Wikipedia

Gewone luislang

slangsoort van die familie Pythonidae

Die Suider-Afrikaanse luislang of gewone luislang (Python natalensis), voorheen ook genoem die Afrika-rotsluislang,[1] Natalse rotsslang,[2] rooibokslang, konstriktorslang, bosveldslang en verkeerdelik boa,[3] is 'n slangsoort van die familie Pythonidae en word by die subfamilie van die luislange ingedeel. Die spesie is voorheen as 'n subspesie van die Python sebae beskou en word eers as 'n afsonderlike spesie in 1999 erken. Met 'n bevestigde lengte van meer as vyf meter is die Suider-Afrikaanse luislang een van die grootste slange ter wêreld. Die verspreiding beslaan die tropiese en subtropiese dele van Sentraal- tot Suid-Afrika. Die spesie hou hoofsaaklik in die oop savanne, nie te ver van water nie. As kultuurvlugter[4] vermy die luislang menslike nedersettings en word soms net teëgekom in matig intensief verboude plantasies.

Suider-Afrikaanse luislang
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Subfilum:
Vertebrata
Klas:
Reptilia
Orde:
Squamata
Suborde:
Serpentes
Familie:
Pythonidae
Genus:
Python
Spesie:
P. natalensis
Binomiale naam
Python natalensis

Na gelang van die grootte van die luislang wissel die voedsel van klein tot medium, bitter selde tot groot gewerwelde diere. Volwasse luislange vreet dikwels klein boksoorte. In uitsonderlike gevalle word ook prooidiere van oor die 25 kilogram, soos halfvolgroeide rooibokke en waterboklammers, en klein jagluiperdwelpies gevang. Die Suider-Afrikaanse luislange is soos al die slangsoorte van die genus Python eierlêend (ovipaar) en behoort tot die soort waar die wyfie nie die broeitemperatuur deur spierbewings nie, maar deur die son reguleer. Weens verdelging voor die voet en habitatvernietiging het die aantal luislange in hul oorspronklike verspreidingsgebied drasties verminder; die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur beskou hierdie slang egter steeds as 'n nie-bedreigde spesie.

Beskrywing

wysig

Die jong, onvolgroeide slange is baie slank gebou, terwyl die volgroeide Suider-Afrikaanse luislange 'n baie kragtige lyf het.[5] Die breë, groot kop is duidelik van die nek onderskeibaar. Die snoet is na die punt toe afgerond. Hier sit die neusgate skuins tussen die bo- en die sykante van die kop.[6] Die grypstert maak sowat 11% van die wyfies en tot oor die 13% van die mannetjies se totale lengte uit.[5] Die spore is by die mannetjies groter as by die wyfies.[7]

Skubbe

wysig
 
Die Suider-Afrikaanse luislang is minder kontrasterend van kleur as die Afrika-rotsluislang

By slange word na skubbe dikwels as skilde verwys. 'n Skild is 'n skub met 'n spesiale beskermende funksie.[8]

Een groot paar internasale skilde (tussenneusskilde) volg twee groot pare prefrontale skilde (voor-voorhoofskilde). Die res van die bokant van die kop is kenmerkend met klein, onreëlmatige skilde bedek. So is die frontale skilde (voorhoofskilde), in teenstelling met die Afrika-rotsluislang, in vele individuele skilde verdeel en daarom nie meer as sodanig herkenbaar nie.[7] Op die sykant van die kop vind mens baie klein loreale skilde (leiselsskilde). Hulle aantal is minder as die Afrika-rotsluislang s'n. Rondom die oog is 'n ring van 8 tot 13 sirkumorbitale skilde (oogkas-omringende skilde).[9] Daarvan is die supraokulêre skilde (bo-oogse skubbe) in teenstelling met die ander spesie in twee of drie individuele skubbe verdeel. Dit vorm 'n groot bo- en een tot twee kleiner onder- preokulêre skilde (vooroogskilde), drie tot vier postokulêre skilde (agteroogskilde) en meestal drie infraokulêre skilde (onderoogskilde). Van bo gesien dra die rostrale skild (snoetskild) twee diep labiaalgroewe (lipholtes). Van die 10 tot 16 supralabiale skilde[9] (bolipskilde) besit die twee voorstes lipgroewe of lipkuiltjies. Daar is 17 tot 24 infralabiale skilde (onderlipskilde),[9] waarvan die eerste 4 tot 6 swak herkenbare hittegevoelige lipkuiltjies het.[7]

Die aantal ventrale skilde (pensskubbe) wissel na gelang van die individu tussen 260 en 291; die aantal rugskildrye in die middellyf is gewoonlik tussen 78 en 99. Vanaf die kloaak tot by die stertpunt kan 63 tot 84 pare subkoudale skilde (onderstertskubbe) gevind word.[9]

Kleur

wysig

Die grondkleur wissel van ligbruin, oranje,[10] olyfgroen[6] tot grys. Die slangvelpatroon is nie eentonig nie, maar veranderlik. In die voorste derde van die lyf is groot, oorwegend reghoekige, donkerbruin, swartrandige[7] rugvlekke wat na die stert se kant toe saamsmelt en 'n aaneenlopende donker rugband vorm. Hierdie donker rugband loop oor die rand na die flanke heen en al langs die ruggraat se ligte vlekke af. Laasgenoemde versmelt vanaf die agterlyf om onafgebroke strepe te vorm. Die donker rugpatroon word rondom geskei deur 'n dun, heelwat onduidelike ligte gaping van die grondkleur.[9] Al langs die flanke is groot, smal donkerbruin vlekke met halfligte middelpunte. In die agterlyf versmelt die flankvlekke dikwels met mekaar en met die rugpatroon.[7] By sowat 25 % van hierdie slange is daar 'n lang, streepvormige ligbruin gedeelte tussen die donker patroon van die bokant van die stert. By 50% is hierdie gedeelte onderbroke en by 25% heeltemal afwesig. Op die wit pens is daar enkele swart vlekke; op die onderkant van die stert is dit talryker.[9]

