Togo

Togo (Frans: [tɔˈgo], ), amptelik die Togolese Republiek (République togolaise), is 'n land in Wes-Afrika, wat grens aan Ghana in die weste, Benin in die ooste en Burkina Faso in die noorde. In die suide het dit 'n kort kus aan die Bog van Benin en die Golf van Guinee waar die hoofstad en grootste stad Lomé geleë is. Togo beslaan 'n oppervlakte van 56 785 km² en het 'n bevolking van 8 917 994 in 2024 gehad.

Republiek Togo
République Togolaise (Frans)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Travail, Liberté, Patrie (Frans vir: "Werk, Vryheid, Vaderland")
Volkslied: Salut à toi, pays de nos aïeux (Frans vir: "Hael aan jou, land van ons voorvaders")
Hoofstad	Lomé 6°7′N 1°13′O
Grootste stad	Lomé
Amptelike tale	Frans
Regering • President • Eerste minister	Unitêre dominant-party presidensiële republiek Jean-Lucien Savi de Tové Faure Gnassingbé
Onafhanklikheid • Duits-Togoland • Togoland-veldtog • Verdeling van Togoland • Outonomiteit binne die Franse gemeenskap • van Frankryk • Huidige grondwet	5 Julie 1884 6–26 Augustus 1914 27 Desember 1916 24 Augustus 1956 27 April 1960 6 Mei 2024
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	56 785 km2  (126ste) 21 925 myl2 4,2
Bevolking  - 2024-skatting  - 2022-sensus  - Digtheid	8 917 994 (101ste) 8 095 498 157,0 / km2 (60ste) 406,8 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2025-skatting $33,047 miljard (151ste) $3 473 (175ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2025-skatting $10,023 miljard (157ste) $1 053 (170ste)
MOI (2022)	0,547 (163ste)  –  laag
Gini (2021)	37,9 –  hoog
Geldeenheid	CFA-frank (XOF)
Tydsone  - Somertyd	GMT (UTC±0) nie toegepas nie (UTC±0)
Internet-TLD	.tg
Skakelkode	+228
Skattings vir hierdie land reken die effek van sterftes as gevolg van vigs in; dit kan lei tot laer lewensverwagting, hoër en sterftesyfers en veranderinge in die verspreiding van die bevolking volgens ouderdom en geslag as wat normaalweg verwag sou kon word.

Nasa-satellietbeeld van Togo

Kaart van Togo

Togo was van 1884 tot 1916 'n Duitse kolonie, aansluitend was dit 'n mandaat van die Volkebond en later van die Verenigde Nasies onder Franse gesag. Op 27 April 1960 het Togo van Frankryk onafhanklik geword. President Gnassingbé Eyadéma het dié land tussen 1967 en 2005 outokraties regeer. Ná sy dood is sy seun Faure Gnassingbé deur die weermag tot president benoem, hoewel dit as ongrondwetlik beskou word. Sedert 2022 is Togo naas Mosambiek, Rwanda en Gaboen die enigste lidland van die Britse Statebond wat vroeër geen Britse kolonie was nie.

Ligging

Van die kus af strek die land 550 km noordwaarts met 'n breedte wat van 45 tot 140 km wissel. Togo beslaan ’n oppervlakte van 56 785 km² en word omring deur Ghana in die weste, Benin in die ooste en Burkina Faso in die noorde. Die hoofstad Lomé, met sowat 850 000 inwoners, is aan die kus geleë.

Togoland is aanvanklik deur die Duitsers gekoloniseer (in 1885), maar ná die Eerste Wêreldoorlog is dit tussen Frankryk en die Verenigde Koninkryk verdeel. Brits-Togoland, ongeveer een derde van die oorspronklike kolonie, het in 1956 deel geword van die Goudkus wat 'n jaar later as Ghana onafhanklik geword het.

Frans-Togoland (die huidige Togo) het in 1960 onafhanklik geword. Volgens landskap en klimaat kan Togo in drie dele verdeel word. Vanuit die suidweste, aanvanklik langs die grens met Ghana, strek die Togoberge noordooswaarts. Die hoogste piek in die bergreeks is Mont Agou (Mount Bauman, 1 020 m) in die uiterste suidweste.

Dit is die digste beboste deel van Togo met die meeste reënval. Noord van die Togoberge is ’n savanneplato wat in die uiterste noorde deur die Djangokranse begrens word. Tussen April en Oktober bring die suidwesmoeson reën in die gebied, maar in die winter waai die harmattan, 'n droë, stowwerige woestynwind uit die noorde.

