Hendrik Steyn

Ds. Hendrik Pieter Marthinus Steyn (Utrecht, Natal, 9 September 1886 – Kaapstad, 14 Augustus 1963) was 'n Suid-Afrikaanse predikant in die NG Kerk en sekretaris van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap (BBBG). Hy word onthou as die dryfkrag agter die vertaling van die Bybel in Afrikaans.

Ds. Steyn as jong predikant van die NG gemeente Steytlerville.

Ds. J.D. Kestell, een van die eindvertalers, het met groot waardering na Steyn se bydrae verwys in die volgende woorde: "Ons glo nie dat daar één enkele persoon is wat meer gedoen het om die Afrikanervolk die Bybel in die hand te plaas as hy nie." Volgens prof. B.B. Keet, een van die Bybelvertalers, was Steyn een van die bekendste predikante van die NG Kerk en een van die mees gewaardeerde en geliefde kanselredenaars in die geskiedenis van dié kerk. Ds. A.P. Smit het oor hom geskryf: "Almal wat met Steyn kennis gemaak het, kan getuig van sy mensliewende geaardheid, sy bedagsaamheid en gesonde humorsin." H.J. Otto, penningmeester van die vertalingskommissie van die Afrikaanse Bybel het van hom gesê: "Die reuse-aandeel van ons triomf in Afrikaans, ons geliefde Bybel, het Totius en ds. H.P.M. Steyn gedra." In 1953 het die Kaapse Sinode hom as volg gehuldig: "Ds. H.P.M. Steyn moet onder die groot manne van ons Kerk getel word. Hy was, voorwaar, 'n gawe van God aan ons Kerk. Naas die vertalers van die Bybel, was hy die dryfkrag en besieling dat ons op 27 Augustus 1933 die Bybel in ons moedertaal in ontvangs geneem het." Met verwysing na die groot werk wat sy eggenote vir die behuising van minderbevoorregtes gedoen het, is tereg gesê: "Mev. Zerilda Steyn het die huise gebou en ds. Steyn het die Bybel daarin geplaas."

Ná sy heengaan het ds. G.E. Bruwer, Organiserende Sekretaris van die Genootskap, van ds. Steyn getuig: "Hy was inderdaad groot van visie en 'n geliefde man … Danksy sy meesterskap oor albei landstale, was hy 'n gesogte prediker, ook onder sy Engelssprekende landgenote. In die hoogste vergaderings van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap in Londen het sy rype ervaring, sy deeglike taalkennis en sy administratiewe bekwaamheid hom verhef tot die gesaghebbende oor Suid-Afrikaanse aangeleenthede." Toe hy ná meer as drie dekades aftree, het sy opvolger ds. J.T.M. de Jongh van Arkel, verklaar: "Die Bybelgenootskap sonder ds. H.P.M. Steyn – dit was ondenkbaar! 'n Mens kan jou so 'n toestand nie voorstel nie! Oor 'n periode van 33 jaar het die man en die saak so inmekaar gegroei dat die twee feitlik een geword het … Toe ds. Steyn in 1922 die sekretariaat vir Kaapland aanvaar het, was dit voorwaar 'n swak kindjie wat hy in sy arms geneem het … Met al sy talente het die nuwe sekretaris die kindjie versorg en vertroetel, met die gevolg dat dit tot 'n sterk, gesonde en lewenslustige man gegroei het."

In sy prediking het hy vroeg en laat die wekroep laat hoor: "Terug na die Bybel." Sy opdrag aan predikante was steeds: "Smeek by elke gemeentelid en pleit by hul om huisgodsdiens te hou." Met die inwyding van die Voortrekkermonument op 16 Desember 1949 het hy daarvoor gesorg dat op die omslag van die Monumentbybels die woorde pryk: "Die Bybel – die Erfenis van ons Vaders".

Uit erkentlikheid vir die diens wat hy aan sy volk en kerk bewys het met die vertaling van die Bybel en die verspreiding daarvan, is die graad D.Phil. honoris causa, in Desember 1954, kort voordat hy in Februarie van die volgende jaar sou aftree, deur die Universiteit Stellenbosch aan hom toegeken.

