Willie Landman

Ds. Willem Adolf Landman (3 November 1909 – 27 Augustus 1986) was ’n predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat veral onthou word vir die standpunt wat hy reeds in die 1960’s teen apartheid ingeneem het. So was hy byvoorbeeld met die Cottesloe-kerkeberaad einde 1960 een van net vier stemme in die NG Kerk se Federale Raad wat ten gunste van die beraad se besluite was.

Herkoms en opleiding

Willie Landman is gebore op die plaas Waaihuewel in die distrik Alexandria. Sy ouers was Johannes Jacobus Nicolaas Landman (28 Maart 1867 - 14 Desember 1935) en Jacoba Margaretha (gebore Potgieter, 15 Augustus 1873 - 14 Desember 1931). Reeds lank voor die Groot Trek was die Landman-familie in die omstreke van Olifantshoek (Alexandria se ou naam) woonagtig. Met die Trek het Karel Pieter Landman aan die hoof van 39 gesinne in Oktober 1837 uit die distrik na Natal getrek. Dié waardige leier, tot wie se nagedagtenis die Karel Landman-gedenkteken op De Kol-rant naby Alexandria opgerig is en wat ds. Landman selfs tydens 'n groot saamtrek op 16 Desember 1939 onthul het. Karel Landman was die broer van Willie Landman se oupagrootjie.

Hy ontvang sy skoolopleiding op Alexandria en op Somerset-Oos, waar hy aan die Gill-kollege matrikuleer en daarna die graad B.A. aan die Universiteit Rhodes met onderskeiding geslaag. Ds. A.P. Smit skryf in die gemeente Swartland se 200-jarige gedenkboek: "Reeds hier het hy as leier onder die studente begin uitblink en o.m. die voorsitterskap van die 'Hollandse Kring' beklee."

Hy vertrek in 1930 Boland toe vir verdere studie aan die Universiteit van Stellenbosch. In 1931 begin hy sy vierjarige studiekursus aan die Kweekskool, waar ds. K.W. Heese ', sy toekomstige kollege in die NG gemeente Swartland, 'n klasmaat was. Ds. Smit skryf: "In die studente-samelewing is van sy gawes van leierskap in toenemende mate gebruik gemaak, o.m.m deur hom as voorsitter van die Universiteitsdebatsvereniging te kies. Hy het hom toe reeds as redenaar onderskei, o.a. deur die verowering van die Redenaarsbeker van bogenoemde debatsvereniging." Einde 1933 het hy die kandidaarseksamen met onderskeiding afgelê en die volgende jaar is hy tot die evangeliebediening toegelaat.

Gemeentebediening

Die NG gemeente Swartland se kerkraad, 1944/'45. Dr. Landman sit vierde van links in die tweede ry en sy medeleraar, ds. K.W. Heese, regs van hom.

Van Februarie tot April 1935 het ds. Landman as hulpleraar in die moedergemeente Port Elizabeth opgetree waarna hy na Bethal in Transvaal is om van Mei tot Oktober daardie jaar ook as hulpleraar behulpsaam te wees. In Januarie 1936 keer hy terug na Port Elizabeth en dié keer is hy op 4 April as hulpleraar in die gemeente met oplegging van hande bevestig. Aan dié plegtigheid het deelgeneem di. T.J. Martin, P.M. van Heerden, J.H. van Wyk, J.C. Reyneke, G. Moolman, J.A. Kotzé, D.L. Steyl, F.J. Minnaar, W.S. Conradie en J. McRobbert, wat die Engelse kerke van die Baai verteenwoordig het.

Sy eerste gemeente, van 1937 tot 1940, was Murraysburg waarna hy tot 1958 medeleraar van die NG gemeente Swartland op Malmesbury was. In 1958 is hy aangestel as die eerste direkteur van die Inligtingsburo van die NG Kerk in Suid-Afrika.

Murraysburg

Ds. Landman is op 1 Februarie 1937 na Murraysburg beroep en op 10 April daar bevestig. Ds. P.J. Retief, in wie se dienstyd Willie Landman ’n klein seuntjie in die Sondagskool van Alexandria was, het die bevestigingsrede gehou. By dié geleentheid was ook teenwoordig di. J.C. Cronjé van Richmond, J. Rabie van Beaufort-Wes, Berning Malan van Graaff-Reinet en eerw. F. Blignaut van Graaff-Reinet se sendinggemeente. Ds. Landman sy intreerede gehou oor 1 Kor. 9:16: "Want as ek die evangelie verkondig, is dit vir my geen roem nie; want die dwang is my opgelê, en wee my as ek die evangelie nie verkondig nie!"

