Cavia

Cavias is 'n genus van wilde knaagdiere in die Caviidae familie. Die genus kom voor in Suid-Amerika. Een spesie, die Cavia porcellus, is reeds sedert die dae van die Inkas huismak, en het oral ter wêreld 'n troeteldier vir kinders geword. Cavias is egter ook die proefdiere wat die meeste in mediese en ander laboratoriums gebruik word. Hoewel hulle baie keer verkeerdelik marmotte genoem word, is hulle dit nie.

Cavia
Cavia aperea
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Mammalia
Orde:	Rodentia
Familie:	Caviidae
Subfamilie:	Caviinae
Genus:	Cavia Pallas, 1766
Tipespesie
Cavia cobaya

Wilde cavias

In Suid-Amerika, van Colombia en Venezuela tot in Brasilië en die noordelike dele van Argentinië, lewe cavias nog wild. Hul tuistes sluit 'n groot aantal gebiede in, naamlik rotsagtige streke, grasvlaktes, bosse en selfs moerasse. Soos die meeste knaagdiere het cavias twee beitelvormige snytande in sowel die bo- as die onderkaak, met 'n tandlose gedeelte daaragter. Dan volg die stomp, knobbelrige kiestande waarmee plante fyngemaal word. Wilde cavias het 'n natuurlike kleur, die pels is grof en die hare is middelmatig lank. Hulle lewe in natuurlike gate of grawe vir hulleself gate, en is altyd gereed om te vlug. Trouens, vlug is die enigste manier waarop hulle aan roofdiere, roofvoëls en slange kan ontkom. Cavias se voortbestaan word verder verseker omdat hulle dwarsdeur die jaar voortplant.

Mak cavias

Die gewone cavia (Cavia porcellus) word vandag oral ter wêreld as troeteldier aangehou, dikwels onder die naam marmotjie. Dit is egter geen marmot nie en Iyk ook nie so nie: die regte marmot (Marmota marmota) kom in die Alpe voor en is baie groter. Ook die Engelse benaming, "guinea-pig", is vreemd. Ten eerste is die cavia geen vark nie en ten tweede is dit ook nie afkomstig uit 'n land met die naam Guinee nie. Dié naam kan hoogstens 'n verbastering wees van die naam van die Suid-Amerikaanse staat Guiana. Die cavia is eers in die 16e eeu in Europa as huisdier bekendgestel, maar die ou Inka-volke het dié diertjie reeds aangehou as vermaak vir hul kinders. Dit het egter nie verhinder dat hulle soms cavia-vleis geëet het nie. Buiten as troeteldier word cavias, saam met rotte, muise en konyne, dikwels in laboratoriums vir navorsingsdoeleindes gebruik.

Versorging

Dit is baie maklik om cavias as troeteldiere aan te hou. Hulle is baie skoon diere en word vinnig mak as hulle genoeg aandag kry. 'n Behoorlike hok is egter 'n vereiste. Dit moet omtrent 60 cm lank wees en verkieslik net so wyd, met 'n hoogte van ongeveer 50 cm. In die een hoek moet 'n klein, donker binnehokkie aangebring word wat as slaapplek kan dien: die res van die hok moet genoeg lig kry. Rotte is die grootste vyande van mak cavias, en dit sal dus verstandig wees om die vloer van die hok van sement te maak sodat die rotte dit nie kan deurknaag nie. So 'n vloer kan ook makliker skoongehou word. Om warmte in die slaap-hokkie te verseker moet die sement met hout bedek word. Daar moet ook altyd genoeg strooi in die slaaphokkie wees. Die dak van die hok moet wind en weer kan uithou. Cavias gee nie om vir koue nie, maar daar mag nie 'n trek in die hok wees nie. Die diertjies hou daarvan om buite die hok te baljaar, maar ontsnap dan baie maklik.

Cavias is nie kieskeurig wat kos betref nie. Oorskietgroente uit die kombuis, soos stukkies wortel of raap, sal hulle graag eet. Groenvoer moet deel van hulle dieet uitmaak, en ook hooi, veral in die winter. Wanneer die grasperk gesny word, kan van die afgesnyde gras nes hooi gedroog word. Dit is belangrik dat cavias genoeg vitamien C kry. Hulle hou ook daarvan om aan appels te knibbel.

Wanneer 'n mens nie met hulle wil teel nie, is dit beter om twee wyfies aan te hou omdat die mannetjies baklei en mekaar soms lelik kan seermaak. 'n Mannetjie en 'n wyfie kan egter sonder probleme dieselfde hok deel. Nadat hulle gepaar het, duur dit tussen 65 en 72 dae voordat 3 tot 4 kleintjies gebore word. Hulle is by geboorte al betreklik groot (soms weeg hulle al meer as 100 g), kan loop en hul oë is oop. Hulle moet aanvanklik gesoog word, maar vreet tussenin ook vaste kos.

Die mannetjies moet liefs vir die eerste paar dae ná die kleintjies gebore is, uit die hok geneem word. Hoewel cavias vreedsame diertjies is, gebeur dit tog soms dat die mannetjies aggressief raak. Volwasse diere word tussen 22 en 35 cm lank en weeg van 450 tot 700 g. 'n Wyfie kan drie keer per jaar kleintjies kry.

Cavias wat in 'n skoon hok aangehou word, word selde siek, maar soms is dit nodig dat hulle met insektepoeier behandel word. Probleme met die spysvertering kom soms voor en in ernstige gevalle moet die veearts se hulp ingeroep word.

Cavias kan glad-, lang- of ruharig wees. 'n Mens kry verskillende kleurtipes. Sommige is eenkleurig, gewoonlik wit, swart, rooibruin of ligbruin. Ander is meerkleurig of gestreep, of het bont kolle. Net soos vir die meeste ander huisdiere, word daar deesdae ook skoue vir cavias gereël waar pryse toegeken word.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Volume 4, bl.94-95, ISBN 0-908409-45-1