Benin

Benin (Frans: Bénin, [benɛ̃], ), amptelik die Republiek Benin (République du Bénin), is 'n republiek in Wes-Afrika met golwende vlaktes, heuwels en lae berge. Dit lê aan die Bog van Benin en grens aan Niger in die noorde, Nigerië in die ooste, Togo in die weste en Burkina Faso in die noordweste. Landbou is die vernaamste bron van inkomste. Die staat is ’n lid van die Afrika-unie.

Republiek Benin
République du Bénin (Frans)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Fraternité, Justice, Travail (Frans vir: "Broederskap, Geregtigheid, Arbeid")
Volkslied: L'Aube Nouvelle (Frans vir: "Die aanbreek van 'n nuwe dag")
Hoofstad	Porto-Novoa 6°30′N 2°36′O
Grootste stad	Cotonou 6°22′N 2°26′O
Amptelike tale	Frans
Regering • President	Presidensiële republiek Patrice Talon
Onafhanklikheid • van Frankryk	1 Augustus 1960
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	114 763 km2  (100ste) 44 310 myl2 0,4
Bevolking  - 2016-skatting  - 2013-sensus  - Digtheid	10 872 298 (82ste) 10 008 749 78,1 / km2 (120ste) 202,2 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2019-skatting $29,918 miljard $2 552
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2019-skatting $11,386 miljard $971
MOI (2017)	0,515 (163ste)  –  laag
Gini (2015)	47,8 –  hoog
Geldeenheid	CFA-frank (XOF)
Tydsone  - Somertyd	WAT (UTC+1) nie toegepas nie (UTC+1)
Internet-TLD	.bj
Skakelkode	+229
a. Cotonou is die regeringsetel. Skattings vir hierdie land reken die effek van sterftes as gevolg van Vigs is; dit kan lei tot laer lewensverwagting, hoër sterftesyfers en veranderinge in die verspreiding van die bevolking volgens ouderdom en geslag as wat normaalweg verwag sou word.

Nasa-satellietbeeld van Benin

Benin beslaan 'n oppervlakte van 114 763 km² en het 'n bevolking van 10 872 298 in 2016 gehad. Die hoofstad is Porto-Novo, terwyl die grootste stad Cotonou is.

Benin was in die koloniale tydperk as die "Slawekus" bekend. In die 16de eeu ontstaan die eerste Portugese nedersettings, wat veral vir slawehandel gebruik is. Slawe is deur die Portugese, later ook Britte, Dene en Franse, van die inheemse stamhoofde gekoop en na die Amerikas gebring. In die jaar 1885 was daar nog steeds slawe in Benin verkoop.

Ná die Franse verowering, wat in 1894 voltooi is, word die gebied 'n kolonie van Frankryk. Die land dra na sy onafhanklikheid in 1960 die naam Dahomey, maar neem in Desember 1975 die naam van die ou Nigeriese Koninkryk Benin aan.

Geografie

Kaart van Benin

Benin is 'n tropiese gebied aan die kus van Opper-Guinee, wat deur Burkina Faso en Niger in die noorde, Togo in die weste en Nigerië in die ooste begrens word. Die Atlantiese Oseaan met die Golf van Guinee vorm die suidelike grens van die land. Die grootste stede lê almal in die smal kusgebied.

Strandmere, wat ten noorde geleidelik begin verland, oorheers die landskap net agter die kusgebied. Die Ouémé-rivier, die grootste in Benin, vorm tussen die stede Porto-Novo en Cotonou die Lac Nokoué, 'n vergrote strandmeer. Die strandmere is 'n belangrike visvanggebied vir die inheemse bevolking, terwyl die droë streke vir landbou geskik is. Die riviervlaktes ten noorde van die strandmeerstreek word gereeld oorstroom en is 'n perfekte gebied om rys te verbou.

Die vrugbare Terre de Barre met sy grond van sand en leem oorheers die vlaktes tussen die heuwels, wat die derde landskap van Benin vorm.

Die sentrale en noordelike gebiede van Benin is plato-agtig en word in die noordweste deur die Atakoragebergte begrens. Die vlaktes van Pendjari in die uiterste noordweste vorm die grens met Burkina Faso. Met net een reënseisoen is die noordelike gedeelte van die land minder geskik vir landbou en word gekenmerk deur 'n nomadiese leefwyse.

Geskiedenis

Amasones (AHOSI)-veterane in 1908

Voodoo (toordery)-tempel in Ouidah

Vlag van die Volksrepubliek Benin (1975–1990)

Die geskiedenis van die moderne staat Benin begin in die 17de eeu met die samesmelting van 'n aantal koninkryke tot die Ryk Abomey, waarvan ook die moderne naam Dahomey afgelei is. Die ryk word oorheers deur die Ewe-stam en bestaan tussen 1625 en 1894, met aanvanklik Alada en later Aboma, met sy kenmerkende grootskaalse leempaleise, as sy hoofstad. Die ryk voer bloedige oorloë teen sy buurstate. Sy ekonomiese en kulturele basis behoort tot die grusaamste van Afrika. Naas grootskaalse slawehandel met die Europeërs, was rituele van menseoffers deur die sogenaamde Luiperdkult en tydens die begrafnisplegtigheid van 'n koning tot by die 19de eeu alledaags. Ook krygsgevangenes is gereeld vermoor.

