Francis Edward Masey

Francis Edward Masey (Londen, Groot-Brittanje, 8 November 1861 – Salisbury, Rhodesië, 3 September 1912) was ’n Suid-Afrikaanse en Rhodesiese argitek van Britse herkoms.

Francis Edward Masey.

Doreen E. Greig beskryf Masey in haar biografie van sir Herbert Baker, Herbert Baker in South Africa, as ’n “uitstekende argitek uit eie reg”, maar sy vermoëns is oorskadu deur Baker, saam met wie hy gewerk het van 1896 tot 1910. Frank Kendall, wat saam met Masey gewerk het by die firma H. Baker & Masey in Kaapstad, het hom beskryf as “’n baie merkwaardige mens, in sommige opsigte nogal ’n genie . . . het hom gou bewys as ’n hoogs bekwame organiseerder met ontsaglike dryfkrag, ’n kunstenaar tot in sy vingerpunte met al die voor- en nadele van ’n skeppende verstand”. Masey se styl was in Suid-Afrika grotendeels onderwerpe aan dié van die kantoor van Baker & Masey; tog was daar ook sekere opmerklik verskille in Masey se ontwerpbenadering, iets wat Baker self erken het, volgens Doreen E. Greig, byvoorbeeld toe hy op ’n keer hoor ’n skoolgebou kom uit sy kantoor en sê: “Dit lyk nogal Masey-agtig”. Veral in Rhodesië, waar hy vryer van Baker se invloed was, kon hy sy eie styl, hoewel steeds tipies koloniaal-klassiek, beter ontwikkel en dis dan ook hier dat hy 'n belangrike nalatenskap geskep het.

Jeugjare

Masey was die derde seun van Philip Edward Masey, 'n Londense argitek. Hy ontvang sy aanvanklike opleiding as argitek by sy vader en aanvaar in 1878 diens in die kantoor van Alfred Waterhouse, by wie hy tot 1886 werk. In 1887 skryf hy hom in as student by die Royal Academy Schools en in dieselfde jaar verwerf hy die Soane-gedenkpenning vir sy ontwerp van 'n stadspolisiehof en -polisiekantoor. Die prysgeld stel hom in staat om 'n jaar lank in Engeland, Frankryk en Italië rond te reis. In 1888 verower hy die Tite Prize-kompetisie en die Selner-penning vir ontwerp word aan hom toegeken, waarna hy weer (1889–'90) 'n reis deur Italië en Frankryk onderneem. Volgens 'n ander bron het die Owen Jones-studentemedalje sy Europese reise moontlik gemaak. Hy het twee sketse uit Italië voorgelê, wat gepubliseer is in The Building News van 19 April 1889. Hy was dus voor sy latere vennoot sir Herbert Baker vertroud met die kontinentale en klassieke argitektuur. Dit kon 'n uitwerking op hul praktyk gehad het. Masey was later 'n welsprekende lektor in Kaapstad oor uiteenlopende onderwerpe, onder meer Italiaanse argitektuur.

Koms na Suid-Afrika

Bouwerk aan die Rhodes-gedenkteken, 1906.

Masey en Herbert Baker het die Rhodes-gedenkteken aan die voet van Duiwelspiek in Kaapstad ontwerp.

Die agterkant van die Groote Schuur-woning, omstreeks 1905. Masey en Baker het die restourasie van dié woning omstreeks 1897 beplan.

Masey het die oorspronklike ontwerp van die National Mutual-gebou op Kerkplein, Kaapstad, behartig, waarna Baker die aansigte verbeter het.

Rust en Vrede, Muizenberg, wat Masey vir sir Abe Bailey ontwerp het.