Herkoms en opleiding

Steyn was die seun van Jan Daniël Steyn en sy vrou, Louisa Steyn. Hy het sy vroeë jeugjare deurgebring in die distrik Utrecht, wat toe nog deel van die ZAR was. Hy het eers op die plaas skoolgegaan waar sy pa ’n groot beesboerdery gehad het en daarna op die dorp. Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902), het hy hom as dertienjarige penkop by die Boeremagte aangesluit nadat hy op die punt gestaan het om na Stellenbosch te gaan vir sy voorbereidende studie met die oog daarop om aan die Kweekskool as predikant opgelei te word.

Ná die Driejarige Oorlog het hy 'n tyd lank op die plaas van sy vader in die distrik Ermelo geboer, maar in 1905 in diens van 'n sakeonderneming getree. Twee jaar het die drang na die evangeliebediening by hom so groot geword dat hy op 21-jarige leeftyd op eie onkoste na Stellenbosch vertrek het, waar hy binne drie jaar in die matrikulasie-eksamen geslaag het. Ds. A.P. Smit skryf: “Hy was 'n uitmuntende student. In sy matriekjaar verower hy op een na al die pryse in die skool in Nederlands, Grieks en Latyn.” Ná aflegging van die Intermediêr aan die Victoria-kollege het die ernstige jongman het hom so ooreis dat hy genoodsaak is om ter wille van sy gesondheid 'n reis na die buiteland te onderneem.

Deur sy oorsese reis het hy sy kragte herwin en sy studie in Amerika voortgesit. Tydens sy studie in die letterkunde en teologie aan die Teologiese Seminarie van Princeton in die VSA, het hy hom as 'n knap en hardwerkende student, veral in Hebreeus, Grieks en Latyn, onderskei. Hy het ook 'n verhandeling in Latyn geskryf.

Enigste gemeente

Steytlerville se reusagtige NG kerk is enkele jare voor ds. Steyn se koms voltooi. Hy het die gemeente die drukkende skuldlas van die bouwerk help afwerk.

Ná aflegging van die proponentseksamen het hy na Suid-Afrika teruggekeer waar hy in Desember 1916 as predikant van die NG Kerk gelegitimeer is. Op 14 Julie 1917 is hy met handoplegging in die gemeente Steytlerville bevestig. Dit was nadat die gemeente in ’n vergadering gehou op 27 November 1916 onder voorsitterskap van die konsulent, ds. J.A. Koch van Pearston, besluit het “op de Maandag morgen na Nachtmaal een predikant te beroepen. De salaris van de beroepen predikant word vastgesteld op vier honderd pond sterling (£400) per jaar en vrye woning."

Op Steytlerville het ds. Steyn hom uit die staanspoor bewys as 'n uithaler-organiseerder en besonder harde werker: binne drie jaar is die groot gemeenteskuld uitgewis en beywer hy hom met besondere welslae vir die onderwys van die jeug.

Drie dae ná ds. Steyn se bevestiging was hy teenwoordig in die kerkraadsvergadering op 17 Julie 1917 waarby ds. I.P. van Heerden van Jansenville en konsulent van Steytlerville die vergadering met gebed geopen en die leiding aan ds. Steyn oorgegee het. Sy skriba was die skoolhoof, Carel W. du Toit, wat vir die laaste keer as skriba opgetree het. Die hou van die destydse sogenaamde Dingaanfeeste op Steytlerville dateer uit die tyd van ds. Steyn. In sy eerste vergadering is 'n brief gelees “van de heren G.M. Ferreira, H. Horn en drie anderen waarin gevraagd werden (a) de medewerking van de Kerkraad in de aanstaande Dingaansvergadering; (b) de aanstelling door de Kerkeraad van drie van zyn leden als een komitee om de schryvers en anderen te ontmoeten en zaken te regelen". Die volgende ouderlinge is hiervoor aangestel: G.N. Hayward, J. Olchers en S. Terblanche.

In die dienstyd van ds. Steyn het die Kerkraad die moedige besluit geneem om die hotel en drankwinkel te sluit. Hy teken sy laaste notule op 3 Desember 1921. Ds. Steyn was sterk van liggaamsbou, opgeruimd, toeganklik en met 'n sterk persoonlikheid. In sy dienstyd van drie jaar het hy diep spore op Steytlerville agtergelaat.