Dr. J.A.S. Oberholster skryf in die gemeente Murraysburg se eeufeesgedenkboek: "Ds. Landman se bediening te Murraysburg was ’n voortbouing op gelegde fondamente. As jong predikant het hy hom met onvermoeide ywer aan die werk gewy en sy daadwerklike belangstelling laat uitgaan na al die terreine van die gemeentelike lewe."

Ná ’n geseënde bediening van net meer as drie jaar het ds. Landman in Junie 1940 van Murraysburg afskeid geneem. Dr. Oberholster skryf hy en mev. Landman was besonder geliefd, soos duidelik uit die afskeid blyk. Selfs die Engelssprekende lede van die gemeenskap het by wyse van toespraak en geskenke hul waardering uitgespreek, want ds. Landman het vir hulle dienste in Engels gehou. Vir sy afskeidsboodskap het hy Hand. 20:32 gekies. Ná ’n treffende rede het oudl. J.J. van den Berg ’n adres voorgelees en het ds. Landman geantwoord: "Hoewel tere bande verbreek word, sal bande van herinnering, van liefde, van belangstelling en voorbidding nooit verbreek word nie."

Eredoktorsgraad

Op 7 Desember 1978 ken Maties ’n eredoktorsgraad aan hom toe met die volgende aanbeveling: “Ds. Landman het sy kerk en land in die algemeen onvermoeid gedien, nie net as predikant nie, maar veral in sinodale werksaamhede en kommissies, in ekumeniese werksaamhede, as direkteur van die NG Kerk se Inligtingsburo en met die publikasies wat uit sy pen verskyn het. Hy was ook voorsitter van die ad hoc-kommissie wat deur die Algemene Sinode van 1970 in Pretoria benoem is en wat die omvattende sg. "Landman-verslag" oor Rasseverhoudinge in die lig van die Skrif aan die Sinode van 1974 voorgelê het; dit word beskou as een van die omvattendste en ewewigtigste teologiese geskrifte wat oor hierdie vraagstuk in ons land (en moontlik die wêreld) die lig gesien het. In sy hoedanigheid as direkteur van die Inligtingsburo het ds. Landman in die brandpunt van kerklik-teologiese diskussies met buitelandse geleerdes gestaan. Veral op hierdie gebied het hy ontsaglike dienste aan ons land gelewer.

“Hy het 'n biblioteek opgehou van buitelandse publikasies oor Suid-Afrika, 'n wêreldwye korrespondensie aan die gang gehou met vriend en vyand van Suld-Afrika en 'n kerklik-diplomatieke diens in die lewe geroep, enig in sy soort. Ten spyte van sy buitengewone vol program het ds. Landman tog verskillende publikasies die lig laat sien. Belangrikste hiervan is seker A Plea for Understanding wat hy opgestel het as antwoord op die beskuldigings teen die Kerk in Suid-Afrika deur die Reformed Church of America. Sy argumente was suiwer en oortuigend. Daarvan getuig die feit dat die Reformed Church en ander kerklike instansies in Amerika hul houding teenoor Suid-Afrikaanse Kerk ten gevolge daarvan ten goede verander het.”

Gesinslewe en eerbewyse

Ds. Landman is op 24 Julie 1937, 'n paar maande nadat hy op Murraysburg bevestig is, getroud met Heletje Aletta Jacoba (gebore Engelbrecht, 28 Januarie 1914 – 8 Januarie 2000). Die kerkraad het vier lede afgevaardig om die huweliksplegtigheid in Port Elizabeth te gaan bywoon en 'n geskenk van die gemeente te oorhandig. Mev. Landman was 'n dogter van Kakamas, maar het onderwys in Port Elizabeth gegee ten tyd van haar huwelik. Dr. J.A.S. Oberholster skryf in 1955: "Met toewyding en ywer steun sy haar man in al die vertakkinge van die gemeentelike werksaamhede."

Staatspres. P.W. Botha het in 1987 die Orde vir Voortreflike Diens (Klas II Silwer) postuum aan dr. Landman toegeken.

