Gill-kollege

Gill-kollege is 'n dubbelmedium-, koëd-staatshoërskool op die Oos-Kaapse dorp Somerset-Oos.

Gill-kollege
Leuse	Sursum prorsusque
Gestig	1869
Tipe	Staatskool
Hoof	Hein van Heerden
Personeel	17
Leerlinge	302 (2013)
Grade	8-12
Stad	Somerset-Oos
Provinsie	Oos-Kaap
Land	Suid-Afrika
Koshuis(e)	Ja
Webblad	http://gillcollege.webs.com/

Dr. William Gill se ruim erflating het die stigting van Gill-kollege moontlik gemaak. Hy was van 1829 tot sy dood in 1863 distrikgeneesheer van Somerset-Oos.

Dié gebou op die Gill-kampus is in 1918 ingewy.

Gill-kollege het in 1869 in dié gebou begin. Die argitek was James Bisset, wat ook onder meer verantwoordelik was vir die NG kerke Graaff-Reinet en Beaufort-Wes.

Gill-kollege se seunskoshuis, voltooi in 1892.

'n Poskaart van omstreeks 1920 met 'n foto van die skool se koshuis.

Gill-kollege soos die skool daar uitgesien het in 1935 nadat die "nuwe blok" (links op die foto) voltooi is.

Die hoeksteen van die "nuwe" gebou.

Dié roemryke onderwysinstelling is in 1869 gestig as ’n hoërskool en universiteitsopleidingsentrum vir seuns en jong mans danksy ’n £23 000-erflating van dr. William Gill (1783-1863), ’n geneesheer en wolboer wat skatryk geword het deur middel van sy merinoplaas naby Kookhuis.

Agtergrond

Gill het die Somerset Reading Society in 1832 gestig as voorloper van die latere dorpsbiblioteek. Hy het geld nagelaat vir die stigting en onderhoud van 'n inrigting van hoër onderwys in die Oos-Kaap. Die oorspronklike gedagte was dit die Oostelike Provinsie (Oos-Kaap) se universiteit moes word, maar weens strawwe mededinging van die St. Andrew-kollege (waaruit die Rhodes-universiteitskollege ontstaan het) in Grahamstad, destyds soos vandag, ’n veel groter en belangriker nedersetting as Somerset-Oos, kon Gill-kollege nie aan die vereiste voldoen nie wat die status van universiteitskollege beperk het tot instellings met meer as 75 studente wat matriek verwerf het. Gevolglik verloor Gill-kollege sy universiteitstatus in 1903 en word 34 jaar ná sy ontstaan slegs ’n hoërskool.

’n Eiesoortige probleem het ontstaan weens verlies van Gill se status: Die kollege kon nie meer baat vind by dr. Gill se erflating nie omdat die testament bepaal het die geld mag slegs aangewend word vir ’n instelling vir hoër (naskoolse) onderwys. Die saak het in die Unieparlement gaan draai en die Privaat Wet op die Gill-kollege-korporasie van 1912 het dit wettig gemaak om die bemaking aan te wend vir naskoolse beurse. Die fonds word tot vandag toe geadministreer deur die Gill-korporasie, wat jaarliks vier of vyf beurse toeken aan studente wat aan ’n Suid-Afrikaanse universiteit wil gaan studeer.

Universiteitstatus verloor

Die bedoeling was dat Gill ’n opleidingsinstelling vir seuns en jong mans sou wees, maar dit het een van die eerste tersiêre instellings geword wat vroue toegelaat het. Een van dié vroue wat uitgeblink het, was Ismay Craib (oftewel mev. Basil Schonland). Van 1928 af het Gill opnuut net seuns aanvaar en het dit ’n seunskool gebly tot in 1965, toe Gill-kollege en die Hoër Meisieskool Bellevue saamgesmelt het. Die skool het nog altyd leerders van wyd en syd gelok wat in sy koshuise tuisgaan.

Kampus

Die skool besit uitsonderlike, geskiedkundige geboue, onder meer die oorspronklike gebou wat in 1869 in gebruik geneem is en wat nou as skoolbiblioteek dien. Die senior seunskoshuis is in 1892 in gebruik geneem. Die lowerryke skoolterrein is besonder ruim en sluit ook die aangrensende, gelyknamige laerskool in. Bosberg, wat uitttroon bo die dorp, bied 'n skilderagtige agtergrond.

Rektors en skoolhoofde

• Prof. Peter MacOwan, 1869 - 1881
• Prof. Robert MacWilliam, 1881 - 1903
• William J. Gall, 1903 (rektor), 1909 - 1936 (hoof: Hoërskool Gill-kollege)
• F.E. de Villiers, 1937 - 1955
• H. Winkler, 1956 - 1960
• S.D. Naudé, 1960 - ?
• S.G. Zietsman, 2005 - 2014
• Marina Marais (waarnemend)
• Hein van Heerden, 1 April 2016 – hede (voorheen vyf jaar adjunkhoof van Hoërskool Merensky, Tzaneen)

Bekende alumni

Talle bekende Suid-Afrikaners het hier studeer of skoolgegaan, onder andere:

• 1874 – Reinhold Gregorowski (1856–1922), regter en staatsprokureur
• 1874 – sir M.W. Searle (1855–1926), regter)
• 1874 – sir H.H. Juta (1857–1930), regsgeleerde, regter, parlementslid
• Sir James Rose-Innes (1855–1942), hoofregter van Suid-Afrika
• Genl. Pierre de Villiers, polisiekommissaris
• Genl. J.M. Keevy (1908–1981), polisiekommissaris
• Dr. W.H. Craib, hartspesialis
• A.H. Vosloo, administrateur van Kaapland
• Dr. A.L. Geyer (1894–1969), tweede redakteur van Die Burger en SA se hoë kommissaris in Londen
• Ds. Petrus Postma (1854-1919), predikant in die Gereformeerde Kerk
• Ds. Martinus Postma (1855–1926), predikant en professor in die Gereformeerde Kerk
• Dr. Willie Landman (1909–1986), predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk
• Genl. H.B. Klopper (1902–1978), generaal en bevelvoerder van die Suid-Afrikaanse Weermag
• Prof. H.W. Snyman
• Ds. Henry Lindo Webb (1875-1948), predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk
• Ds. William Loftie Eaton, leraar van die NG gemeente Jamestown van 1899–1933

Galery

Hoofde

• 
  W.J. Gall, rektor van 1903 tot 1908 en daarna tot 1936 skoolhoof.
• 
  Mnr. F.E. de Villiers, skoolhoof van 1937 tot 1955.

Leerders en studente

• 
  Reinhold Gregorowski (1853–1922), oudleerder en later staatsprokureur en regter.
• 
  Genl. J.M. Keevy (1908–1981), kommissaris van polisie (1962–1968).

Bronne

• Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).

Eksterne skakels

• Die skool se webtuiste Geargiveer 14 Oktober 2017 op Wayback Machine