In 1896, toe hy 35 jaar oud was, kom hy na Suid-Afrika en sluit hom vir 'n driejaarkontrak aan by die departement van openbare werke in Kaapstad, maar bedank in 1899 ten einde 'n vennootskap met sir Herbert Baker aan te gaan. Met F.K. Kendall (vanaf 1897) as junior vennoot stig hulle die firma H. Baker & Masey met hul kantoor in die Rhodesgebou, St. Georgestraat, Kaapstad. Volgens oorlewering het Masey ná sy aankoms in die Kaap gehoor van 'n Engelse argitek, ene Baker, wat siek in die hospitaal was. Hy het hom gaan besoek en aangebied om om te sien na sy kantoor, wat blykbaar toe amper geen werk gehad het nie. Kort daarna het Masey sy kontrak met openbare werke beëindig en by Baker aangesluit in sy kantoor in die Grotto. Een van hul eerste groot opdragte was die restourasie van Groote Schuur vir Cecil John Rhodes. Frank Kendall sou later vertel een van die eerste groot opdragte waaraan hy vele nagte lank saam met Masey en Baker gewerk het, was die wedstrydtekeninge vir die City Club in die Moederstad (1897), wat die firma gewen het. Masey en Baker het in 1899 ’n vennootskapsooreenkoms opgestel.

'n Groot getal geboue word deur hierdie firma, met takkantore in Transvaal en die Oranje-Vrystaat, ontwerp. Masey was hoofsaaklik in beheer van die Kaapse projekte terwyl Baker in 1902, ná die Tweede Anglo-Boereoorlog (1899–1902), na Johannesburg verhuis het. Masey is in beheer van die Kaapse kantoor gelaat met Kendall as junior vennoot. Die Bloemfonteinse kantoor is behartig deur Masey se halfbroer, Frederick William Masey, wat hy saamgebring het na Suid-Afrika en wat hom by die firma aangesluit het, maar later 'n eie praktyk op Bloemfontein geopen het.

Onder die belangrikste geboue in Kaapstad wat Baker en Masey ontwerp het, is die nuwe St. George-katedraal, die Rhodes-gedenkteken, die City Club, die Marksgebou, die kerke van St. Barnabas, St. Michael en St. Philip, en die geboue van die Diocesan-kollege en die Suid-Afrikaanse Kollege. Ander geboue is die Dale-kollege op King William's Town, die gedenkteken van die beleg van Kimberley, asook talle huise vir vooraanstaande inwoners, insluitende dié van C.J. Rhodes, Abe Bailey, Sammy Marks en Carl Jeppe. Baker en Masey het gereeld met mekaar gekorrespondeer oor probleme in verband met hul geboue. Hierdie briewe toon Masey se beleefde maar openhartige en ferme standpunt in gevalle waar hy van sy senior vennoot verskil het.

Die Katedraal van Sint Johannes in Maseru (1905) word aan Masey toegeskryf. Hy het al die oorspronklike planne vir die National Mutual op Kerkplein in die Kaap asook die Rhodesgebou geteken, maar Baker het die aansigte van albei geboue oorgeneem en dit glo baie verbeter. Rust en Vrede, sir Abe Bailey se woning op Muizenberg, word in die Maart 1905-uitgawe van The South African Architect and Builder “’n baie interessante voorbeeld van Masey se werk” genoem. In hul doodsberig in die Riba Journal van 19 Oktober 1912 het Baker en Kendall erkenning aan Masey gegee vir die ontwerp van die Shangani-gedenkteken (1898).

In 1901 is Masey verkies tot fellow van die Koninklike Instituut van Britse Argitekte (Royal Institute of British Architects, Riba) en vier jaar later bring hy weer besoek aan Europa en reis na Italië en na Bordeaux en Normandië, sy geliefkoosde streke in Frankryk, nadat hy die Kaap in 1904 om gesondheidsredes verlaat en Kendall in beheer van die kantoor gelaat het. Hy het in 1906 teruggekeer na Kaapstad.

Breër betrokkenheid

Masey was die ontwerpargitek van die gedenkteken vir gesneuweldes in Kimberley.

Baker en Masey het die wedstryd vir die ontwerp van die City Club in Kaapstad gewen. Dis omstreeks 1897 opgerig.

