Benewens kleiner pompinstallasies het die Vaal- en die Bloemhofdam asook die Vaalrivier en die Vaalhartsstudam in die eerste helfte van die sewentigerjare saam gemiddeld 4,02 miljoen mJ water per dag verskaf.
Hiervan is 2 miljoen mJ verskaf aan 'n gebied wat van Pretoria en Rustenburg in die noorde tot by die Vrystaatse Goudvelde en Heilbron in die suide, en van Bethal in die ooste tot by Wolmaransstad in die weste strek. As die grootste metropolitaanse, myn-en nywerheidsgebied in Afrika is die gebied uiters gevoelig vir watertekorte, wat voorheen dikwels vanweë droogte ontstaan het.
Teen 1974 het die vraag na water die veilige lewering vanuit die Vaalrivier geëwenaar, maar toe die eerste fase van die Tugela-Vaalprojek op 8 November van daardie jaar in bedryf gestel is, kon die watervoorraad van die Vaalrivier met water vanuit die Tugelarivier tot 5,03 miljoen m3 per dag (ʼn vermeerdering van 25 %) aangevul word. Voordat daar op die interbekkenoorplasing van die Tugela na die Vaal besluit is, is oorweeg om die
Vaaldam te vergroot of 'n derde dam in die Vaalrivier te bou. In eersgenoemde geval sou die dam se groter wateroppervlakte soveel verdamping meebring dat enige voordele daardeur uitgeskakel sou word. Wanneer die water volvlakhoogte bereik, beslaan dit reeds 29 550 ha, en die hoeveelheid water wat daagliks deur verdamping verlore gaan, is gelykstaande met die onttrekking deur die Randwaterraad.
Waardevolle landbougrond sou weer met die aanbou van 'n nuwe dam moes toegestoot word, en daar was ook geen waarborg dat so 'n dam betyds sou vol loop om in die onmiddellike behoeftes te voorsien nie. Met die oog op die verspreiding van natuurlike hulpbronne van ʼn gebied waar dit relatief volop is na ʼn gebied waar dit relatief skaars is, is daar op die aaneenskakeling van die Tugela- en die Vaalrivierstelsel besl
Die Tugelarivier, wat in Montaux-Sources in Lesotho ontspring, het vroeër diep in die platorand van die Drakensberge ingesny en sytakke van die Vaal weggelei. Eersgenoemde het 'n waterryke afvoergebied, en aangesien die Tugelavallei beperkte besproeiingsmoontlikhede het, is die ontwikkeling langs die rivier ook nie deur die projek benadeel nie.
Die Tugela-Vaalprojek behels ʼn aantal damme, kanale en tonnels, pompstasies, asook 'n pompopgaarskema (Drakensbergprojek - tweede fase) waar hidroëlektriese krag ontwikkel sal word. Wanneer die projek in sy geheel voltooi is, sal die Vaalrivier se watervoorraad met 800 miljoen m3 aangevul word - ongeveer 60 % daarvan vanweë beter benutting van die rivier se eie water. Nadat die eerste fase voltooi is, kon 240 miljoen m3 van die Vaalrivier se water wat voorheen verlore gegaan het, reeds bespaar word.
Aangesien die damme in die Vaalrivier teenswoordig kan staatmaak op reserwewater wat van oorkant die Drakensbergplato af in die Sterkfonteindam naby Harrismith ingelei word, kan die watervlakke laag gehou word en is die verdamping derhalwe aansienlik minder. Vanweë die lae watervlakke is daar ook meer ruimte in die damme vir vloedwaters, sodat die waterverliese wat vroeër tydens oorstromings voorgekom het, uitgeskakel word.
Die siviele-ingenieurswerke van die projek is deur die Departement van Omgewingsake opgerig, terwyl die pompstasies en pypleidings deur die Randwaterraad in samewerking met Eskom aangelê is; laasgenoemde het veral 'n groot aandeel in die Drakensbergpompopgaarprojek. Die konstruksiewerke is geleë aan weerskante van die Drakensbergplato, wat die waterskeiding vorm tussen riviere wat na die Indiese Oseaan en die Atlantiese Oseaan vloei.
Eerste fase
wysigDie eerste fase bestaan uit 5 komponente, wat die oorplasing van 130 miljoen m3 water per jaar van die Tugela- na die Vaalbekken moontlik gemaak het. Tydens die tweede fase sal die volume tot 326 miljoen m3 opgestoot word. Die vernaamste komponent van die eerste fase is die hoofpompstasie by Jagersrust, waarvandaan die Tugela se water oor die eskarp na die Sterkfonteindam gelig word. In die reënseisoen vloei water uit die Bo-Tugela regstreeks na Jagersrust, terwyl dit in die droër periodes vanuit die opgaarkom by die Drielpompstasie soontoe gepomp word. Benewens die komponente by Jagersrust, Sterkfontein en Driel behels die eerste fase ook die Spioenkopdam en die Bo-Tugela-afleiwerke.
Tweede fase
wysigDie Drakensbergpompopgaarprojek, wat in die tweede fase van die Tugela-Vaalprojek aangepak is, word deur die Departement van Omgewingsake in samewerking met Eskom onderneem en strek tot voordeel van sowel die water- as elektrisiteitsverbruikers. Water word naamlik buite spitsverbruiktye in ʼn tempo van 200 m3/s vanuit die Kilburndam aan die Natalse kant van die Drakensberge na die Driekloofdam aan die oorkantse eskarp gepomp, terwyl dit in spitsverbruiktye terugvloei sodat dit vir die ontwikkeling van hidroëlektriese krag gebruik kan word.
'n Pompopgaarstasie is vir die doel aan die voet van die Drakensberge in Natal opgerig, en benewens die Kilburn-en die Driekloofdam, vorm ook die Woodstockdam deel van die fase. Van die komponente wat tydens die eerste fase opgerig is, word nou ook uitgebrei. Die kombinering van hidrokragontwikkeling en waterverskaffing brei nie net die projek geweldig uit nie, maar bring ook ʼn besparing van ongeveer R50 miljoen mee.
- Drielpompstasie en keerwal
- Woodstockdam
- Kilburndam
- Driekloofdam
- Sterkfonteindam
Die projek het ook 'n hidroëlektrisiteitskomponent; die Drakensberg-pompopgaarskema.
Bron
wysig- van Robbroeck, T.P.C.: Die Tugela-Vaal-staatswaterprojek. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 25, nr. 1, September 1975
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 163 - 166
- Op Pad in Suid-Afrika. B.P.J. Erasmus. 1995. ISBN 1-86842-026-4