Die kop van die Suider-Afrikaanse luislang is oor die algemeen minder kontrasterend van kleur en die patroon yler gevorm as by die Afrika-rotsluislang. Die ligbruin tot ligpienk gekleurde[7] bokant van die kop het 'n pylvormige donkerbruin patroon wat van die neus deur die oog tot by die nek loop en in die middel oor 'n helder strepie beskik. Aan die sykant van die kop loop daar 'n dun donker streep vanaf die neusgat deur die oog. Op die bolip onder die oog is 'n klein donker driehoek. Dit is meestal verklein of in 'n paar klein vlekkies opgebreek. Onder omtrent die oogmiddellyn loop 'n donker streep na agter tot min of meer by die mondhoek. Hierdie streep kan in sy sentrum duidelik helderder wees. Op die wit onderkant van die kop, die onderlip en die keel is 'n patroon van 'n paar klein vlekkies. Ook die res van die onderkant van die kop het gewoonlik 'n paar donker vlekke.[9]

Die iris is donkerbruin en nouliks van die swart pupille onderskeibaar.[9]

Lengte

wysig

Die Suider-Afrikaanse luislang word gemiddeld tussen 2,8 en 4 meter lank.[10] Individue met 'n lengte van meer as 4,6 meter is 'n seldsame verskynsel.[11] Wat lengte en massa betref bestaan daar by hierdie slangsoort 'n geslagsdimorfisme: die wyfies is gewoonlik aansienlik groter en swaarder as die mannetjies.[9] Van die 75 individue wat in Suid-Afrika ondersoek is, was die langste wyfie 4,34 meter lank en het 53,4 kilogram geweeg. Die grootste mannetjie was 4,23 meter lank en het 31,1 kilogram geweeg.[5] In die verlede is massiewe uitgerekte slangvelle herhaaldelik by optekening gebruik, wat die historiese syfers onakkuraat maak. Slegs een goeie bewys van destyds is 'n lewende eksemplaar van 5,56 meter lank. Dit is in die voormalige Koninkryk van Zoeloeland gevang, deur FitzSimons (1930) gemeet en in die slangpark te Port Elizabeth vertoon.[11] Die langste Suider-Afrikaanse luislang wat wetenskaplik korrek opgeteken is, is uit die voormalige Transvaal afkomstig. Dit was, volgens Branch & Haacke (1980), gesamentlik 5,8 meter lank.[12]

Verspreidingsgebied

wysig
 
Verspreidingsgebied van die Suider-Afrikaanse luislang (rooi) en die Afrika-rotsluislang (groen) en oorvleuelingsgebiede (geel)

Die verspreidingsgebied van die Suider-Afrikaanse luislang wissel op die Afrika-vasteland vanaf die ewenaar suidwaarts na Suid-Afrika. In Sentraal-Afrika is hierdie slangsoort in Suid-Angola, in die oostelike en suidoostelike deel van die Demokratiese Republiek van die Kongo en in Zambië verspreid. In Oos-Afrika kry mens hierdie luislang in Kenia, Suid-Tanzanië, Burundi, Malawi, Mosambiek en Zimbabwe. In Suider-Afrika strek sy voorkoms van Noord-Namibië oor Botswana, eSwatini tot in die suidoostelike deel van Suid-Afrika.[9] In die Oos-Kaap in Suid-Afrika is die suidelikste luislangbevolking geleë. Dit is ten volle geïsoleer en ongeveer 350 kilometer van ander populasies afgesonder.[5] 'n Ander klaarblyklik geïsoleerde bevolking is in die Kalahari Gemsbok Nasionale Park in die Suid-Afrikaanse ZF Mgcawu-distrik, wat moontlik ook verbindinge het met 'n vermoedelik soortgelyke geïsoleerde populasie in Suid-Namibië.[13][14] Die spesie is afwesig in die woestyngebiede aan die weste en die suide van Namibië en Botswana en in die westelike helfte van Suid-Afrika.[5]

Daar word vermoed dat die Suider-Afrikaanse luislang eens noordwaarts al langs die westelike en oostelike valleie van die Groot Skeurvallei versprei het waar die Afrika-rotsluislang oorheersend is.[15] In Kenia is daar 40 km noordwes van Mwingi vandag nog 'n gebied waar die twee luislangspesies se habitatte oorvleuel. Ook in Burundi en in die ooste van die Kivuprovinsie van die Demokratiese Republiek van die Kongo bestaan daar nog oorblywende bevolkings. In Tanzanië oorvleuel die verspreidingsgebiede van beide spesies oor 'n ruim 900 kilometer.[15] Vorige ondersoeke in Angola toon 'n volledig ruimtelike skeiding van al twee spesies.[9]

Habitat

wysig

Die Suider-Afrikaanse luislang hou oorwegend in die oop savannes.[9] Daarbenewens bly hy ook in bosryke klowe, kusruigtes, op langgrasveld, die oop bosveld, op rotsagtige heuwels en soms selfs in halfwoestyne.[10] Hy kan veral aangetref word in die nabyheid van standhoudende waterbronne soos riviere en mere.[7] In die Katangaprovinsie van die Demokratiese Republiek van die Kongo is hierdie slang op die Kundelungu-plato 1 750 meter bo seevlak gevind. In die Nyanga-distrik van Zimbabwe en moontlik ook in Kenia en Tanzanië kan sy habitat hoogtes van 2 000 meter bo seespieël bereik. In Kenia en Noord-Tanzanië, waar die Suider-Afrikaanse luislang en die Afrika-rotsluislang se verspreidingsgebiede oorvleuel, is die Suider-Afrikaanse luislang hoofsaaklik in die hoër dele teenwoordig.[9] As 'n beduidende kultuurvlugter vermy die Suider-Afrikaanse luislang menslike nedersettings en intensiewe landbougebied.[16] In die plantasies wat matig intensief verbou word maak hy egter gereeld jag op knaagdiere. Hy sal ook soms op plase deur die reuk van vee nadergelok word.[11]

