NG gemeente Steytlerville

Die NG gemeente Steytlerville is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die gelyknamige dorp in die westelike helfte van die Oos-Kaapse platteland. Dit was in 2012 een van die 26 gemeentes in die Sinode van Oos-Kaapland met minder as 200 belydende lidmate toe die gemeente se lede op 187 gestaan het.

Steytlerville se NG kerk. Die argitek was Folkert Wilko Hesse.

Steytlerville se kerkgebou soos geskets deur die argitek.

Ds. Jan Weitz was Steytlerville se eerste leraar van 1887 tot sy skorsing in 1908.

Ds. H.P.M. Steyn, leraar van 1917 tot 1922, waarna sekretaris van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap in Suid-Afrika.

Ds. A.I. Steytler, indertyd van die NG gemeente Uitenhage, na wie die dorp en gemeente genoem is. Die bedoeling was dit as Steytlerwil moes bekendstaan omdat hy alle struikelblokke in sy ywer vir die afstigting te bowe gekom het, maar met die amptelike stigting van die gemeente op 10 Junie 1876 is die naam aanvaar soos dit vandag nog gespel word.

Ds. D.W. Olivier was Steytlerville se leraar van 1976 tot en met sy aftrede in 1991. Met sy koms het die gemeente sowat 400 belydende lidmate gehad, maar met sy vertrek sowat 330, weens die ontvolking van die platteland. Binne die volgende twee dekades was die afname selfs skerper sodat hier in 2013 net sowat 190 belydende lidmate oor was.

Ds. J.J. Lubbe, leraar van Steytlerville van 1956 tot sy aftrede in 1973.

Agtergrond

Die gemeente Uitenhage het tydens die bediening van ds. Alexander Smith gestrek tot anderkant Baviaanskloof, maar was van 1864 af 'n deel van die NG gemeente Willowmore. Soos hy moes sy opvolger, ds. A.I. Steytler, sowat tien jaar lank jaarliks besoek bring aan hierdie deel van sy uitgestrekte gemeente, wat destyds onder meer ook die hawestad Port Elizabeth ingesluit het.

Tussen Verschfontein en Rietfontein was daar 'n erfpagplaas van die regering, Doorschpoort, destyds bekend as 'n "Goewerments leg-plek" (dus 'n vrye regeringsplaas) waarvan trekboere tydens kwaai droogtes geredelik gebruik gemaak het weens die goeie water en weiding in en om die Grootrivier. Spoedig het die plek egter die onwelriekende naam van "Die Goddelose Sodom" verwerf. By geleentheid van sy jaarlikse buitediens-besoeke aan Verschfontein en Rietfontein en omstreke het ds. Steytler die mense hier begin bearbei met die oog op afstigting van die ou moedergemeente, wat reeds in 1817 as slegs die tweede gemeente in die Oostelike Provinsie gestig, 25 jaar ná NG gemeente Graaff-Reinet, die eerste. By geleentheid van 'n spesiale tentdiens aan die oewer van die Grootrivier, teen die begin van 1875, is besluit om die plaas Doorschpoort van die regering te koop teen die bedrag van £3 800. Hier sou die toekomstige dorp en gemeente dan aangelê word.

Gemeentestigting

Op die stigtingsvergadering van die gemeente, wat nou onder die Ring van Albanie sou ressorteer, is besluit om dadelik met die bou van 'n tydelike kerk te begin ten einde verdere tentdienste uit te skakel. Op dieselfde vergadering is voorstelle gevra vir die naam vir die toekomstige dorp en gemeente. Met die oog op die ysere wil van ds. Steytler, wat alle struikelblokke te bowe gekom het in sy beywering vir afstigting, gee hy gevolglik die naam Steytlerwil aan die hand. Op 10 Junie 1876 is die gemeente amptelik gestig en staan sedertdien as sodanig bekend, maar met die spelling Steytlerville.

Leraars

Gemeentelede het in 1907 'n optog vanaf die ou kerk straataf gehou na die nuwe kerk.

Op 14 Augustus 1887 is die eerste leraar in die persoon van prop. J.E.T. Weitz hier georden en bevestig. Op 5 Mei 1906 lê hy die hoeksteen van die dorp se statige kerkgebou met sitplek vir ruim 1 500 kerkgangers, byna tien maal meer as die huidige (2015) getal lidmate. Die gebou is voltooi teen 'n koste van £15 000, £1 500 meer as die NG gemeente Beaufort-Wes se kerkgebou, wat op 22 September 1894 ingewy is, en ruim £8 000 meer as die NG gemeente Molteno se imposante kerkgebou, wat op 20 April 1906 ingewy is. Die argitek van Steytlerville se kerkgebou was Folkert Wilko Hesse.

In die dorp se worsteljare, byvoorbeeld om die erwe van water te voorsien, sy uitgawes en inkomste te laat klop, was dit die Kerkraad wat hom vergadering ná vergadering met dorpsake moes besig hou. Hierdie liggaam het gesit en beraadslaag soos 'n sakeonderneming. Ds. Weitz was selfs vir 'n tydperk voorsitter van die munisipaliteit. Dis onbekend of hy ook as burgemeester in die openbaar moes optree.

