Gereformeerde kerk D'Kar
Die Gereformeerde kerk D'Kar in Botswana was oorspronklik 'n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GKSA), sedert 1990 'n selfstandige Gereformeerde kerk en sedert 1994 een van vyf gemeentes van die selfstandige Reformed Churches in Botswana. Dit het ontstaan as 'n sendinggemeente van die Gereformeerde kerk Aranos in Namibië. Die sendingwerk wat begin is op die plaas D'Kar in 1966, het geleidelik uitgebrei tot die totstandkoming van 'n klein dorpie. Hierdie plaas, wat aan 'n San-kerkraad behoort, is sowat 40 km oos van die dorp Ghanzi in die noordweste van Botswana. Dis een van die weinige plekke op aarde waar San kaart en transport het van 'n stukkie van die grond wat oorspronklik alles hul woonplek was.
Die gemeente is in 1978 onafhanklik gemaak van die Gereformeerde kerk Aranos. Deur middel van bystand van die D'Kar-sendingkommissie, saamgestel uit verskeie gemeentes van die GKSA, is 'n sendeling, ds. Braam le Roux, beroep en van 1982 tot 1990 onderhou.
Stigting
wysig
Die kerkraad van die Gereformeerde kerk Aranos het op 18 Januarie 1964 in beginsel besluit om sendingwerk in Botswana te doen. Die nood van die heidendom, veral onder die Boesmans (of San), het onder hul aandag gekom deur die gereelde besoeke van ds. M.A. Kruger aan Ghanzi vir kerklike werk onder die Gereformeerde lidmate van die omgewing. Net die Londense Sendinggenootskap (LSG) het in dié deel van Botswana gewerk, en glad nie onder die Boesmans nie. Die werk van die LSG is ondermyn deur verskeie sogenaamde profete wat die Christendom en die heidendom vermeng het (sinkretisme). Min of meer in dieselfde tyd is egter ook 'n sendeling van die NG Kerk in Afrika, Verena Venter, op Xanagas geplaas en het sy ook Kuke bedien as onderwyseres en sendingwerkster.
Op versoek van die owerheid is die werk van Aranos gemeente onder die Boesmans op die plase begin. Om ‘n sentrale punt te kry vanwaar gewerk kon word, is ‘n morg grond van die Ngami Trading Store aangekoop vir R500. Op dié grond was ‘n huis en ‘n boorgat. Later is A.J. (Andries) Rampa van Potchefstroom gekry om as helper te werk. Hy het einde 1964 met die werk in Botswana begin. Gou het hy die nood van die ongeletterdheid onder die Boesmans besef en begin om hulle skoolonderrig te gee. Dit was eers onder ‘n boom en daar is gebruik gemaak van stukke karton en blik om op te skryf. Die plaas D'Kar, wat die morg grond omring het, het in die mark gekom en is deur br. en sr. H.W. Lück van Aranos aan die Gereformeerde kerk Aranos geskenk met die bepaling dat dit slegs vir sendingdoeleindes gebruik kon word. Die plaas het aanvanklik aan Thys Taljaard behoort en Henry Lück, wat diep in sy hart oortuig was van die sendingnood in die gebied, het aangebied om Thys Taljaard een van sy plase in Suidwes-Afrika te gee in ruil vir die plaas D’kar.
Aangesien die plaas toe deur die kerkraad besit is, is ‘n plaasbestuurder aangestel in die persoon van br. Dirk Jerling. Hy het as opdrag gehad om toesig te hou oor die werk en as vergoeding kon hy op die plaas boer vir sy eie inkomste en die kafee aanhou en bedryf vir eie wins. Daar was ook 'n aantal diere van die kerk op die plaas. Uit hierdie bedrywighede van Aranos se Gereformeerde kerk het die gemeente D'Kar in 1966 ontstaan.
Dirk Jerling het ook 'n skool en koshuis vir die San kinders uit die omgewing opgerig met behulp van studente van die P.U vir C.H.O sowel as van die Universiteit van die Witwatersrand, en die kerk het die skool en koshuis bedryf maar vanaf 1968 is onderwysers en skoolmateriaal deur die Botswana-regering voorsien terwyl Aranos nog verantwoordelik was vir die geboue tot in 1978. Die sendingwerk het gegroei en in Julie 1967 het die eerste bekeerlinge belydenis van geloof afgelê. 'n Dertiental is gedoop en terselfdertyd is 12 van hul kinders gedoop. Die sendingwerk het sy terugslae en teëspoede gehad, maar het tog voortgegaan. In 1971 vertrek br. Jerling en ds. Rampa in 1972. Daarna het br. T. Burger oorgeneem en ná hom br. J. van der Merwe.