Ondersoeke het getoon dat die verspreidingsgebied van hierdie luislange onder andere beperk word deur die koel omgewing, deurdat lae temperature suksesvolle teling aansienlik inperk. So sal 'n Suider-Afrikaanse luislang teoreties in koeler streke kan oorleef, maar nie suksesvol voortplant nie. In baie gebiede onderworpe aan barheid en klimaatskommelinge is die voorkoms van hierdie luislang dikwels toe te skryf aan die teenwoordigheid van erdvarke, vlakvarke en ystervarke, omdat hulle gate as optimale mikro-habitat vir die spesie kan dien.[5]

Gedrag

wysig
 
Suider-Afrikaanse luislang goed gekamoefleer in takke. Mashatu Wildtuin, Botswana

Die Suider-Afrikaanse luislang is oorwegend 'n grondslang,[17] wat hom op die grond gemaklik tot vinnig en reguit kan voortbeweeg.[7] Anders as wat die naam luislang kan tipeer, wat aktiwiteit en beweging betref, is die spesie oor die algemeen baie lewendig en voortdurend aan die beweeg. In Suid-Afrika kon deur 'n opspoortoestel vasgestel word dat volwasse individue binne enkele dae afstande van vyf kilometer kan aflê en oor 'n jaar heen 'n gebied van meer as 500 hektaar kan dek.[5]

As bobaas-klimdier is die slang dikwels te vinde in die takke van bosse en bome, besig om te rus of op die uitkyk te wees vir prooi.[7] By laasgenoemde neem die slang tot die laaste oomblik op die oorhangende tak 'n gespanne waghouding in, voordat hy geruisloos onder op die verbylopende prooidier val.[11]

Suider-Afrikaanse luislange is goeie swemmers.[7] Hulle kan partykeer meer as twee meter diep duik en vir ten minste 15 minute sonder lug klaarkom.[11][18] Sommiges kan vir lang tye onder vlak water by die oewer lê met net die neusgate en oë wat bo die oppervlakte uitsteek. Vanuit hierdie goed gekamoefleerde posisie kan prooidiere dikwels beloer word wat na die water om drinkdoeleindes kom.[7] Hoewel die Suider-Afrikaanse luislang in Suid-Afrika naby water bly, is die neiging onder enkele individue om te swem eerder 'n uitsondering op die reël. Slegs gemiddeld 3% van die dae per jaar is deur die 24 ondersoekte slange in water deurgebring. Die badsessie is eerder seisoensgebonde. Om die afgekoelde lyf ná afkoeling deur water van gemiddeld 20ºC te verwarm, sal die luislange prakties oor hierdie tyd daagliks sonbestraalde dele aan land gaan opsoek.[5]

Op die oog af leef jong luislange weens die talle roofdiere in die verborgenheid, terwyl die uitgegroeide slange bedags dikwels ure lank in die oopte deurbring.[5] As wegkruip- en lêplek verkies die spesie onder andere: boomtoppe, bosse, lang gras, hol boomstamme, verlate gate van erdvarke, vlakvarke en ystervarke, diep klowe, rotsskeure, onbewoonde termiethope en oewerplantegroei.[11]

 
Suider-Afrikaanse luislang op die oewer van die Kwandorivier in Botswana.

Suider-Afrikaanse luislange is sowel dag- as nagdiere, waarby hul saans die meeste aktiwiteit toon.[7] Die dagaktiwiteite hang egter af van die omgewingstemperatuur. In Suid-Afrika, waar beduidende seisoenale temperatuurverskille voorkom, is hierdie spesie in die lente sowel bedags as snags aktief. Hierdie gunstige temperature bevorder hul bewegings- en paringsdrang.[5] Met die toenemende somershitte word hul aktiwiteit toenemend tot die gematigde nag beperk; die dag word in skaduwee en koel wegkruipplekke deurgebring.[19] Teen herfs is die temperature weer gunstig vir dag- en nagaktiwiteite. Om sonder kos in die koel wintermaande klaar te kom, verhoog hul soektogte in hierdie herfstyd na kos. In die koel winter bly die luislange in klimaatgunstige grotte en hul verlaat meestal slegs in die warm smiddae om in die son vir sowat twee ure te bak. Sommige van hulle bly ook met erg verminderde aktiwiteit vir 'n hele week lank ondergronds.[5]

In Suid-Afrika word sonbaaiplekke vir meer as die helfte van die klimaatgunstige dae van die jaar, veral in die herfs en winter, aktief opgesoek. Die luislange lê soggens in die son met die doel om 'n opmerklik eenvormige, geslagsonspesifieke en slegs geringe seisoensgebonde liggaamstemperatuur van ongeveer 32 ºC te verkry. Om nie te oorverhit nie, wissel hul dan na 'n skaduryke plek in die gras of onder ander plantegroei en neem soms 'n wagposisie in. Na gelang van die sonligtyd pendel hul dan soms meer as vyf keer en oor 'n tydperk van meer as vier ure tussen sonnige en skaduryke plekke om hul liggaamstemperatuur te reguleer.

Uitsonderings sluit egter prooiverterende luislange in, asook dragtige en broeiende wyfies, wat nog langer in die son bak en hierdeur 'n aansienlike hoë doeltemperatuur van omtrent 35 ºC probeer bereik. Oor die algemeen verhit die Suider-Afrikaanse luislange twee keer so vinnig as wat hulle afkoel. Klein luislange van een meter lank verwarm omtrent twee keer so vinnig as baie groot slange van 4 meter. Die verwarmingstydperk is egter vir die groot slange kort genoeg om slegs 'n klein deel van die dag in die son te baai. So benut volwasse slange ook in die winter minder as twee uur in die son om hul lyf van soms onder 15 ºC na die gewenste 32 ºC te verwarm.[5]

Dieet

wysig
 
'n Suider-Afrikaanse luislang verslind 'n jong steenbok. Sabi Sand Wildreservaat, Suid-Afrika.

