Jan Weitz

Ds. Jan Ernst Terblanche Weitz (distrik Aberdeen, 8 Oktober 1860 – 14 September 1930) was van 1887 tot 1908 die eerste leraar van die NG gemeente Steytlerville, maar is geskors nadat hy skuldig bevind is aan ontug.

Ds. Jan Ernst Terblanche Weitz
Ds. Jan Ernst Terblanche Weitz
Naam	Jan Ernst Terblanche Weitz
Geboorte	8 Oktober 1860 Distrik Aberdeen, Kaapkolonie
Sterfte	14 September 1930 Plek onbekend
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Steytlerville
Jare aktief	1887-1908
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch

Herkoms

Weitz is gebore as die seun van Christiaan Johannes Weitz en Maria Elizabeth Terblanche in die streek Aberdeen-Graaff-Reinet. Op 14 Maart 1887 is hy getroud "ten huize van den heer Amos, Strandstraat, Kaapstad", met Johanna Catherina Herbst Greeff. Hy, 26 jaar oud, was van Stellenbosch en van beroep leraar van die NG Kerk; sy, 27 jaar oud, was 'n boorling van Worcester. Hulle laat doop op 19 Mei 1889 'n dogter, Marie, gebore 27 April 1889. Nege getuies teken die doopregister. Ds. Weitz het 'n seun gehad, John William, wat sy vader 33 jaar oorleef het. Ses dae ná die bevalling van 'n derde kind is mev. Weitz oorlede en die kindjie enige dae later ook oorlede.

Ds. Weitz was twee keer getroud. Op 3 September 1907 het hy in die huwelik getree met Johanna Dorothea Wilhelmina Joubert, gebore Enslin, 'n weduwee van Noorder-Paarl. Hierdie huwelik was helaas kort van duur. Binne een jaar was sy en haar twee dogters, Henna en Dot, weer terug in die Paarl.

Op Steytlerville

Gemeentelede het in 1907, die jaar voor ds. Weitz se skorsing, 'n optog van die ou kerk af straataf gehou na die nuwe kerk.

Ds. Weitz is in 1886 gelegitimeer en op Steytlerville georden op 14 Augustus 1887. Ontslag word aan hom gegee op 19 Junie 1908. Op 14 September 1930 is hy oorlede.

Gedurende sy 20 jaar op Steytlerville het hy oor die honderd kerkraadsvergaderings gelei. Sy laaste vergadering het hy op 2 April 1908 geteken saam met sy raadslede J.E. Nortjie, J.J. Vermaak, R.P. Bezuidenhout, S. Senekal, F.J. Vogel, N.J. van Loggerenberg, J.D. Olckers, S.J.J. Bester, G.N. Terblanche, C.J. Pietersen, S.S. Terblanche en C.J. Vermaak.

Onder sy leiding het 'n sierlike en doelmatige kerkgebou, ontwerp deur die gebore Nederlander Folkert Wilko Hesse tot stand gekom. In die dorp se worsteljare, byvoorbeeld om die erwe van water te voorsien, sy uitgawes en inkomste te laat klop, was dit die Kerkraad wat hom vergadering ná vergadering met dorpsake moes besig hou. Hierdie liggaam het gesit en beraadslaag soos 'n sakeonderneming. Ds. Weitz was selfs vir 'n tydperk voorsitter van die munisipaliteit. Dis onbekend of hy ook as burgemeester in die openbaar moes optree.

Munisipale raad

In 'n vergadering van 21 Julie 1890 kry ds. Weitz buitengewone mag om as voorsitter van die kerkraad erwe en grond namens die raad aan kopers van erwe oor te dra. Sy aandag is in beslag gehou deur dorpsake, aansoeke om verlof tot die aanvra van dranklisensies en dergelike dinge. As die Kerkraad al die aansoeke toegestaan het, sou die dorp meer as een hotel en meer as een drankwinkel gehad het. Dikwels het spesiale kerkraadsvergaderings voorgekom. In hierdie vergaderinge is sekulêre sake afgehandel. Die leraar was die geestelike leier van die gemeente, maar ds. Weitz was veel meer as dit. Sy nagedagtenis word in hierdie verband met opregte dankbaarheid gedenk. Aan nie-bepaalde kerklike werk het hy in sy beste lewensjare sy beste kragte gewy. Hy self het elke kerkraadsvergadering met gebed geopen en self sonder uitsondering elke vergadering met gebed gesluit.