Die afwatering van die gebied geskied via die Otirivier, ’n sytak van die Voltarivier. Oos en suid van die Togoberge daal 'n kleierige vlakte geleidelik af na 'n sanderige kusvlakte wat by die see oorgaan in lagunes (waar onder die Togomeer), moerasse en sandbanke. Die afwatering van die grootste deel van die vlakte geskied via die Monorivier wat in die Golf van Guinee uitmond.

Die klimaat van die gebied word beïnvloed deur die sentrale bergland wat 'n hindernis vir die vogtige suidwesmoeson is en die reënseisoen in twee tydperke verdeel: 'n lang tydperk van Mei tot Junie en 'n kort tydperk in September. Die suide van Togo is dus droër as die noorde.

Tale

Die amptelike taal en ook die handelstaal is Frans. In die suide word Ewe, Fon en Gen gepraat, in die noorde Kabiyé, Kotokoli en Mossi. Ander tale sluit in Fula, Hausa en Joroeba. Etniese groepe sluit in Ewe, Hausa en Joroeba.

Sosiale gegewens

Togo is een van die digste bevolkte lande in Wes-Afrika. Die grootste bevolkingskonsentrasie is langs die kus en die bergland is yl bevolk.

Etnies toon die Togolese 'n groot verskeidenheid, maar die ongeveer 40 stamme kan in drie hoofgroepe verdeel word: in die suide oorheers die Kwa-sprekende stamme soos Ewe, Quachi en Mina, in die bergland woon die Soedanese Akposso- en Adelestamme en in die noorde die Hamitiese volke soos Paragourma en Kabre.

Frans is die amptelike taal, maar ongeveer die helfte van die bevolking praat Ewe. Ongeveer 80% van die Togolese woon in dorpies of krale en die meeste van hulle bedryf nog die een of ander vorm van animisme. Vanweë sendingwerk is ’n groot groep Togolese egter in die suide tot Christendom bekeer, terwyl Islam in die noorde sterk verteenwoordig is.

Tradisie speel nog 'n belangrike rol in die kleredrag asook in die plaaslike bestuur wat by stam- en dorpshoofde berus. Die onderwys is nog in 'n opboustadium, maar optimistiese syfers toon aan dat ongeveer 'n driekwart van die kinders tussen 6 en 12 jaar laer onderwys geniet. Togo het sedert 1970 'n eie universiteit, maar baie studente studeer in die buiteland, veral in Frankryk.

Ekonomie

Fosfaatontginning in Togo

Togo se ekonomie berus hoofsaaklik op landbou, waaruit ongeveer 70% van die bevolking ’n bestaan maak. In die noorde word landbou en veeteelt op klein plasies bedryf vir voorsiening in eie behoeftes. Plantasies wat handelsgewasse produseer en in die koloniale tydperk aangelê is, kom hoofsaaklik in die suide voor.

Die kakao- en koffieplantasies is gekonsentreer in die hoër liggende suidwestelike dele waar die reënval hoër is, terwyl katoen in die riviervalleie verbou word. Kokos- en oliepalms kom in groot getalle langs die kus voor. Spoorweë wat in die koloniale tyd gebou is, verbind die plantasies met die hawe van Lomé, wat in 1968 gemoderniseer is. Oral in die land word mielies, maniok en kassawe vir eie verbruik verbou.

Sedert 1968 word die tradisionele visvangs in die riviere en die Togomeer deur visvangste op see aangevul. Die Togolese ekonomie is ook baie afhanklik van fosfaat, wat sedert 1961 daar ontgin word. Die myn is in 1974 genasionaliseer. Die fosfaat word slegs 20 km van die kus af bogronds ontgin en word met ’n lang vervoerband na 'n spoorlyntjie (die fosfaatlyn) vervoer. By Kpémé aan die kus word dit eers gesuiwer en verryk voordat dit uitgevoer word. Kalk- en marmergroewe word ook ontgin, maar die aangeduide reserwes bauxiet, yster en chroom nog nie. Afgesien van die fosfaatfabriek is die nywerheid nog in sy kinderskoene en beperk tot bedrywe wat landbouprodukte verwerk of wat van ingevoerde grondstowwe en onderdele afhanklik is. Vir sy kragvoorsiening is Togo afhanklik van invoer (ruolie uit Nigerië en elektrisiteit uit Ghana) met die gevolg dat die nywerheidsvooruitsigte nie baie rooskleurig is nie.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Togo". Encyclopædia Britannica. Besoek op 5 Mei 2025.
• (en) "Togo". Central Intelligence Agency. Besoek op 5 Mei 2025.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-68-0, volume 27, bl. 133, 134

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Togo op Wikivoyage
• (fr) Amptelike webwerf van Togo
• (fr) Amptelike webwerf van die Togolese parlement