Zerilda Steyn

Zerilda Steyn (Graaff-Reinet, 14 Maart 1892 – Kaapstad 21 November 1963) was 'n maatskaplike werkster wat haar onvermoeid vir stedelike behuising vir minderbevoorregtes beywer het.

Ds. H.P.M. en mev. Zerilda Steyn.

Ná haar opleiding as onderwyseres op Stellenbosch het sy haar man, ds. H.P.M. Steyn, na Amerika vergesel. Nadat hy in 1922 aangestel is sekretaris van die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap (BBBG) kon sy die meeste van haar lewe wy aan maatskaplike werk. Destyds was sowat 30% van die wit en meer as 70% van die bruin inwoners van Suid-Afrika behoeftig. Met groot toewyding en energie het sy haar taak aangepak om die lot van arm mense te verbeter. In 1929 was sy 'n stigterslid van die Munisipale Behuisingsraad in Kaapstad en deels verantwoordelik vir die stigting van die modeldorpie Goeie Hoop, die tuindorp Eppingtuin (later herdoop tot Ruyterwacht), die voorstad Thornton en Lavistown, genoem na biskop Lavis wat jare lank in die raad van die BBBG gedien het.

Later het sy haar beywer vir die daarstelling van behuising en sorg vir bejaardes, en tehuise soos Avondrust, Arcadia, Erica en Secura is opgerig in Kaapstad deur haar toedoen. Sy was jare lank lid van die uitvoerende komitee van die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging en 'n tyd lank ook van die Nasionale Behuisingskommissie. Die Universiteit Stellenbosch het haar baanbrekerswerk op die gebied van maatskaplike welsyn in 1961 erken met die toekenning van 'n eredoktorsgraad. Sy en haar man was die eerste egpaar in Suid-Afrika wat albei op dié wyse deur dieselfde universiteit vereer is.

Met verwysing na die groot werk wat sy vir die behuising van minderbevoorregtes en hy vir Bybelverspreiding gedoen het, is tereg gesê: "Mev. Zerilda Steyn het die huise gebou en ds. Steyn het die Bybel daarin geplaas."

'n Tehuis vir bejaardes in die buurt waarin die Steyns jare lank gewoon het, Pinelands, is na haar genoem asook 'n saal in Ruyterwacht daar naby, 'n buurt wat hoofsaaklik deur haar toedoen tot stand gekom het en wat eers as Eppingtuin bekendgestaan het. Die eerste 70 gesinne het dié buurt op 7 September 1938 betrek. Later het die Nutsmaatskappy van die Behuisingsbond goedgunstiglik grond geskenk vir bou van die 'n eerste kerkie, gemaak van seil en sak.Die intrekkers het teen so 'n geweldige tempo aangegroei dat die eerste "kerk" gou te klein geraak het. Dadelik ná die gemeente Eppingtuin se afstigting van Goodwood op 18 Julie 1940 het lidmate hand aan die ploeg geslaan en 'n kerksaal en pastorie opgerig. Die kerkraad het op goeie geloof die koste van £5 000 aangegaan en die NG Kerk se Algemene Armesorgkommissie het die sekuriteit verskaf. In dié Zerilda Steynsaal is op 22 Desember 1946 'n skulddelgingsfunksie gehou met 'n sierlike kersboom, koek, koeldrank en lekkers nadat die gemeente eendragtig saamgewerk het om die skuld af te betaal.

Herkoms en opleiding

Steyn was die dogter van Willem Minnaar en Hendrina Burger van Graaff-Reinet. Ná haar skoolopleiding op haar geboortedorp en aan die Meisieskool Bloemhof op Stellenbosch het sy haar as onderwyseres aan die Victoria-kollege bekwaam en, ná haar huwelik op 18 Desember 1912 met ds. H.P.M. Steyn, het sy saam met hom na Amerika gegaan waar sy maatskaplike werk aan die Princeton-universiteit studeer het terwyl hy teologie studeer het.

Predikantsvrou

Nadat haar man sy proponentseksamen in die VSA afgelê het, het die egpaar na Suid-Afrika teruggekeer waar hy in Desember 1916 as predikant van die NG Kerk gelegitimeer is. Op 14 Julie 1917 is die egpaar in die NG gemeente Steytlerville ontvang. Op Steytlerville het ds. Steyn hom uit die staanspoor bewys as 'n uithaler-organiseerder en besonder harde werker: binne drie jaar is die groot gemeenteskuld uitgewis en beywer hy hom met besondere welslae vir die onderwys van die jeug. Die hou van die destydse sogenaamde Dingaanfeeste op Steytlerville dateer uit die tyd van ds. en mev. Steyn. In sy eerste vergadering is 'n brief gelees “van de heren G.M. Ferreira, H. Horn en drie anderen waarin gevraagd werden (a) de medewerking van de Kerkraad in de aanstaande Dingaansvergadering; (b) de aanstelling door de Kerkeraad van drie van zyn leden als een komitee om de schryvers en anderen te ontmoeten en zaken te regelen". Die volgende ouderlinge is hiervoor aangestel: G.N. Hayward, J. Olchers en S. Terblanche. In die Steyns se dienstyd het die Kerkraad die moedige besluit geneem om die hotel en drankwinkel te sluit. Hy teken sy laaste notule op 3 Desember 1921.