Die dieet van die Suider-Afrikaanse luislang bestaan hoofsaaklik uit warmbloedige diere. Jong luislange vreet dikwels voëltjies en knaagdiere,[20] selde ook akkedisse en paddas, maar soos hulle ouer word, vreet hulle ook groter prooi soos klipdassies, fisante en tarentale.[20] Van die algemeenste prooidiere by onvolgroeide en volgroeide Suider-Afrikaanse luislange is die klipdassie, egte hase, springhase,[11] rietrotte en ander knaagdiere, kleintjies van die egte varke, katsoorte,[11] jakkalse,[11] klein ape soos die blouaap[19], grondvoëls en klein boksoorte soos die gewone duiker, blouduiker,[11] tropiese grysbok[11] en rooiboklammers. Soms sal ook ystervarke aangedurf word.[7] In seldsame gevalle word ook vis, soos die kurper,[7] likkewane, Nylkrokodilletjies, eendeiers en selfs aas verslind.[19] Knewels van 4 meter is in staat om prooi van 25 kilogram in te sluk. Van die baie groot Suider-Afrikaanse luislange kan, in seldsame gevalle, kans sien vir jong waterkoedoes, jong bontebokke[19], jong njalas[19], bohorrietbokkies, waterboklammers, wildehonde[19] en klein jagluiperds.[19] [7]

Buitengewone groot prooidiere kan ook gevreet word. So het 'n Suider-Afrikaanse luislangwyfie van 4,7 meter en 37 kilogram 'n byna ewe swaar halfvolwasse rooibok van 35 kilogram ingesluk.[16] Daar is ook 'n geval opgeteken waar 'n individu van 4,88 meter 'n rooibok van 59 kilogram gevang het.[12]

'n Volwasse Suider-Afrikaanse luislang sal dikwels rondswerf op soek na kos.[19] Meer dikwels is hy op die uitkyk vir prooi in die takke, op die rivieroewers of lê versteek naby die rand van 'n wildspaadjie. Die luislang het hittereseptore op sy lippe wat hom in staat stel om sy prooi se hitte waar te neem en dus selfs in die donker akkuraat te pik.[20] Die prooi word met die slang se skerp, teruggekromde tande gebyt, waarna die slang hom om die prooi krul.[20][7] Verhoudingsgewys word om klein prooi een, groter prooi twee en vir baie groot prooi tot vyf omwikkelings gemaak, waarby in die laaste geval omtrent die hele lyf gebruik word.[11] Die slang krul hom so styf as moontlik om die prooi en met elke uitaseming van die dier, word die kronkels se drukking vermeerder totdat die dier versmoor. Bene word nie met opset in mekaar gedruk of gebreek nie: sodra die prooi se hartklop ophou, ontspan die luislang sy kronkels. Nadat die prooi gedood is, sal die slang dit met sy trillende tong ondersoek en dit dan kop eerste insluk.[20] Hierdie ondersoek met die trillende tong het die wanopvatting by die mens laat ontstaan dat die luislang sy prooi eers glad lek voordat hy dit insluk.[21][22] Die inslukproses kan soms tot anderhalf uur in beslag neem.[11] Die verorbering van ystervarke en gehoringde boksoorte het dikwels wonde tot gevolg. So is verskeie individue waargeneem waar die horings die slukderm, die ribbeboog en die vel deursteek. Hierdie groot wonde genees egter in die meeste gevalle heeltemal sonder gevolge.[7]

Die luislang kan ná 'n groot maaltyd drie tot ses maande sonder kos bly.[20]

Voortplanting

wysig

In Sentraal-Afrika is paring en die lê van eiers oor die hele jaar heen waargeneem. Suidwaarts raak voortplanting meer seisoensgebonde.[10] In Suid-Afrika is die paringstyd tydens die koel winter van einde Junie tot begin September.[5] Bronstige wyfies tree in hierdie tyd baie aktief op en lê lang afstande af.[19] Die mannetjies spoor die bronstige wyfies op deur hul feromoonspore op die grond te volg. Tot so 12 mannetjies volg gelyktydig die wyfie. Die mannetjies toon geen tekens van aggressie teenoor mekaar nie.[5] Waarnemings in gevangenskap toon dat die dominante luislangmannetjie gedurende die toenaderingstyd herhaaldelik van agter oor die wyfie seil. Daarby druk hy hom teen haar lyf, streel en du saggies met sy snoet in haar nekarea en vlei sy stert teen die kant van hare. As die wyfie gereed is om te paar, lig sy haar stert op en maak die kloaak oop. Dan volg die 54 tot 173 minute lange kopulasie.[16] Dragtige Suider-Afrikaanse luislange bak in vergelyking met onbevrugte wyfies meer dikwels in die son en probeer 'n liggaamstemperatuur van sowat 35 ºC verkry.[5]

 
Wyfies word tydens dragtigheid en die broeityd swart en neig om intensief in die son te bak (Nasionale Krugerwildtuin, Suid-Afrika)

In Suid-Afrika soek die wyfie 'n nes ná die draagtyd van ongeveer twee maande by die aanvang van die nat en warm seisoen van September tot Desember.[5] Onder andere is leë gate van erdvarke, vlakvarke en ystervarke geskik hiervoor, asook verlate termiethope en diep rotsskeure.[11] By die lê van eiers by 14 wyfies afsonderlik is 17-74 eiers, gemiddeld 30 eiers, getel.[16] Die aantal eiers is van die grootte en bou van die wyfie afhanklik en ook selde sal tot 100 eiers gelê word.[7] Hierdie 62–92 × 53–64 millimeter en 114-149 gram, taai, wit eiers word dan deur die wyfie se lyf omwikkel en soos 'n toring[11] van 45-60 sentimeter in deursnee en 'n hoogte van tot 30 sentimeter gestapel.[16] Die luislang is ongewoon onder die slange aangesien die wyfie tydens die broeitydperk by haar eiers bly: sy spandeer 80% tot 100% van die tyd om haar eiers gekrul, om hulle te beskerm en die eiers warm te hou. Sy sal die eiers slegs verlaat op soek na water en sal tydens die periode glad nie eet nie.[20]