In 'n vergadering van 21 Julie 1890 kry ds. Weitz buitengewone mag om as voorsitter van die kerkraad erwe en grond namens die raad aan kopers van erwe oor te dra. Sy aandag is in beslag gehou deur dorpsake, aansoeke om verlof tot die aanvra van dranklisensies en dergelike dinge. As die Kerkraad al die aansoeke toegestaan het, sou die dorp meer as een hotel en meer as een drankwinkel gehad het. Dikwels het spesiale kerkraadsvergaderings voorgekom. In hierdie vergaderinge is sekulêre sake afgehandel. Die leraar was die geestelike leier van die gemeente, maar ds. Weitz was veel meer as dit. Sy nagedagtenis word in hierdie verband met opregte dankbaarheid gedenk. Aan nie-bepaalde kerklike werk het hy in sy beste lewensjare sy beste kragte gewy. Hy self het elke kerkraadsvergadering met gebed geopen en self sonder uitsondering elke vergadering met gebed gesluit.

Ongelukkig het geestelike werk skade gely. In die vergadering van 3 Julie 1902 is onder meer genotuleer: "De Vergadering acht het wenschelijk haar rechten op gronden op der haar beheer te verkoopen aan de Munisipaliteit, ten einde haar aandacht meer ongestoord te wyden aan de geestelike belangen der gemeente. Daar wordt besloten vertegenwoordigers uit de gemeente byeen te roepen tot eene vergadering op 5 Augustus 1902 ten einde de gevoelens van de vertegenwoordigers te vernemen." Van besondere betekenis is die gedagte dat die kerkraad sy aandag meer ongestoord wil wy aan die geestelike belange van die gemeente. Van hierdie vergadering was ds. Weitz die voorsitter.

Nadat hierdie leraar uit Steytlerville vertrek het, het hy 'n brief onder datum 29 Junie 1908 aan die kerkraad geskryf waarin hy die kerkraad bedank "vir die liefde en verdraagsaamheid hom altyd bewys gedurende sy meer as 20 jaar dienstyd in die gemeente en bid die Here sy rykste seën die gemeente toe". Konsulent D.A. Cilliers het as voorsitter van die vergadering opgetree. Nog 'n brief, onder datum 19 Maart 1910, is gerig aan die heer Hendrik Kilian van Bosrivier, waarin ds. Weitz die kerkraad vra om sy portret wat uit die konsistorie verwyder is, as geskenk aan hom te gee. Die Raad staan sy versoek in vergadering geteken op 29 Julie 1912 toe.

Dis moontlik sy laaste brief (volgens Kerkraadsnotule Junie 1920) waarin die oudleraar vra dat sy toestand aan die gemeente bekendgemaak en om hulp gevra sal word. Daar word besluit om dit aan die gemeente bekend te maak en by die diens op Saterdagaand voor die Julie-Nagmaal by die deure te kollekteer. "Sy nagedagtenis wek elke keer by ons 'n tere gevoel van medemenslikheid," het L.J. Schonees in die gemeente se eeufeesgedenkboek van 1976 geskryf.

Diepe droefheid in die hart van die gemeente het plek gemaak vir vreugde by die lig van die nuwe dag: die Nagmaal van Julie 1910. Dit was 'n gedenkwaardige dag vir die gemeente wat sy eerste Nagmaal met sy nuwe leraar, ds. G.J. Malherbe (1910-1916), gehou het. Sedert die inwyding van die nuwe kerkgebou in 1907, was hierdie opkoms die grootste in die lewe van die gemeente. Selfs daardie lidmate wat — soos 'n broeder-ouderling dit uitgedruk het — "een streep hadden getrokken tusschen hen en hun kerk", ja, daardie lidmate wat hulle verband met hulle kerk na die droewige gebeurtenis verbreek het, het by hierdie geleentheid opgekom, om aan die feesvreugde deel te neem.

Hierna het 'n nuwe gees van liefde en vrede, van getroue bywoning van die eredienste en van waardering van die huisgodsdiens in die gemeente posgevat. Ds. Malherbe se opvolgers was onder meer di. H.P.M. Steyn (1917 - '22, toe hy aangestel is as sekretaris van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap), P.S. van der Westhuizen (1922 - '29), J.P. du Toit (1930 - '43) en Jacobus J.S. Botha (vanaf 4 Desember 1943). Tydens sy dienstyd, op 23 Mei 1946, is 'n nuwe pastorie ingewy.

Droë dorp

Die kerkraad was in twee hofgedinge betrokke teen sakeondernemings wat drank binne die dorpsgebied wou verkoop, een in 1893 en toe weer in 1950. In albei gevalle het die hof ten gunste van die kerkraad beslis. Eers in Junie 1946 het die kerkraad die dorpsmeent aan die stadsraad oorgemaak.

Enkele leraars

• Jan Ernst Terblanche Weitz, 1887 - 1908 (geskors weens ontug; oorlede op 14 September 1930)
• Gideon Jozua Malherbe, 1910 - 7 November 1916 (oorlede in die amp)
• Hendrik Pieter Marthinus Steyn, 1917 - 1922
• Johannes Petrus du Toit, 1930 - 6 April 1943 (oorlede in die amp)
• Jacobus Johannes Schoeman Botha, 1943 - 1953
• Johann Joachim Lubbe, 1956 - 14 April 1973 (emeriteer)
• Daniël Wilhelm Olivier, 15 Oktober 1976 - 1991 (emeriteer)
• Eben Fourie 16 September 2012 - hede

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• Raper, P.E., 1987. Dictionary of South African Place Names. Johannesburg: Lowry Publishers.