Na die BBBG

Biskop S.W. Lavis, na wie die Kaapse woonbuurt Bishop Lavis genoem is en wat van 1931 tot 1960 in die bestuur van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap gedien het en ds. Steyn by dr. John R. Mott, 'n Christenleier uit Amerika, tydens sy besoek aan Suid-Afrika in April 1934.

Begin 1922 het hy die verantwoordelike betrekking aanvaar van sekretaris van die BBBG met hoofkantoor in Kaapstad. Oor sy verwelkoming by die BBBG het die Kerkbode indertyd berig: "Het was opvallend hoezeer deze twee broeders (Steyn sy voorganger, ds. Joubert) op elkander gelijken, zodat 't gewoon publiek nauwliks de verandering in persoon zal opmerken. Het word de nieuwe sekretaris gegeven om met het zelfde sukses te arbeiden als zijn voorganger." Hierdie bede sou, volgens ds. A.P. Smit, "meer as bewaarheid word. Die daaropvolgende 33 jaar – die dienstermyn van ds. Steyn – sou toon dat 'n beter aanstelling haas nie gemaak kon word nie. In meer as een opsig was dit die begin van 'n nuwe era in Bybelverspreiding in ons land."

Aanvanklik was hy slegs vir Kaapland en Suidwes-Afrika verantwoordelik, maar in 1948 het hy algemene sekretaris van die Genootskap vir die hele suidelike Afrika geword. Sy organisasietalent en welsprekendheid in albei landstale, maar veral sy ywer en toewyding, het van hom die aangewese persoon gemaak vir die taak van Bybelverspreiding. Jaarliks het hy van 24 000 tot 32 000 kilometer afgelê en selfs afgeleë uithoeke in Noord-Rhodesië (Zambië), die Belgiese Kongo (Zaïre) en die verre noorde van Suidwes-Afrika (Namibië) besoek. Hy het die werk van die Bybelgenootskap in Suid-Afrika gereorganiseer, Bybelhuise in Kaapstad, Johannesburg en Durban opgerig en hom met welslae beywer vir die vertaling van die Bybel in steeds meer Bantoetale. In die hoogste kringe van die BBBG in Londen is Steyn vanweë sy rype ervaring, deeglike taalkennis en administratiewe bekwaamheid erken as die gesaghebbende oor Suid-Afrikaanse aangeleenthede.

Afrikaanse Bybelvertaling

Ds. H.P.M. Steyn het in 1933 die eerste eksemplaar van die Afrikaanse Bybel gekry.

Steyn sal veral onthou word weens sy groot aandeel in die totstandkoming van die Bybel in Afrikaans. Hy het veral bekommerd gevoel oor die Afrikanerjeug vir wie Nederlands as Bybeltaal mettertyd ál meer 'n vreemde taal en moeiliker verstaanbaar geword het, en het al sy kragte van oorreding aangewend om steun van die Bybelgenootskap vir dié aangeleentheid te verkry. Dit was geen maklike taak nie, want hy het sterk teenstand ondervind van sy eie mense, vir wie die gedagte van 'n Bybel in Afrikaans onaanvaarbaar was. Sy liefde vir die saak en oortuigingskrag het die Genootskap egter oorreed om die taak op eie koste te steun en die Vier Evangelies en die Psalms het in 1922 as proef en in 1929 as amptelike vertaling verskyn. As sekretaris van die BBBG het hy ten nouste saamgewerk met die latere Bybelvertalers. Dikwels het sy sienswyse die beslissings in moeilike gevalle beïnvloed en dit was aan sy administratiewe en organisatoriese aanleg en onvermoeide ywer te danke dat die volledige Bybel in Afrikaans in Mei 1933 in plaas van die einde van daardie jaar verskyn het.

Op Maandag 29 Mei 1933 het die Carnarvon Castle met die eerste besending Afrikaanse Bybels anker gegooi in Tafelbaai. So groot was die vreugde en geesdrif dat etlike belangstellendes na die hawe gegaan het, om die swaar kiste met hul kosbare inhoud te verwelkom. Destyds was ds. Steyn self nie daar nie maar op reis saam met hoofsekretaris Wilkinson in die Oostelike Provinsie (vandaar die inlas van ds. Steyn se foto op die bekende foto van die aankoms van die eerste Afrikaanse Bybels by Bybelhuis in Kaapstad op Donderdag 1 Junie 1933).