Ongelukkig het geestelike werk skade gely. In die vergadering van 3 Julie 1902 is onder meer genotuleer: "De Vergadering acht het wenschelijk haar rechten op gronden op der haar beheer te verkoopen aan de Munisipaliteit, ten einde haar aandacht meer ongestoord te wyden aan de geestelike belangen der gemeente. Daar wordt besloten vertegenwoordigers uit de gemeente byeen te roepen tot eene vergadering op 5 Augustus 1902 ten einde de gevoelens van de vertegenwoordigers te vernemen." Van besondere betekenis is die gedagte dat die kerkraad sy aandag meer ongestoord wil wy aan die geestelike belange van die gemeente. Van hierdie vergadering was ds. Weitz die voorsitter.

Die ontugsaak

In die NG kerkraad van Steytlerville is 'n saak van ontug teen die leraar aanhangig gemaak. Van hier is dit na die Ring verwys. De Kerkbode van 1908 vermeld as volg: "Hy (die voorsitter van die Ring) maakt melding van de buitengewone Ringsvergadering in Juni laastleden en het diep-bedroewende dat daar plaats vond. Voort wyzt hy op de ernstige waarschuwing, die de Heere uit die vreeselyke gebeurtenis ons geeft." Dié gebeurtenis slaan op die sedelike vergryp waaraan die leraar hom skuldig gemaak het. Later in 1908 word die saak in die Ring van Graaff-Reinet voortgesit en wel in die ringsvergadering gehou op Humansdorp op 8 Oktober 1908 en volgende dae. Die ondersoek en bevinding van hierdie saak deur die buitengewone ringsvergadering in sitting op Graaff-Reinet het op sy derde dag uitgeloop op 'n skuldigbevinding. Die aangeklaagde leraar Weitz is skuldig bevind aan ontug.

Ná sy vertrek uit Steytlerville

Nadat hierdie leraar uit Steytlerville vertrek het, het hy 'n brief onder datum 29 Junie 1908 aan die kerkraad geskryf waarin hy die kerkraad bedank "vir die liefde en verdraagsaamheid hom altyd bewys gedurende sy meer as 20 jaar dienstyd in die gemeente en bid die Here sy rykste seën die gemeente toe". Konsulent D.A. Cilliers het as voorsitter van die vergadering opgetree. Nog 'n brief, onder datum 19 Maart 1910, is gerig aan die heer Hendrik Kilian van Bosrivier, waarin ds. Weitz die kerkraad vra om sy portret wat uit die konsistorie verwyder is, as geskenk aan hom te gee. Die Raad staan sy versoek in vergadering geteken op 29 Julie 1912 toe.

Dis moontlik sy laaste brief (volgens Kerkraadsnotule Junie 1920) waarin die oudleraar vra dat sy toestand aan die gemeente bekendgemaak en om hulp gevra sal word. Daar word besluit om dit aan die gemeente bekend te maak en by die diens op Saterdagaand voor die Julie-Nagmaal by die deure te kollekteer. "Sy nagedagtenis wek elke keer by ons 'n tere gevoel van medemenslikheid," het L.J. Schonees in die gemeente se eeufeesgedenkboek van 1976 geskryf.

Diepe droefheid in die hart van die gemeente het plek gemaak vir vreugde by die lig van die nuwe dag: die Nagmaal van Julie 1910. Dit was 'n gedenkwaardige dag vir die gemeente wat sy eerste Nagmaal met sy nuwe leraar, ds. G.J. Malherbe, gehou het. Sedert die inwyding van die nuwe kerkgebou in 1907, was hierdie opkoms die grootste in die lewe van die gemeente. Selfs daardie lidmate wat — soos 'n broeder-ouderling dit uitgedruk het — "een streep hadden getrokken tusschen hen en hun kerk", ja, daardie lidmate wat hulle verband met hulle kerk na die droewige gebeurtenis verbreek het, het by hierdie geleentheid opgekom, om aan die feesvreugde deel te neem.

Hierna het 'n nuwe gees van liefde en vrede, van getroue bywoning van die eredienste en van waardering van die huisgodsdiens in die gemeente posgevat.

Bronne

• Schoonees, L.J. 1976. Steytlerville en sy mense. Eeufeesgedenkboek. 1876-1976.