In 1974 is br. Jerling weer aangestel as voltydse sendinghelper. Hy het as opdrag gehad om die sendingwerk voort te sit en toesig oor die boerdery te hou. Die boerdery is nou bedryf vir voordeel van die sending self en om die Boesmans te lei tot ekonomiese selfstandigheid. Jerling het tot 1980 voltyds en later deeltyds met die sendingwerk voortgegaan. Twee keer per Sondag het hy ‘n diens gehou op D’kar. Verder is daar ook op drie buiteposte dienste gehou. ‘n Swart helper, mnr. Gaobolelwe Ngakayaeya, is opgelei wat gedurende die week gehelp het met katkisasie op die buiteposte. Die skoolkinders het twee keer per week onderrig ontvang oor die Bybel. Diegene wat in die belydenisklas was, is ook nog een ekstra keer per week onderrig in die Bybel en belydenisskrifte. In 1978 was daar reeds 66 belydende lidmate, van wie die helfte gereeld bedien is. Die ander het te verspreid gewoon of was te moeilik om te bereik. Die skool het in hierdie tyd uit ongeveer 200 leerlinge bestaan van wie 65 Boesmans was.
In Junie 1982 het ds. Braam Le Roux die beroep na die Gereformeerde gemeente D’kar aanvaar. Konstruktiewe gemeentewerk kon nou met oorgawe begin word. Rondom die sendingwerk is vorige aktiwiteite deur die Jerlings begin, soos leerlooiery, naaldwerkklasse en ‘n kleuterskool, uitgebrei en ook nuwe projekte begin. Die finansiële toestand van die sendingwerk op D’kar het egter die vooruitgang belemmer wat daartoe gelei het dat in Suid-Afrika die D’kar-stigting byeengeroep is om die bedrywighede van die sending te finansier en te beplan. So kon ds. Le Roux die geleentheid gebied word om hom met die sendingwerk alleen besig te hou.
Vanaf 1988 het dit ál meer begin blyk dat Aranos ds. Le Roux nie meer kon onderhou nie. 'n Jaar later het die gemeente dan ook aan die sending hier onttrek. Daarna moes ds. Le Roux ander planne maak om te oorleef. Die Christelik Gereformeerde Kerke in Nederland is genader om hulp, en het twee sendelinge gestuur. Aanvanklik is Drs. Hessel en Coby Visser hierheen gestuur met die opdrag om die Bybel in Naro te vertaal. Later is ds. Jan Wessels gestuur met sendingopdrag. Ds. Le Roux het egter sy tentmakersbediening voortgesit deur die ontwikkelingsprojekte wat vanuit die kerkraad begin is te registreer as nieregeringsorganisaise en skenkershulp ontvang ontvang om daarvan af ook sy inkomste te voorsien. Teen 1998 was die Kuru organisasie sterk en onafhanklik en omdat vele San in die Noorde geen ondersteuning gehad het nie, het die Le Rouxs verskuif na Shakawe. Einde 1998 is ds. Hendrik du Plessis hierheen beroep vanaf die Gereformeerde kerk Krokodilrivier en vir die eerste drie jaar onderhou deur die CGKN. Op 22 Junie 2003 is Gaobolelwe Ngakayaeya, eertydse sendinghelper, as artikel 8-predikant hier bevestig en word steeds deur die Christelike Gereformeerde Kerk Urk in Nederland versorg.
Twee gemeentes
wysigParallel met die D'Kar-gemeente was daar ook die Afrikaanse Gereformeerde kerk Ghanzi, wat in die 1920's deur lidmate van die Gereformeerde Kerk onder die Kruis vanuit Gordonia in die noordweste van die ou Kaapprovinsie begin is, maar formeel bestaan het van 3 Julie 1948 tot 1 Desember 1973, toe besluit is om die gemeente te ontbind en as verspreidwonende lidmate van die Gereformeerde kerk Gobabis in die destydse Suidwes-Afrika te bedien. Doppers (lidmate van die Gereformeerde Kerke) het reeds sedert 1898 in dié omgewing gewoon, deel van die groep wat tydens die vestiging van 'n groep boere uit Suid-Afrika hierheen genooi is deur die Kaapse eerste minister Cecil John Rhodes, om as buffer te dien vir moontlike Duitse imperialisme vanuit die destydse Duits-Suidwes-Afrika.