Steyn was die eerste persoon wat die Afrikaanse Bybel op die kansel gebruik het en wel in die NG kerk in Oos-Londen op 4 Junie 1933. Kort ná die verskyning van die volledige Bybel, het Steyn die voortou geneem vir 'n hersiening daarvan, want fyn taalkundige wat hy was, wou hy verseker dat die Bybel slegs in die keurigste Afrikaans sou verskyn. Toe die hersiene uitgawe in 1953 die lig sien, het hy daarvoor gesorg dat dit in 'n groot verskeidenheid uitgawes versprei word en het hy die bynaam "Bybel-Steyn" verwerf.

Op die sentrale Bybelfees van 1933 in Bloemfontein het ds. J.D. Kestell na ds. Steyn gewys en gesê: “Ons as Bybelvertalers het baie huldeblyke ontvang, maar hierdie man te min. Ons het op die voorgrond gestaan, maar hy was die geheime krag agter ons. Ons glo nie dat daar één enkele persoon is wat meer gedoen het om die Afrikanervolk die Bybel in die hand te plaas as hy nie.”

Ontvangs van die Afrikaanse Bybel

Die eerste besending Afrikaanse Bybels kom op Donderdag 1 Junie 1933 van Londen af by Bybelhuis in Kaapstad aan. Van links: J.A. Ferguson, sen. F.S. Malan, W.F. Kruse, H.J. Otto, ds. C.W.M. du Toit, dr. N.J. van der Merwe, eerw. Andries Dreyer, prof. E.E. van Rooyen, W. Watts, ds. F.X. Roome, ds. P.G.J. Meiring, ds. F.S. Malan, biskop S.W. Lavis, eerw. G.F. Gale. Ds. Steyn is op die inlas omdat hy toe in die Oostelike Provinsie was.

Ds. Steyn in gesprek met Totius op die laaste foto wat van laasgenoemde geneem is voor sy heengaan op 1 Julie 1953.

Op 26 Julie 1933 het die bestuur van die Bybelgenootskap in Kaapstad die volgende aantekening gemaak: “During his (ds. Steyn's) absence the first consignment of Afrikaans Scriptures arrived by the Carnarvon on Monday, 29th May. These were delivered on Tuesday afternoon and were not opened until Thursday (Wednesday being a holiday), 1 June, when the arrival was officially celebrated in the Bible House, and copies of the first Afrikaans Bible handed to those present. A photograph of the group who attended was taken for record purposes.” Met dieselfde boot is drie afsonderlike pakkies ontvang, elk met drie Bybels. Sodra dit by Bybelhuis afgelewer is, is een van die pakkette oopgemaak en die boonste eksemplaar uitgehaal en onmiddellik versend na ds. Steyn, wat toe in Oos-Londen was. Die notule meld: “This was actually the first Afrikaans Bible on which the light of South Africa fell. It was read from the pulpit at East London on the day of Pentecost (4th June) and caused great excitement and general satisfaction.”

Onder die bekwame leiding van ds. Steyn is toe gereël dat die Afrikaanse Bybel by geleentheid van 'n Bybelfees op Sondag 27 Augustus 1933 in elke gemeente van die drie Afrikaanse Kerke (die NG Kerk, NHK en GKSA) amptelik in ontvangs geneem sou word. In daardie belangrike Bybeljaar het ds. Steyn hom uitermate ingespan vir die goeie saak. Hy lê meer as 12 100 myl af en besoek nie minder nie as 50 gemeentes, en pleit vroeg en laat, veral by die Afrikaanssprekendes, om die Bybel te lees, te bestudeer en toe te pas in eie lewe. Dit was veral op sy aandrang dat die NG Kerk sy lidmate gevra het om 'n spesiale dankoffer met voormelde Bybelfees te gee, 'n offer wat teen die einde van daardie jaar reeds £16 000 beloop het. Die sentrale Bybelfees het in Bloemfontein plaasgevind. 'n Skare van 5 000 het die groot Marksaal volgesit en met heilige ontroering die Afrikaanse Bybel in ontvangs geneem. By daardie geleentheid is spesiaal gebonde eksemplare aan die eindvertalers geskenk. By 'n latere geleentheid is ook spesiale geskenk-eksemplare aan die moderators van die Afrikaanse Kerke asook ander hoogwaardigheidsbekleërs oorhandig. Daar is selfs 'n prageksemplaar aan die Koningin van Nederland versend. In die namiddag van daardie sentrale Bybelfees in Bloemfontein, het ds. Steyn 'n skare van 6 000 studente en leerlinge in die Marksaal toegespreek.

