NG gemeente Port Elizabeth
Die NG gemeente Port Elizabeth is die oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die stad Port Elizabeth, hoewel dit eers in 1907 gestig is. Die gemeente het in 2013 sowat 500 belydende lidmate gehad.
Agtergrond
wysigAs 'n stigting van die Britse nedersetters van 1820, het Port Elizabeth as 'n suiwer Britse stad ontwikkel; daar was nooit, soos byvoorbeeld in Kaapstad, 'n tydperk waarin die Hollandse of Afrikaanse gees hier oorheersend was nie. Die platteland om Kaapstad het Afrikaans gebly, maar weens genoemde gebeurtenis in 1820, was die omgewing van Port Elizabeth vir 'n groot deel Engels. Tog het die stad se vroeë welvaart in die eerste plek afgehang van die Afrikaners. "Die Baai" was die grootste uitvoerhawe vir die wol van 'n aansienlike gebied van die Kaapkolonie en die Vrystaat, en het die vernaamste deel van sy inkomste uit hierdie bron getrek. Nietemin, ten spyte van hierdie noue band, was die Afrikaners hier vreemdelinge. Vir 'n lang tyd was daar geen Afrikaanse wolmakelaar of handelaar nie; al die winste het in die sak van nie-Afrikaners gegaan.
Eers in die twintigste eeu het 'n klein insypeling van Afrikaners in die Baai begin. Die eerste gemeente is dan eers in 1907 gestig, maar met net 220 lidmate, wat meestal uit verarmdes bestaan het. Die eerste leraar moes in 'n ou pakhuis kom woon. Die nywerheidsontwaking ná die Eerste Wêreldoorlog in 1918 het egter veral Port Elizabeth bevoordeel, want naas handelstad het dit ook 'n fabriekstad geword.
Die verwoestende droogtes ná 1920 het honderde Afrikaners van die platteland verdryf en hulle gedwing om in Port Elizabeth se fabrieke 'n heenkome te kom soek. Hier het hulle spoedig aanpasbaarheid by die industriële lewe getoon met die gevolg dat hulle as arbeiders besonder gewild was en in groot getalle opgeneem is. Waarskynlik het geen ander stad in Suid-Afrika so 'n snelle aanwas van Afrikaners gehad nie.
Ná 21 jaar is die tweede NG gemeente (NG gemeente Port Elizabeth-Sentraal) in 1928 gestig en daarna binne 17 jaar het nog vyf gevolg sodat Port Elizabeth in 1945 reeds sewe gemeentes getel het. Volgens die kerksensus van 1945 was daar 17 684 siele in dié gemeentes. Nog 4 000 Afrikaners het aan ander kerke en sektes behoort, wat die totaal op 21 684 te staan gebring het. In 1946 het die Afrikaners amper 34 persent van die totale blanke bevolking van die Baai getel. Toe reeds was ruim 40 persent van die kinders in die skole Afrikaanssprekend.
Aanvoorwerk
wysigOp 29 Desember 1900 het ene mej. L.F. Meyburgh in Port Elizabeth, destyds 'n buitewyk van die NG gemeente Uitenhage, eers op haar eie en later onder die vleuels van die NG Kerk, geestelike werk begin doen onder die Afrikaanssprekendes wat min, arm en geestelik behoeftig was.
In 1901 het sy begin met 'n Sondagskool en biduurkring, op 7 Desember 1903 in samewerking met ds. Murray Jooste (toe nog 'n Kweekskool-student) 'n Strewerstak, en op 8 Oktober 1905 'n Kinderkranstak. In al hierdie werksaamhede, wat dekades lank standgehou het, en in soveel meer wat later ook deur haar ywer begin is, het sy jare later nog steeds 'n lewende belangstelling getoon, en in 1952 het sy op 75-jarige leeftyd nog intensief meegedoen. In 'n groot mate "auntie" Meyburgh saam met wyle ds. Daniël Jozua Pienaar van die NG gemeente Uitenhage, stewige fondamente van die NG Kerk in Port Elizabeth gelê.
Op 17 April 1907 is die gemeente Port Elizabeth van Uitenhage as 'n aparte, maar hulpbehoewende gemeente met ongeveer 220 lede afgestig. Byna twee jaar daarna, op 7 Julie 1909, word ds. G.W.S. Hofmeyr as eerste leraar in die St. Columbus Presbiteriaanse Kerk bevestig. Destyds het die NG Kerk nog geen eiendomme in Port Elizabeth gehad nie, behalwe die erf in Geardstraat waar die kerk, toe omtrent vensterhoogte, vandag nog staan.