Die inkubasie- en broeitydperk is ten nouste afhanklik van 'n relatief konstante broeitemperatuur van oor die 28 ºC. Omrede die broeiplektemperatuur ten minste in Suid-Afrika ook bedags onder hierdie temperatuur verkeer, moet die inkubasietemperatuur aktief verhoog word. In teenstelling met ander spesies van die genus Python kan die Suider-Afrikaanse luislangwyfie die broeitemperatuur sonder spierbewing verhoog. Pleks daarvan verlaat sy gewoonlik twee keer per dag die nes om in die son tot omtrent 35 ºC te bak – soms selfs tot onder die dodelike liggaamstemperatuur van oor die 40 ºC. Sy keer dan onmiddellik terug na die broeisel om die gewonne liggaamstemperatuur aan die eiers en die "broeikas" af te gee. Omrede die lyfkleur van die broeiwyfie weens hormonale veranderinge amper swart word, funksioneer die hitte-absorpsie in hierdie tydperk doeltreffender. In enkele gevalle is opgemerk dat die wyfie na water gegaan het, haar lyf natgemaak en na die nes teruggekeer het en so aktief die vogtigheid van die broeikas gereguleer het.[5] Oor die algemeen is blootgestelde wyfies uiters sku en draai selfs by geringe steurnisse beskermend na die broeisel terug.[19]

 
'n Jong luislangetjie (Limpopo, Suid-Afrika)

In gevangenskap broei die eiers uit ná 'n tydperk van 79-110 dae, afhangende van die broeitemperatuur.[16][23] Die 48-63 sentimeter en 66-77 gram slangetjies is helderder en die patrone duideliker[6] as die volgroeide luislange.[16] Volgens waarnemings in Suid-Afrika bly die wyfie en kleintjies nog ongeveer twee weke in die nes. Oordag verlaat hulle die broeiplek om voor by die ingang in die son te bak. Saans keer die wyfie na die nes terug en krul haar om die leë eierdoppe. Die luislangetjies seil dan in die kronkels van die wyfie en benut haar as bron van hitte. Daar word vermoed dat hierdie warmte die vertering aanhelp van die nog gebergte dooier in die slangetjies se mae. Dit wil voorkom of die wyfie nie meer 'n beskermingsfunksie vervul wanneer in samesyn verkeer word nie; sy is eintlik taamlik bang en soek by stoornisse heel eerste skuiling. Na omtrent 12 dae vervel die slangetjies die eerste keer; 'n dag of twee later verlaat hulle die nes finaal.[19] Die geslagsrypheid word in gevangenskap teen 2,2-6 jaar by 'n lengte van omtrent 2,5 meter[7] bereik.[16] Vrylewende luislange moet soms vermoedelik, deels te wyte aan ongunstige omstandighede, meer as 10 jaar oud word voordat hulle geslagsryp is.[7]

Die lê van eiers en die gevolglike broeityd gaan by die wyfie met 'n baie hoë energieverbruik gepaard. Teen die einde van die inkubasietydperk verloor sy gemiddeld 60% van haar oorspronklike massa. Voortplanting hou dus 'n verhoogde sterfterisiko in. 'n Reeds verswakte wyfie van 4,37 meter en 42 kilogram voor voortplanting het ná teling 12 kilogram geweeg en kort daarna gevrek.[5] Om weer die oorspronklike liggaamsmassa te herwin kan 'n paar maande duur. Om hierdie rede lê die vrylewende wyfies dikwels slegs elke tweede of derde jaar eiers.[19]

Ouderdom en lewensverwagting

wysig

Inligting oor die gemiddelde en maksimumouderdom van vrylewende individue is onbekend. In gevangenskap word Suider-Afrikaanse luislange in die reël 20 tot 25 jaar oud.[7][22]

Roofvyande en parasiete

wysig

Onder die talle nesrowers is daar rotte, (dwerg)muishonde, jakkalse[11] en likkewane.[7] Voorts het die Suider-Afrikaanse luislang in sy jong stadium baie vyande, byvoorbeeld: krokodille, luiperds,[7] ratels, weereens (dwerg)muishonde en slangvretende slange soos die Kaapse vylslang (Mehelya capenis).[16] In hul volgevrete toestand is groot luislange ook in hul voortbeweging en verdediging ingeperk en kan onder andere prooi word vir hiënas en wildehonde.[13] Soms word hierdie luislange ook deur wildevarke, veral die vlakvark, aangeval wat sy kleintjies teen roofdiere verdedig. Suider-Afrikaanse luislange van 4 meter is reeds doodgemaak.[7] Andersins blyk groot slange teen roofdiere weerstand te bied.[5]

Soos by die meeste ander slange word 'n aantal parasiete op die Suider-Afrikaanse luislange aangetref. Onder die ektoparasiete is verskeie bosluise en myte. Tot op hede is ook verskeie protosoë in die ingewande en bloed gevind, waaronder in die spysverteringskanaal die lintwurm (Cestoda) en aalwurm (Nematode), en in die longweefsel die tongwurm (Pentastomida) van die soort Armillifer.[7]

Bedreiging

wysig

Waar die Suider-Afrikaanse luislang eens talryk en wyd verspreid was, het hy intussen in baie dele van sy verspreidingsgebied skaarser geword. Vir dekades is hierdie luislang in baie lande binne sy verspreidingsgebied vir die leernywerheid gevang en gedood[19], maar in 'n mindere mate as enige luislangsoort van Suidoos-Asië. Ook eet baie Afrika-stamme sy blykbaar voedsame vleis en gebruik die vet vir hul tradisionele medisyne. Baie boere is tans deeglik bewus dat die Suider-Afrikaanse luislang 'n belangrike funksie vervul in die uitroei van pesdiere soos rietrotte, dassies en jakkalse op landbougrond, maar hierdie slange word nog steeds gejag uit vrees dat ander nuttige diere opgevreet sal word.[24] Soms word hulle ook doodgemaak uit vrees dat kindertjies gedood sal word.[25] Verder is hierdie luislang as kultuurvlugter geneig om uit digbevolkte gebiede pad te gee en om intensief verboude landbougrond te vermy.[16] So het byvoorbeeld die fel en plotselinge ontbossing vir die uitbreiding van suikerrietplantasies in Suid-Afrika tot plaaslike uitroeiing gelei.[24] Tans raak dit ook kommerwekkender hoeveel luislange die Suider-Afrikaanse paaie oorsteek en doodgery word. Daarbenewens neem die grootskaalse gebruik van elektriese heinings vir weiding toe, sodat al hoe meer luislange vrek weens elektriese skokke. Hierdie voortdurende neiging word as 'n toekomstige bedreiging vir individuele bevolkings beskou.[19]