Die Burger huldig hom

Die volgende hoofartikel oor dr. Landman het in Die Burger van 28 Augustus 1986 verskyn: "DR. W.A. LANDMAN, wat gister oorlede is, het sy Kerk en sy land op voortreflike wyse gedien. Hy was in die eerste en laaste plaas predikant. As leraar het hy met sy welluidende stem en heldere uiteensetting sy hoorders geboei en mense na die kerk gelok. As herder het hy groot agting en liefde verwerf in die gemeentes waar hy gestaan het. Hy het die seldsame vermoë gehad om gemoedelik met mense om te gaan sonder om die waardigheid van die predikantsamp geweld aan te doen. Maar hy was meer as net predikant. Hy was ook kerk-staatsman in die beste sin van die woord. In die benadering van Suid-Afrika se allesoorheersende vraagstuk, wat uiteraard die Kerk in sy wese raak, het hy hom deur Skrifbeginsels laat lei en die oortuigings waartoe hy só geraak het, konsekwent en vreesloos verkondig en uitgeleef. Aanvanklik was hy een van die sterkste voorstanders en oortuigendste verkondigers van die idee van aparte vryhede vir die swartmense van Suid-Afrika, omdat hy, soos andere, daarin die sekerste manier gesien het om ooreenkomstig die eise van die Skrif reg en geregtigheid aan hulle te laat geskied. Maar toe daardie idee onhaalbaar geblyk het, het hy nie geskroom om 'n ander weg in te slaan nie, nog steeds met dieselfde doel voor oë. In die Cottesloe-beraad van 1960 het hy 'n sleutelrol gespeel, en in die storm wat daarop gevolg het, het hy by die omstrede besluite wat daar geneem is, bly staan terwyl sommiges hulle haastig daarvan probeer distansieer het. Dit het hom verguising in sekere kringe besorg en waarskynlik ook verdere opgang in die Kerk gekos. Maar hy kon nog die genoegdoening smaak dat die ideë wat destyds so skerp veroordeel is, in breë kring aanvaar word. As eerste direkteur van inligting van sy Kerk het hy reuse-werk gedoen om nie net die NG Kerk se saak nie, maar ook Suid-Afrika s'n, te stel, sowel teenoor buitelandse besoekers as by talle geleenthede in die buiteland. Aan sy eggenote en kinders gaan Die Burger se opregte deelneming uit."

Brief in Die Burger

Die volgende brief deur Vivia Ferreira van Tamboerskloof het op 4 Desember 1986 in Die Burger verskyn: "Hoe kleinlik kan ons Afrikaners somtyds wees. As die uitlatings van mev. Anna Boshoff (Die Burger, 29 November) aangaande die toekenning van die Verwoerd-prys aan daardie groot Suid-Afrikaner, dr. Anton Rupert, nie so belaglik is nie, sou dit tragies gewees het. Ek wonder wat haar vader, wyle dr. H.F. Verwoerd, sou gesê het - hopelik iets diplomaties. AMBASSADEUR Aan die ander kant, kan ons ooit vergeet wat aan twee uitstekende kerkmanne gedoen is, nl. wyle dr. A.J. van der Merwe, jare lank leraar van die Groote Kerk, Kaapstad, en Moderator van die Kaapse Sinode en die Algemene Sinode, en wyle dr. W.A. Landman, geliefde oud-leraar van Malmesbury en Direkteur van Inligting van die NG Kerk? Dit was algemeen aanvaar dat 'Dr. A.J.' en 'Ds. Landman', soos hulle alombekend was, onderskeidelik as ambassadeur in Nederland en Moderator van die Algemene Sinode aangestel sou word. Toe kom die debakel van die Cottesloe-beraad en hulle het vasbeslote sommige aspekte van die Verwoerd-beleid, sover dit die kerk raak, teengestaan. Hulle is verguis. Soos duisende ander Suid-Afrikaners dank ek die Here vir dr. Anton Rupert. As entrepreneur, bewaarder van ons historiese erfenis, ons dierelewe en ekologie en, bowenal, Christen-mens wat eerbied vir die menswaardigheid van iedereen het, huldig ons hom. Ek hoop net dat wanneer mev. Anna Boshoff, haar kinders, kleinkinders en ander familielede die pragtig herstelde fynbos van Bettysbaai in die toekoms geniet, hulle in hul siel dankie sal sê vir 'n Anton Rupert."

Bronne

(af) Matieland, 1978. URL besoek op 10 Augustus 2015.
(af) Hoofartikel: Dr. Landman, Die Burger, 28 Augustus 1986. URL besoek op 10 Augustus 2015.
(af) Dr. en mev. Landman se grafsteen op die perseel van die NG kerk Swartland. URL besoek op 10 Augustus 2015.

Eksterne skakels

(af) Dr. Landman preek tydens die viering van die NG gemeente Kaapstad se 300-jarige bestaan. URL besoek op 11 November 2015.
(af) Brief: NG Sinode se uitspraak lei tot dankbaarheid Geargiveer 11 November 2015 op Wayback Machine, Die Burger, 5 Januarie 1991. URL besoek op 10 Augustus 2015.
(af) Brief: Nog twee vir kerk se "vyf grotes" Geargiveer 11 November 2015 op Wayback Machine, Die Burger, 13 Desember 1999. URL besoek op 10 Augustus 2015.
(en) Landman se boek "A Plea for Understanding, A Reply to the Reformed Church in America" te koop op Bidorbuy.co.za Geargiveer 11 November 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 10 Augustus 2015.
(af) Besonderhede oor die Karl Landman-gedenkteken, wat ds. Landman onthul het. URL besoek op 10 Augustus 2015.