Eerste treë
wysigVir die behoeftige gemeente is op kollektetoere geld ingesamel deur ds. Hofmeyr. Die hoeksteen van hierdie kerkgebou, die eerste wat deur die later bekende argitek, Wynand Louw, na voltooiing van sy studies in die buiteland in Suid-Afrika ontwerp is, is in April 1908 gelê, en die gebou is op 31 Desember 1909 ingewy.
Ná 'n vrugbare en grondleggende bediening van vyf en 'n kwart jaar, word ds. Hofmeyr in 1915 deur ds. A.C. Stegmann opgevolg. In sy dienstyd is grond vir 'n kerksaal en pastorie langs die kerkgebou verkry, 'n klein saaltjie in Sidwell gebou en die kerkgebou van die huidige gemeente Port Elizabeth-Sentraal met behulp van die Algemene Armesorgkommissie aangekoop.
Sy opvolger was ds. F.W. Liebenberg, in wie se tyd die kerkgebou in Bullenstraat aangekoop is en die pastorie in Middelstraat gebou is. Ds. J.T. Maartens is as medeleraar bevestig in 1927. Ds. Liebenberg vertrek en die gemeente Pienaar (Port Elizabeth-Sentraal) word afgestig.
Verdere uitbreiding
wysigDie Dagbreekskool in Sidwell word vir kerklike doeleindes aangekoop, die ruim Ebenesersaal met sy pragtige kantore gebou (mej. Meyburgh lê die hoeksteen). In 1933 word die dogtergemeente Port Elizabeth-Noord met 1 369 lidmate afgestig. Di. F.J. Minnaar (later dr.) en W.A. Landman tree intussen as hulp op. Ds. J.T.M. de Jongh van Arkel was van 1937 af die medeleraar en ds. L.P. Spies van 1938 af. As hulpleraars het di. S. Murray en J. Visser gedien.
Later is die saalkerk, Eendragsaal en pastorie in Kensington gebou, wat die kern sou vorm van nog 'n afstigting, die gemeente Kensington, op 5 Maart 1945. Ds. B. Leuvennink was derde medeleraar in 1943.
Ds. A.J. van Wyk jr. was medeleraar van 1946 tot 1949. In Januarie 1950 staan di. Leuvennink en J.W. Hanekom saam as medeleraars en vind verbouing en verfraaiing van kerkgebou plaas.
Enkele leraars
wysig- Georg Wilhelm Stegmann Hofmeyr, 1909 - 1914
- Antonie Christoffel Stegmann, 1915 - 1924
- Frank William Liebenberg, 1923 - 1928
- Jan Thomas Martens, 1927 - 1938
- Frederik Johannes Minnaar, 1933 - 1934, waarna Port Elizabeth-Noord
- Lodewyk Petrus Spies, 1938 - 1945
- Jan Thomas Martens De Jongh van Arkel, 1938 - 1945
- Bernardus Leuvennink, 1943 - 1951
- Adriaan Jacobus van Wijk, 1946 - 1949
- Johannes Willem Hanekom, 1950 - 1953
- Jacobus Claassen, 1952 - 1953, waarna eerste leraar van die dogtergemeente Noordeinde
- Stephanus Abraham Opperman, 1953 - 1957
- Ds. F.P. Myburgh, 1965 - 1975
- Ds. E.J. Smith, 1967 - 1970 en weer 1979 - 1983
- Christo Jordaan, 1969 – 1974
- Ds. G.J. Noeth, 1976 - 1979
- Floris Johannes Mostert, 1973 - 1986
- Daniël Jacobus Malan, 1979 - 1985
- Gert Stefanus Cordier, 8 Februarie 1980 - 1994
- Cornelius Bester, 1980 - 2005 (?)
- Thomas Lodewyk Wait, 1995 – hede
Sien ook
wysigNG gemeentes
wysigBronne
wysig- Albertyn, dr. J.R. (voorsitter), Kerk en stad – Verslag van die Kommissie van Ondersoek van die Gefedereerde N.G. Kerke na kerklike en godsdienstige toestande in die nege stede van die Unie van Suid-Afrika, Stellenbosch: Pro Ecclesia-boekhandel (Edms.) Bpk., 1947.
- Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
- Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
- Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
Eksterne skakels
wysig- Die kerkgebou van die moedergemeente soos te sien op Google Maps. URL besoek op 10 Augustus 2015.
- Die kerkgebou van die NG gemeente Noordeinde, wat in 1953 gestig, maar later by die moedergemeente ingelyf is, huisves nou (2015) 'n duikklopper. URL besoek op 10 Augustus 2015.