Kerklike eiendom
wysig
Die Gereformeerdes, onder leiding van Theunis Kotze, het in 1946 ’n eie kerkgebou met ’n grasdak opgerig op die plaas Eersterus. Die wit intrekkers het van Mier af hierheen verhuis vergesel van 'n groepie kleurlinge. Twee van die kinders het elkeen met ’n bruin vrou getrou, iets wat in die beginjare blykbaar nie die gemeenskap geskeel het nie. Verdeeldheid en sensitiwiteit ten opsigte van mense se velkleur/ras het eers omstreeks 1948 (met die bewindsoorname deur die Nasionale Party in die aangrensende Suid-Afrika) begin toe nog intrekkers (en moontlik predikante) die apartheidsgees uit Suid-Afrika saamgebring het en druk geplaas is op die familie Kotze om van hul familielede apart te laat kerk en skoolgaan.
Volgens oorlewering het die Kotze-intrekker eers met die teoloog Totius (Prof. J.D du Toit) geraadpleeg voor hy sy seun toegelaat het om met 'n (bruin) Camm-meisie te trou. Totius het geantwoord dat daar geen verbod op so ’n huwelik in die Bybel te vinde is nie, maar dat die sosiale impak waarskynlik baie druk op die families sou plaas en dat hulle die wysheid daarvan goed moet ondersoek.
In 1947 het ds. (later prof.) L.J. Botha, leraar van Gobabis van 1946 tot 1949, die kerkgebou op Eersterus ingewy. Die gemeente is later in twee gedeel as gevolg van kleurverskille van die lidmate, wat gelei het tot twee afsonderlike bedienings. Enersyds was daar die gemeente op Eersterus waarby latere bruin immigrante hulle aangesluit het. Eindelik is al die bruin lidmate saamgetrek in die gemeente wat op Eersterus bymekaargekom het, en later oorgeskuif het na die plaas Rusplaas, van Jan en Hedwig Kotze. Andersyds was daar die gemeente van uitsluitlik “wit” Gereformeerde lidmate wat op D'Kar begin kerkgaan het. Stand het ook ’n rol in die verdeling gespeel met die meer welgesteldes wat by D’Kar ingeskakel het. Die plaas D’Kar was een van die eerstes wat aan die intrekkers uitgegee is; dus was dit van betekenis vir die San (die oorspronklike bewoners) sowel as die wit en bruin immigrante in Betsjoeanaland.
Geen kerkgebou is vir die Afrikaanssprekendes op D’Kar opgerig nie. Dienste is op die agterstoep van die ou opstal van die Taljaards gehou, apart van die sendinggemeente s’n, wat in ’n klein kerkgeboutjie naas die swart sendeling se huis was. Dit is deesdae deel van die primêre skool. Die afsonderlike kerkdienste het nie die goedkeuring van die owerheid in (’n onafhanklike) Botswana weggedra nie en het gelei tot die ontbinding van die Gereformeerde gemeente Ghanzi. Dirk Jerling moes destyds na die hoofstad, Gaborone, gaan om te verduidelik wat die kerkordeverskille was tussen die twee kerke wat albei in Engels "Reformed Church" heet: die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GSKA) en die Hervormde Kerk (NHKA), want destyds is in die pers berig dat laasgenoemde apartheid as 'n Bybelse gegewe beskou het; daarom het doe owerheid gedink die “D'Kar Reformed Church” moes die land verbied word. Die owerheid het Jerling se verduideliking aanvaar, maar die belangstelling van owerheidsweë in hul kerksake het onrus in die geledere van die “wit” Afrikaners gebring, wat gelei het tot die ontbinding van die Gereformeerde kerk Ghanzi op D'Kar. Die klein, oorblywende Rusplaas-gemeente (die bruin families van die Burgers en Kotzes) is, anders as die D’Kar-lidmate, nie by Gobabis ingelyf nie, maar apart bedien; daarom dat hulle in die tagtigerjare ingelyf kon word by die San-gemeente van D'Kar. Vir dié bruin lidmate was dit uiters pynlik om – na hulle mening – deur hul wit familie so “afgegradeer” te word om kerk te hou saam met wat hulle as "Boesmans" beskryf het. Ds. Le Roux moes uiters diplomaties te gaan om die enkeles wat oorgebly het op Rusplaas, tuis te laat voel in die San-gemeente.