Die Oos-Kaapse luislangbevolking word reeds in 1927 as gevolg van intensiewe jag en habitatvernietiging as uitgesterf gereken. In die volgende paar jaar is in die gebied steeds enkele individue opgemerk, maar die uiteindelike herstel van hierdie kwynende bevolking was egter nie denkbaar nie.[5] Danksy 'n hervestigingsprojek, waar 34 Suider-Afrikaanse luislange tussen 1980 en 1987 in die Andries Vosloo Koedoereservaat vrygelaat is,[24] het die Kaapse bevolking intussen weer begin groei. Sedert die spesie kragtens die Suid-Afrikaanse Wet in 1988 onder beskerming geplaas is, het vele ander hervestigingsprojekte ook hier begin plaasvind. Ook in gebiede wat nog nie voorheen deur hierdie luislange bewoon is nie, is herinvoering met gedeeltelike sukses uitgevoer.[5] In Namibië is hierdie luislang reeds sedert 1975 voorkomend onder beskerming geplaas, sodat geen beduidende leer- en dierehandel gevestig kon word nie. Hoewel die Suider-Afrikaanse luislang in die landelike gebiede van Namibië ook vandag nog heel dikwels onwettig doodgemaak word, is sy voortbestaan in gebiede afgesonder van mense nog relatief hoog en het sy groot verspreidingsgebied grotendeels bewaar gebly.[14]

Ten spyte van die sigbare agteruitgang oor die hele verspreidingsgebied heen, word die Suider-Afrikaanse luislang steeds as wydverspreid gesien, heel dikwels veral in enkele wildtuine. Op grond hiervan word hy deur die IUBN as 'n onbedreigde spesie beskou.[19] CITES[26] beskou hierdie luislang egter as bedreig, is gelys in Bylae II en is onderhewig aan handelsbeperkings.[27]

Klassifikasie

wysig
 
Illustrasie vir die eerste beskrywing (Smith, 1840)

Smith beskryf die spesie in 1840 op grond van 'n Suid-Afrikaanse eksemplaar uit die omgewing van die hawestad Durban, voorheen Port Natal. Die Suider-Afrikaanse luislang kry sy wetenskaplike naam Python natalensis van hierdie plek.[28] Die verwantskap tussen die groot Afrikaanse luislange, Python sebae (Gmelin 1789), Python natalensis (Smith 1840) en Python saxuloides (Miller&Smith 1979)[29] was lank onduidelik. Daar was 'n gebrek aan eksemplare van elke spesie, veral uit die plekke waar hul simpatries[30] of parapatries[31] voorkom. Daarom is hierdie luislange in die 20ste eeu grotendeels slegs as 'n eensoortige spesie erken, naamlik Python sebae.[5] Aan die hand van 'n groot dataversameling kon Broadley (1984) luislange in 'n noordelike en 'n suidelike verspreidingsgebied afkamp, hoofsaaklik op grond van die fragmenteringssterkte van die skilde van die bokant van die kop en die patroon van die sykant van die kop. Vanweë moontlike kruisings in die oorvleuelende verspreidingsgebiede klassifiseer hy al twee groepe as subspesies en benoem die noordelike vorm Python sebae en die suidelike vorm Python sebae natalensis. Python saxuloides blyk toe 'n afwykende Keniaanse bevolking van Python sebae natalensis te wees en word met laasgenoemde gelykgestel.[9] In 1999 ken Broadley beide subspesies 'n spesiestatus toe, omdat nuwe akkurater gegewens uit die gebiede met uitgebreide simpatrie in Burundi, Kenia en Tanzanië op geen kruising dui nie.[15] In 2002 word egter berig van hibriedes naby die Tanzaniese stad Morogoro.[10] Die klassifikasie van die twee afsonderlike spesies is egter nog op grond van die huidige gegewens van krag. Daar moet verdere bewyse van hibridisering gevind of 'n genetiese ontleding verkeerd bewys word om die spesiestatus ongedaan te maak.[5]

Onder die Egte Luislange (Pythons) is die Afrika-rotsluislang en die Suider-Afrikaanse luislang die nouste verwant aan die Suid- en Suidoos-Asiese Indiese en Birmaanse luislang. Dit blyk uit 'n onlangse molekulêrgenetiese ondersoek van die Afrika-rotsluislang en die Indiese en Birmaanse luislang.[32]

Suider-Afrikaanse luislang en die mens

wysig

Gedrag teenoor mense

wysig

Wildlewende Suider-Afrikaanse luislange is selde aggressief. As hulle skrik of versteur word, probeer hulle so gou moontlik te vlug. 'n Luislang sal homself slegs in groot nood met 'n paar afwerende byte verdedig. Met sy skerp, teruggeboë tande kan hy diep, septiese wonde nalaat.[7] Die Suider-Afrikaanse luislang wat in die wildernis lewe raak bykans nooit by ongevalle met die mens betrokke nie. Tog word hy dikwels daarvan beskuldig dat hy mense aangeval of gedood het. Die meeste van hierdie aantygings is egter growwe oordrywings en by nadere ondersoek is gevind dat die voorval dikwels begin is deur aanvalle van die mens se kant af.[19] Slegs een sterfte kon betroubare bewyse oplewer. Dit was 'n 13-jarige seun van 1,3 meter en 45 kilogram wat in 1978 in die Waterberg-distrik tydens 'n veewagtery deur 'n Suider-Afrikaanse luislang van ongeveer 4,5 meter aangeval en versmoor is. Daar word vermoed dat die reuk van die weidende vee en die skielike verskyning van die seun tot 'n fout by die slang gelei het en daarmee die prooivanggedrag van die luislang geaktiveer het.[12]