Masey was iemand met baie talente en 'n wye belangstelling. Hy het artikels geskryf en lesings gehou, onder meer oor die bewaring van historiese geboue soos Groot Constantia, die ondersoek van outydse bouvalle soos dié van Zimbabwe en die probleme van die stadslewe. Hy was die stigter van die Suid-Afrikaanse Nasionale Vereniging (South African National Society) wat hom beywer vir die bewaring van voorwerpe van historiese belang en was saam met Herbert Baker verantwoordelik vir die stigting van die Suid-Afrikaanse Vereniging van Argitekte (Kaapkolonie) waarin hy in 1901 as eresekretaris gedien het en waarvan hy die grondwet help opstel het. Hy was stigterslid van die Kaapse Provinsiale Instituut van Argitekte (Cape Provincial Institute of Architects), waarvan hy in 1907 as voorsitter opgetree het.

Masey het die eerste volledige verslag oor die Kaapse argitektuur geskryf. Dis in 1909–'10 in The State gepubliseer, geïllustreer met sy eie tekeninge en foto's deur Arthur Elliott. Nog artikels van hom verskyn in The South African Architect and Builder (1904), The Cape Illustrated Magazine (1906) en in The Proceedings of the Rhodesia Scientific Association (dl. 11, 1911). Toe 'n aandkursus in argitektuur in 1906 aan die Suid-Afrikaanse Kollege ingestel, tree hy as deeltydse lektor op. Een van sy studente was Joseph Solomon, wat 1903 in die kantoor van Baker & Masey in Kaapstad in diens geneem en in 1904 assistent daarin geword het. In 1906 het hy ’n prys aangebied vir die beste essay oor ’n argitektuurverwante onderwerp, wat Solomon gewen het. Masey het die Kollege se raad genader met die voorstel om ’n kunsskool in die Kaap op terig, waarna hy gevra is om ’n skema vir die oprigting daarvan voor te lê.

In 1903 was hy een van die eerste mense in Suid-Afrika wat 'n pleidooi gelewer het vir omvattende wetgewing met betrekking tot stadsbeplanning. Hy het nie net kritiek gelewer op die maatskaplike onbetrokkenheid van munisipaliteite nie, maar ook voorstelle gedoen vir die reëling van de algemene voorkoms van die stadsgebied (tot boomplantings toe) en die skeiding van blanke en "nieblanke" woongebiede. Hy het geglo daar moenie toegelaat word dat privaat belange 'n stad permanent ontsier nie. Talle skrywers, onder wie Arthur Reid en Herbert Baker, in argitektuurtydskrifte het sy "City Beautiful"-konsep ná Uniewording verder gevoer.

In Rhodesië

Die hoeksteenlegging van die St. John-kerk, Bulawayo, 1910. Dit het in 1976 opnuut in 'n koerant verskyn met die onderskrif: "Surrounded by early Rhodesian Freemasons in their regalia, the Duke of Connaught, the Most Worshipful Grand Master of the Order of Freemasons in England, laid the foundation stone of the new English Church of St. John the Baptist, Bulawayo, in November, 1910. Plans for the building were drawn up by Mr. F. Masey and when completed, but without the tower and furniture, the cost was $7 500. The old church stood on St. Gabriel's site and is known today as St. Gabriel's Chapel. This picture is one of a collection from a photograph album found in Norfolk, England, last year."