Sendingkerk op D'Kar
wysigGedurende die naweek van 13 tot 15 Maart 1980 is die hoeksteen van die reeds voltooide kerkgebou op D’kar deur die eerste predikant wat die sending hier begin het, ds. M.A. Kruger, onthul. Die gebou is opgerig deur br. Schalk van Zyl van Aranos met ruim bydraes van br. Henry Lück. 'n Nuwe gemeente is gestig en vier ouderlinge en twee diakens is bevestig. Die gemeente het toe uit 91 belydende lidmate en 131 dooplidmate bestaan. In hierdie tyd is besluit om ‘n voltydse sendeling te beroep. Byna twee jaar lank was dit vrugteloos. Die kerkraad van Aranos het toe besluit om prof. D.C.S. van der Merwe te vra om drie maande lank met sending te help, wat hy toe met groot vrug gedoen het.
Die plaas D'Kar, waarop die gemeente gevestig is, en waar die Kuru Development Trust as ontwikkelingsorganisasie van die gemeente bedryf word, huisves intussen 'n staatskool met koshuise en amptenare, 'n "kgotla" en verskeie winkels. Die plaas is oorspronklik aan die gemeente in Aranos geskenk deur 'n ouderling, Henry Lück, wat dit geruil het van Thys Taljaard, seun van een van die oorspronklike vestigers in Ghanzi, wat ná die onafhanklikwording van Betsjoeanaland na die destydse Suidwes getrek het.
Reformed Churches in Botswana
wysig
In 1994, net 13 jaar ná sy "formele" stigting, het die D'Kar-gemeente deel geword van een van vyf onafhanklike Reformed Churches in Botswana, 'n besonderse prestasie omdat dit die uitspruitsels van die Gereformeerde en Nederduits Gereformeerde sendingaksies was wat saamgesmelt het, iets wat nog nie elders bereik kon word nie. Hoewel die Reformed Churches in Botswana onafhanklik was van die GKSA, is die proses begelei en bestuur deur 'n kommissie vanuit die GKSA, in samewerking met die Christelik Gereformeerde Kerke in Nederland (CGKN) en die sendelinge van die Gereformeerde en NG kerke in Botswana.
In 1998 het ds. Braam le Roux na Noord-Botswana vertrek en in 2003 is ds. Gaobolelwe Ngakayaeya as predikant bevestig, met ondersteuning van die CGKN. Ds. Hendrik du Plessis, predikant in die Gereformeerde kerk Krokodilrivier van 1990 tot 1998 (waar hy die opdrag gehad het om die Gereformeerde kerk Mokolokwe te help uitbrei), is sedert laasgenoemde jaar beroep deur die CGKN om opleiding te verskaf aan die Reformed Church D'Kar se predikant en kerkraad. Ná die eerste kontrak van drie jaar is sy ondersteuning hiervoor oorgeneem deur 'n groep gemeentes uit die GKSA. Sedertdien is hy en ds. Ngakayaeya medeleraars van die gemeente en sendelinge in die distrik.
Huidige stand
wysigDie Reformed Church D'Kar bestaan tans uit 'n meerderheid lidmate van die Naro-San, maar ook Tswana- en Hererosprekende lidmate, met enkele Afrikaanssprekende en ook Nederlandse lede. Die res van die Afrikaanse Gereformeerde gemeenskap in die gebied vorm steeds 'n wyk van die Gereformeerde kerk Gobabis in Namibië.
Predikante
wysig- Le Roux, Abraham Hercules, 1982 – 1998 (oorgegaan na die Reformed Churches in Botswana in 1993) oorlede op 18 November 2009)
- Du Plessis, Hendrik Johannes Marthinus, 1998 – hede
- Ngakayaeya, Gaobolelwe, 2003 – hede
Bronne
wysig- (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
- (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.