Oor die algemeen bly die luislang ook sku teenoor die mens. In die voormalige Transvaal was daar ene J.J. Marais wat 'n aantal koeie opgemerk het wat ywerig besig was om iets op die grond te lek. By nadere ondersoek bevind hy dat dit 'n groot luislang was wat besig was om te vervel. Die luislang het uitgestrek gelê en is deur die beeste gelek. Toe die slang die aanwesigheid van die mens opgemerk het, het die slang hom in 'n gat teruggetrek.[33]

Kultureel

wysig

Vanweë hul grootte en geheimsinnige lewenswyse bestaan daar onder inheemse stamme verskillende legendes en 'n paar bygelowe omtrent hierdie luislange. Hulle is die gunstelingdiere van baie toordokters en word deur baie stamme as die beliggaming van afgestorwenes se siele gesien. Daarom word hul in baie dele van Afrika nie versteur of doodgemaak nie.

Aan die ander kant word Suider-Afrikaanse luislange deur sekere volkstamme baie graag en in groot hoeveelhede geëet. In die Demokratiese Republiek van die Kongo word hulle met spiese gejag of by die ingang van hul wegkruipplekke met strikke gevang. Koolgebraaide luislangsteak is besonder gewild. Dit smaak soos Atlantiese kabeljou en is baie smaaklik, sag en geurig. Daarbenewens word die luislangvet deur baie inheemse stamme uitwendig as 'n salf teen rumatiek en borskwale aangewend en as 'n drankie ingeneem teen verskeie siektes.[7]

Afrikaanse letterkunde

wysig
  • In die 2012-boekweergawe van Wolwedans in die skemer kom sersant Berta van Schalkwyk en luitenant Conrad Nolte 'n luislang op hul pad na Hotel Njala, naby Hazyview, teë. Berta glo dit is 'n wyfie, "want net 'n wyfie kan so 'n blink vel hê".[34]