Masey het in 1909 na Rhodesië gegaan (blykbaar om te ontsnap aan Baker se oorheersing), waar hy 'n eie praktyk in Salisbury open. Sy vennootskap met Baker en Kendall is op 6 Mei 1910 ontbind. Blykbaar het Masey en Baker voor eersgenoemde se vertrek ooreengekom dat Baker hom vrye teuels in Rhodesië sou gee. Dié ooreenkoms het Baker net ’n jaar later verbreek toe Masey se opdrag om ’n Anglikaanse katedraal te ontwerp aan Baker gegee is. Dit was die einde van 'n werkverhouding wat reeds onder groot druk verkeer het. Baker het in 1911 aan Masey geskryf: “Ek het jou ’n vrye hand in Rhodesië gegee en met jou vermoë behoort jy skoonskip daar te gemaak het.” In Augustus 1912 het Masey ’n regsaak teen die katedraal se boukommissie begin, maar hy het in die ouderdom van 51 weens longontsteking gesterf voor hy dit verder kon voer. Hier was hy onder meer verantwoordelik vir die oprigting van die geboue van die Salisbury-klub, die Raad van Eksekuteurs, die nuwe St. John-kerk in Bulawayo en die Bulawayo-museum. Op versoek van die Rhodesiese regering het hy die Zimbabwe-bouvalle in September 1909 besoek en op 30 Januarie 1911 'n referaat oor sy bevindings voor die Rhodesiese Wetenskaplike Vereniging in Bulawayo gelewer.

Sy beskrywing van Cecil John Rhodes se begrafnis in Rhodesië (Cecil John Rhodes: A Chronicle of the Funeral Ceremonies from Muizenberg to the Matopos, March - April, 1902) is oorspronklik vir privaat sirkulasie gedruk, maar in 1972 in beperkte oplaag herdruk. Daar word beweer dat hy Rhodes se dodemasker, wat in die Bulawayo-museum berus, gemaak het.

Masey het in Salisbury aan longontsteking gesterf. 'n Groot aantal mense, verteenwoordigend van die hele gemeenskap, het sy begrafnisdiens in die katedrale kerk bygewoon.

Persoonlike lewe

Die Rhodes-kothuis in Muizenberg waar Masey dikwels naweke deurgebring het saam met Cecil Rhodes en Rudyard Kipling.

Masey het dikwels naweke saam met Rudyard Kipling en C.J. Rhodes op die landgoed Groote Schuur deurgebring of by Rhodes se huisie op Muizenberg. Hy het ook Kaaps-Hollandse en ander antieke meubels vir Rhodes versamel, terwyl sy eie huis naby die Diocesan-kollege op Rondebosch na 'n museum gelyk het. Hy was 'n talentvolle kunstenaar, soos blyk uit die waterverftekeninge en sketse wat hy van sy verskillende reise saambring, waarvan enkeles in die argitektuurbiblioteek van die Universiteit van Kaapstad berus. Hy was ook baie musikaal en 'n goeie klavier- en orrelspeler.

In die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek beskryf W. Wendland hom as "puntenerig en onbuigsaam". Hy was met Menne Hellet getroud, maar hul kinderlose huwelik is op 13 Mei 1910 ontbind. Ook sy seksuele oriëntasie is blykbaar niks bekend nie, maar oor dié van sy hegte vriende Rhodes en Kipling wel. Sover bekend het Rhodes nooit ’n verhouding met ’n lid van die teenoorgestelde geslag gehad nie, nie eens platonies nie. Klaarblyklik was hy homoseksueel, hoewel hy dit in die openbaar moes geheim hou omdat homoseksualiteit destyds onwettig was en as "’n onnoembare abominasie" beskou is. Volgens oorlewering het Rhodes ’n voorliefde gehad vir aantreklike jong mans, maar die ouderdomsverskil tussen hom en Masey was net agt jaar. Ook oor Kipling se beweerde (hoewel onderdrukte) homoseksualiteit is al baie gegis.

Bronne

• (en) Potgieter, D.J. 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 7. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Krüger, prof. D.W. (hoofred. tot 1972) en Beyers, C.J. (hoofred. sedert 1973). Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (en) Besonderhede op die webtuiste Dictiornary of Scottish Architects. URL besoek op 5 Mei 2016.

Eksterne skakels

• (en) Foto van die hoeksteen van die St. John-kerk, Bulawayo, met besonderhede van die argitek, Masey. En van die Rhodes-grafmonument, wat Masey ook ontwerp het. URL besoek op 5 Mei 2016.