Die Afrikaanse Bybel het 'n ongeëwenaarde afset geniet. Die eerste besending van 6 500 (waarvan 5 000 in linneband en die res in leer gebind) wat einde Mei 1933 hier afgelewer is, was as gevolg van 'n stortvloed van kontantbestellings feitlik uitverkoop voordat dit in Suid-Afrika aangekom het. Tussen 1 Junie en 31 Desember 1933 is sowat 150 000 Afrikaanse Bybels versprei. Teen die middel van 1934 het die verspreidingsyfer reeds geklim tot sowat 250 000. Volgens syfers in 1935 deur die Hoofkantoor verstrek is daar tussen Mei 1933 en Desember 1934 266 875 Afrikaanse Bybels uit Londen na Suid-Afrika verskeep. Die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap het destyds verklaar: “This is a record which will not easily be exceeded by any first edition in a new language". Einde 1933 skryf eerw. W.E.H. Organe aan ds. Steyn: “As a colleague in the Bible Society I congratulate you on the wonderful sale of your new version of the Bible in Afrikaans. There is nothing to compare with it in recent years".

Hersiening van die Bybelvertaling

Nouliks het die Afrikaanse Bybel verskyn of ds. Steyn neem die leiding vir die hersiening van die teks. Hy nader die eindvertalers hieroor persoonlik en spoor hul aan om die werk dadelik aan te pak. Taalfynproewer soos hy was, wou hy seker maak dat die Bybel in die allerbeste Afrikaans verskyn. So sou die Bybel 'n standardiserende invloed uitoefen op Afrikaans wat as skryftaal toe nog betreklik jonk en derhalwe in meer as een opsig nog vloeibaar was. Twintig volle jare (1933– '53) is moeisaam aan die grondige hersiening bestee. Ook hierdie blye dag is hy gegun toe hy op 30 Augustus 1953 met die groot Bybelfees op Stellenboschdie prag-eksemplare van die Kanselbybel in die hersiene teks aan hoogwaardigheidsbekleërs kon oorhandig. Danksy sy ywer en ondernemingsgees is hierdie hersiene Afrikaanse Bybel hierna in 'n ryke verskeidenheid uitgegee.

Bybels in swart tale

Ds. Steyn het ewe hard gewerk om die Bybel in steeds meer inheemse tale van Suider-Afrika beskikbaar te stel: in Verenigde Xhosa, Kwanyama, Herero, Ndonga, Tswana, Verenigde Shona en Mende, om maar net enkeles te noem.

Bouer van Bybelhuise

Ds. H.P.M. Steyn later in sy lewe.

Toe ds. Steyn aan die begin van 1955 op die punt staan om af te tree, het 'n woordvoerder van die Genootskap hom soos volg hieroor uitgelaat: “Toe ds. Steyn destyds in Januarie 1922 as Sekretaris van Kaapland die werk aangeneem het, was die depot in Langmarkstraat 150 geleë en het dit bestaan uit slegs een kamer met 'n personeel bestaande uit die sekretaris, 'n toonbankklerk en 'n pakker. Die pakker was oorkant die straat, ook in 'n enkele kamertjie. In Johannesburg was hulle gehuisves in 'n bouvallige geboutjie met ook slegs drie lede in die personeel. In Durban het hulle saam met 'n ander onderneming een kamer gedeel en hul verteenwoordiger daar was 'n pensioentrekker met 'n Zoeloe-bediende. Ds. Steyn het gevoel dat dit 'n oneer was aan die Woord van God om in sulke treurige omstandighede gehuisves te wees en het dadelik begin werk om sake te verander. Reeds aan die einde van sy eerste jaar het hy daarin geslaag om 'n drieverdiepinggebou vir die Bybelgenootskap op die huidige standplaas te Groentemarkplein aan te koop. Hy het altyd sy oog op daardie plek gehad, omdat hy aan die toekoms gedink het en 'n sentrale plek vir die Woord van God in die Moederstad wou hê. Hy het ook volgehou totdat daar in Kaapstad, Johannesburg en Durban in baie prominente posisies drie deeglike Bybelhuise verrys het. Van daardie Bybelhuise gaan daar in normale tye jaarliks sowat 'n halfmiljoen Bybels en Bybeldele in meer as 100 tale na die Unie (van Suid-Afrika) en omliggende dele uit.”