Vanaf die 18de eeu verower Europese koloniale magte die suidelike deel van die gebied en begin met die oprigting van forte.

'n Ander kenmerk van die gebied is die Amasoneleër van tussen 5 000 en 10 000 vroulike soldate, wat saam met die manlike krygers veg en weens hulle dapperheid en grusaamheid gevrees is. In 1890 het die Amasones steeds teen die Franse troepe geveg.

In 1894 begin Frans-Senegalese troepe oorlog teen die Ryk Abomey voer. Die koning word gevange geneem en die land beset. Sedert 1899 is die gebied 'n kolonie en deel van Frans-Wes-Afrika. In 1946 word Dahomey 'n oorsese gebied binne die Franse Gemeenskap (Communauté Française).

Dahomey kry in 1957 'n nuwe status as selfregerende gebied met interne onafhanklikheid, en op 4 Desember 1958 word die Republiek Dahomey uitgeroep. Op 2 Augustus 1960 kry Dahomey sy volle onafhanklikheid van Frankryk en verlaat die Franse Gemeenskap.

Aangesien politieke partye volgens etniese lyne gevorm word, bly die politieke situasie onstabiel. Tydens die verkiesing van die Wetgewende Vergadering in 1959 breek onluste uit, wat deur Franse troepe onderdruk word.

Die militêre leiers probeer deur 'n aantal staatsgrepe 'n meer stabiele bedeling tot stand bring. Die basiese sosiale en historiese teenstelling is tussen die Fransgesinde burgery, nyweraars en regeringsamptenare en minder bevoorregte groepe van die bevolking, maar ook tussen die suide en noorde en tussen die verskillende etniese groepe van die land.

In 1975 neem Dahomey die nuwe naam "Volksrepubliek Benin" aan, wat na 'n voormalige ryk in Nigerië verwys.

Van 1972 tot 1989 is ’n Marxisties-Leninistiese regime onder president Ahmed Kérékou in beheer, wat die land se ontwikkeling geknou het. Van 1991 af word daar egter gereeld verkiesings gehou.

Ekonomie

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Ekonomie van Benin.

Katoenveld in Noord-Benin

Benin is een van die armer ontwikkelende lande in Afrika, waar landbou – en veral bestaansboerdery – nog steeds die ekonomiese basis is. Plaaslike grondstowwe sluit ystererts, marmer en kalksteen in. Daar is moontlik ook ruolie langs die kus.

Cotonou dien as die nywerheidsentrum van die land; hier word veral die landbouprodukte verwerk.

Bevolking

Kinders wat by 'n skool eet as deel van 'n voedselhulpprogram

Benin se inheemse bevolking behoort oorwegend tot die volkere van die Wes-Afrikaanse Soedangroep. Die Ewe, wat ook die staatsvolk in die buurstaat Togo is, die Adja en die Fon is die grootste etniese groepe van Benin. Naas die Soedanvolke is daar sowat 13 persent Joroeba (wat soms ook Nago genoem word).

Die noorde van die land word deur 'n verskeidenheid van kleiner volke bewoon, onder meer die Fulbe, wat 'n nomadiese bestaan voer, die Bariba, 'n noordelike Soedanvolk, en kleiner stamme.

In die noorde verdring die Islam geleidelik die inheemse natuurgelowe, terwyl die meerderheid van die bevolking in die suide aanhangers van Christelike godsdienste is.

Die digbevolkte suide vorm in demografiese opsig 'n groot teenstelling met die noordelike gebiede; hier is die meeste stedelike gebiede. Die meerderheid van die bevolking bewoon die platteland, en meer as 60 persent is ongeletterd.

Tale

Verspreiding van Gbe-tale in Suid-Benin

Frans dien as die ampstaal van Benin. Die tweede belangrikste taal is Joroeba, wat danksy suksesvolle pogings om 'n verkeerstaal uit die meer as twintig stamdialekte te vorm nou ook in die onderwys en in die media gebruik word. Sy kenmerkende fonetiek sluit hoë, gemiddelde en lae klankvariasies in. Joroeba word soos Ewe, Fon en Goen veral in die suide gepraat. Die Goen-tale vorm met behulp van voor- en agtersetsels 'n aantal woordklasse om liggaamsdele, diere, voorwerpe en gebeure te benoem.

Belangrike tale in die noorde is Somba, Bariba, Dendi, Hausa en Fulani, terwyl Mina veral in die weste gepraat word.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Benin.
• (en) Toerisme-inligting oor Benin op Wikivoyage