Sien ook

wysig

Bronne

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Marais, Johan. 2004. Volledige gids tot die slange van Suider-Afrika Struik Uitgewers. bl. 211.
  2. ↑ Die Afrikaanse Kinderensiklopedie. Deel II. 1959. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk. bl.719
  3. ↑ Elektroniese WAT (Woordeboek van die Afrikaanse Taal).
  4. ↑ Ook hemerofoob – 'n organisme wat vlug of wegkwyn weens habitatsveranderinge weens menslike aktiwiteite
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 G. J. Alexander: Thermal Biology of the Southern African Python (Python natalensis): Does temperature limit its distribution? In: R. W. Henderson, R. Powell (Hrsg.): Biology of the Boas and Pythons. Eagle Mountain Publishing Company, Eagle Mountain 2007, ISBN 978-0-9720154-3-1, bl. 51–75.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 J. G. Walls: The Living Pythons. T. F. H. Publications 1998, ISBN 0-7938-0467-1, bl. 142–146, 166–171.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 D. G. Broadley: FitzSimons’ Snakes of Southern Africa. Delta Books 1983, ISBN 0-908387-04-0, bl. 63–69.
  8. ↑ Marais, Johan. 2004. Volledige gids tot die slange van Suider-Afrika Struik Uitgewers. bl. 302.
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 D. G. Broadley: A review of geographical variation in the African Python, Python sebae (Gmelin). British Journal of Herpetology 6, 1984, bl. 359–367.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 S. Spawls, K. Howell, R. Drewes, J. Ashe: A Field Guide to the Reptiles of East Africa. Academic Press, London 2002, ISBN 0-12-656470-1, bl. 305–310.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 F. W. FitzSimons: Pythons and their ways. George G. Harrap & Co. Ltd, London 1930, bl. 12, 17, 23, 32, 34, 39, 41, 67.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 W. R. Branch, W. D. Haacke: A Fatal Attack on a Young Boy by an African Rock Python Python sebae. Journal of Herpetology 14, Heft 3, 1980, bl. 305–307.
  13. ↑ 13,0 13,1 B. Branch, W. R. Branch: Field guide to Snakes and other Reptiles of Southern Africa. Struik Publishers 1998, ISBN 0-88359-042-5, bl. 59–60.
  14. ↑ 14,0 14,1 W. R. Branch, M. Griffin: Pythons in Namibia: Distribution, Conservation, and Captive Breeding Programs. Advances in Herpetoculture – Special Publications of the International Herpetological Symposium, Inc., 1996, bl. 93–102.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 D. G. Broadley: The Southern African Python, Python natalensis A. Smith 1840, is a valid species. African Herpetological News 29, 1999, bl. 31–32.
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 G. V. Haagner: The husbandry and captive propagation of the southern rock python, Python sebae natalensis (at Port Elizabeth Snake Park, South Africa). British Herpetological Society Bulletin 42, 1992–1993, bl. 30–41.
  17. ↑ Slang wat meestal op die grond leef
  18. ↑ M. N. Bruton: The amphibians, reptiles, birds and mammals of Lake Sibayi. In: B. R. Allanson (Hrsg.): Lake Sibayi. Monographiae Biologicae 36, 1979. Zit. In: G. V. Haagner: The husbandry and captive propagation of the southern rock python, Python sebae natalensis. British Herpetological Society Bulletin 42, 1992–1993, bl. 30–41.
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 19,14 19,15 G. J. Alexander, J. Marais: A Guide to the Reptiles of Southern Africa. Struik Publishers, Cape Town 2007, ISBN 978-1-77007-386-9, bl. 61–65.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 Patterson, Rod. 1986. Slange. Eerste uitgawe. Struik uitgewers: Kaapstad. ISBN 0-86977-288-0
  21. ↑ Boonstra, L.D. 1959. "Hoe slange hul prooi insluk". In: Albertyn, C.F. (red.) Afrikaanse Kinderensiklopedie Deel II. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. bl. 720: Om die afglip van die prooi te bevorder, skei die spuugkliere 'n groot hoeveelheid speeksel af. Dis natuurlik nie waar dat slange met hul tong eers hul prooi glad lek nie. 'n Mens sou net sowel 'n huis met 'n pap vuurhoutjie kan afwit. Daar die prooi soms so groot is, lyk dit asof 'n slang se nek en kop uitmekaar gaan bars, en om te verhoed dat die slang gedurende die slukkery verstik, is die end van die lugpyp so gebou dat dit voor by die bek uithang. Slange verstik juis nie maklik nie.
  22. ↑ 22,0 22,1 Fourie, P.F. 1983. Nasionale Krugerwildtuin Vrae en Antwoorde. Nelspruit: Laeveld Drukkers. bl. 327-328
  23. ↑ W. R. Branch, R. W. Patterson: Notes on the development of embryos of the Arican Rock Python, Python sebae (Serpentes: Boidae) (at Transvaal Snake Park). Journal of Herpetology 9, 1975, bl. 243–248.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 W. R. Branch: Python sebae natalensis: Species account. South African Red Data Book – Reptiles and Amphibians. South African National Scientific Programmes Report No. 151, 1988, bl. 61–65.
  25. ↑ G. R. McLachlan: South African Red Databook – Reptiles and Amphibians. South African national scientific programmes report 23, 1978, bl. 32, online, pdf.
  26. ↑ Konvensie oor Internasionale Handel in Bedreigde Spesies van Wilde Fauna en Flora
  27. ↑ CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora: Appendices I, II and II, valid from 1 July 2008, online.
  28. ↑ A. Smith: Illustrations of the zoology of South Africa, Reptilia. Smith, Elder, and Co., London 1840. (Smith nennt diesen Python zwar bereits im South African Quarterly Journal, new series, Oct. 1833, bl. 64, jedoch gilt erst seine Arbeit von 1840 als Artbeschreibung)
  29. ↑ T. J. Miller, H. M. Smith: The Lesser African Rock Python. Bulletin of the Maryland Herpetological Society 15, Heft 3, bl. 70–84. Zit. in: G. J. Alexander: Thermal Biology of the Southern African Python (Python natalensis): Does temperature limit its distribution? In: R. W. Henderson, R. Powell (Hrsg.): Biology of the Boas and Pythons. Eagle Mountain Publishing Company, Eagle Mountain 2007, ISBN 978-0-9720154-3-1, bl. 51–75.
  30. ↑ Waar twee of meer organismes dieselfde plek as habitat deel en mekaar dus gereeld teëkom.
  31. ↑ Waar twee of meer organismes se habitatte nie opvallend oorvleuel nie, maar direk by mekaar aansluit of grens.
  32. ↑ L. H. Rawlings, D. L. Rabosky, S. C. Donnellan, M. N. Hutchinson: Python phylogenetics: inference from morphology and mitochondrial DNA. Biological Journal of the Linnean Society 93, 2008, bl. 603–619, online, pdf[dooie skakel].
  33. ↑ Grzimek, B. 1969. Verschlingen Riesenschlangen Menschen? Grzimek unter Afrikas Tieren: Erlebnisse, Beobachtungen, Forschungsergebnisse. Frankfurt: Ullstein. S. 93: Auch Riesenschlangen sind für Hilfe beim Häuten gelegentlich zu haben. In Transvaal wurde Herr. J.J. Marais unlängst auf eine Anzahl von Kühen aufmerksam, die auf der Weide eifrig etwas auf der Erde beleckten. Als er näher ging, stellte er fest, daß es ein großer Python war, der sich gerade häutete. Die Riesenschlange lag ausgestreckt und wurde von den Rindern geleckt. Als sie die Anwesenheit des Menschen merkte, zog sich die Schlange in ein Erdloch zurück.
  34. ↑ Van Nierop, Leon. 2012. Wolwedans in die skemer. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers. bl. 352-353: Conrad sug en slaan dan remme aan. Voor hulle seil 'n luislang stadig oor die pad. Albei is vir 'n oomblik stil. "Bliksem. Wat 'n moeder van 'n slang!" sug hy. "Ons moet net hoop sy maak dit betyds tot in die bosse voor iemand anders hier verbykom, anders is sy, soos die renosters deesdae, bloot 'n trofee."
    "Hoe weet jy dit is 'n wyfie?"
    "Want net 'n wyfie kan so 'n blink vel hê."

Literatuur

wysig
  • (en) G. J. Alexander: Thermal Biology of the Southern African Python (Python natalensis): Does temperature limit its distribution? In: R. W. Henderson and R. Powell (Eds.): Biology of the Boas and Pythons. Eagle Mountain Publishing Company, Eagle Mountain 2007, ISBN 978-0-9720154-3-1: bl. 51–75.
  • (en) G. J. Alexander, J. Marais: A Guide to the Reptiles of Southern Africa. Struik Publishers, Cape Town 2007, ISBN 978-1-77007-386-9, bl. 61–65.
  • (en) D. G. Broadley: A review of geographical variation in the African Python, Python sebae (Gmelin). British Journal of Herpetology 6, 1984, bl. 359–367.
  • (en) D. G. Broadley: FitzSimons’ Snakes of Southern Africa. Delta Books 1983, ISBN 0-908387-04-0, bl. 63–69.
  • (en) S. Spawls, K. Howell, R. Drewes, J. Ashe: A Field Guide to the Reptiles of East Africa. Academic Press 2002, ISBN 0-12-656470-1, bl. 305–310.

Eksterne skakels

wysig
 
Wikispecies
Wikispecies het meer inligting oor: Gewone luislang
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Duitse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Gewone_luislang&oldid=2662451"