Reorganisasie van die Genootskap

Nouliks het ds. Steyn diens aanvaar of hy het besef dat die werk van die Genootskap hier te lande geweldig gestrem word “deurdat plaaslik nie een verantwoordelike hoof was om die beleid uit te voer en om die verskillende kantore met advies te dien nie en so sake ten beste te behartig nie". Die afstigting van die Central South African Agency in 1902, met sy eie sekretaris in Johannesburg wat regstreeks met Hoofkantoor geskakel het, het gelei tot 'n verdeelde beheer. Reeds in 1933 het ds. Steyn ernstig begin pleit vir reorganisasie, naamlik die aanstelling van een Algemene Sekretaris vir die hele Suid-Afrika, met vier Organiserende Sekretarisse onder hom. Eers in 1948 het hy Hoofkantoor oorreed om voormelde reorganisasieplan van hom te aanvaar. Uit erkenning vir sy getroue arbeid en onuitblusbare ywer, het Londen hom toe aangestel as die eerste Algemene Sekretaris van die Genootskap in Suid-Afrika.

Gesinslewe

Ds. Steyn se vrou, Zerilda Steyn (gebore Minnaar), het haar onvermoeid beywer vir stedelike behuising vir minderbevoorregtes.

Ds. Steyn is op 18 Desember 1912 met mej. Zerilda Minnaar (verkeerdelik volgens 'n ander bron Burger, haar ma se nooiensvan) getroud, aan wie die Universiteit Stellenbosch 'n eredoktorsgraad toegeken het vanweë haar onvermoeide ywer vir stedelike behuising vir minderbevoorregtes. Drie kinders is uit die huwelik gebore: Hendrien, ten tyde van haar pa se dood woonagtig in Pretoria, Zerilda, wat haar ma se naam gekry het, maar onder haar kennisse bekend was as Bee, en hulle seun Jan, later regter Jan H. Steyn, van Kaapstad, gebore 4 Maart 1928. Hy is op 30 Desember 2013 oorlede. Die Kaapse Stadsraad het ZerildiaDroskie, toe 76, in 1995 vereer vir die baanbrekerswerk wat sy vir bejaardes in die land gedoen. Sy was die eerste maatskaplike werker hier wat in dié onderwerp gespesialiseer het, en was 26 jaar lank by die Nasionale Raad vir Bejaardes betrokke, waarvan 17 voorafgaande jaar as direkteur.

Sy dood

Terwyl sy dogter hom van die Bybelhuis in Kaapstad na sy woning in Pinelands vervoer het, is hy plotseling in die motor oorlede. As teks vir sy begrafnisrede het ds. H.C. Kinghorn van die gemeente Pinelands, Ester 10:3 gekies: "Hy was groot en 'n liefling by die menigte van sy volk."

Bronne

• (af) Smit, ds. A.P. 1970. God het laat groei. Geskiedenis van die Bybelgenootskapsbeweging in Suider-Afrika 1820–1970. Kaapstad: Die Bybelgenootskap van Suid-Afrika.
• (af) Schoonees, L. 1976. Steytlerville en sy mense. Eeufeesgedenkboek 1876–1976. Steytlerville: NG Kerkraad.
• (en) Potgieter, D.J. 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 10. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Beyers, C.J. 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Durban en Pretoria: Butterworth & Kie (SA) (Edms) (Bpk).

Eksterne skakels

• (en) Judge Jan Steyn remembered: a great son of South Africa. URL besoek op 7 September 2015.
• (af) Vrou vereer vir werk onder bejaardes^{[dooie skakel]}, Die Burger, 1 Junie 1995. URL besoek op 7 September 2015.