Na Kaapstad

Martin Adams, voorsitter van die Stedelike Behuisingsbond van 1931 tot 1941, Zerilda Steyn, stigter en voorsitter van 1945 tot 1963, lady Clarendon, vrou van die goewerneur-generaal van die Unie, en biskop S.W. Lavis, na wie die Kaapse buurt Bishop Lavis genoem is.

Steyn se aktiewe deelname aan welsynswerk het in 1922 begin toe die egpaar hul in Kaapstad vestig en sy haar die probleme van arm Kapenaars, wit en bruin, ter harte geneem het. Soos dit 'n vrou van haar sosiale stand betaam het, het sy haar tyd afgestaan aan goeie werke. Buiten haar bedrywighede in die ACVV is sy ook benoem as voorsitster van die Kaapse Hulpraad (Board of Aid). In Kaapstad het sy 'n bekende karakter geword wat deur tydgenote beskryf is as 'n wonderlike, warm persoonlikheid en 'n merkwaardige dame.

Behuisingsprojekte

Sy het haar aanvanklik veral beywer vir beter behuising vir die laerinkomstegroepe onder die wit en bruin mense. So het sy bekend geraak en die bynaam "Kaapstad se dame met die lamp" gekry, na aanleiding van die erenaam vir Florence Nightingale of "die heldin van die krotbuurte", volgens die Cape Times van 14 Maart 1930 (haar 38ste verjaardag) en The Sjambok (18 April 1930). Haar aansien is so deur sulke mediaberigte bevorder dat sy die toonbeeld van die stryd teen swak behuisingstoestande van die laagste wit stande geword het. Sy was die verwesenliking van die mite van die "Volksmoeder", want in haar is huislike deugde van moederlike sorg en polities ingestelde besorgdheid oor maatskaplike moraliteit verenig

In 1926 het sy, biskop S.W. Lavis en andere die Stedelike Behuisingsbond in Kaapstad gestig, 'n nutsmaatskappy wat hom veral toegelê het op die verskaffing van goeie huise aan die laerinkomstegroepe. Dit was nadat die maatskaplike werkster van die ACVV in Kaapstad, mej. E.C. Steenkamp, die uiters treurige woontoestande in haar werkgebied onder die aandag van die vereniging gebring het. Die lede van die ACVV was so diep onder die indruk van haar mededelings dat hulle die saak verder ondersoek het, en uit die verslag wat daarna ingelewer is, het die ACVV dadelik besef dat die probleem so omvangryk was dat die medewerking van soveel liggame as wat verkry kon word, nodig was om sterk vertoë tot die regering en stadsraad te rig. In November 1926 het 14 verenigings in Kaapstad byeengekom om die toestande te bespreek en hierna die Stedelike Behuisingsbond in die lewe geroep wat bestaan het uit 36 van die belangrikste welsynsorganisasies in die stad.

Die Behuisingsbond het dadelik begin om deur toesprake, lesings en artikels in die koerante die toestande waarin ’n groot gedeelte van die wit en bruin bevolking van Kaapstad gewoon het, onder die openbare aandag te bring. Vanweë die sterk druk moes die stadsraad planne beraam om die probleem die hoof te bied. Die saak het ook in die Parlement ter sprake gekom en £1 miljoen is beskikbaar gestel wat aan munisipaliteite geleen is vir die oprigting van wonings van beperkte grootte en koste. Die Behuisingsbond het in 1929 sy eie utliteitsmaatskappy gestig en aan die maatskappy is ook van regeringsweë lenings vir die oprigting van huise beskikbaar gestel. In 1953 het die maatskappy reeds meer as 3 000 huise gebou. Prof. Erika Theron het in 1959 geskryf: "Hierdie wonings kan … beskou word as 'n monument vir die insig wat die ACVV in hierdie probleem getoon het en die inisiatief wat die vereniging in die saak geneem het."

Inligting is ook in verband met die bestaande wetgewing waardeur behuisingstoestande verbeter kon word, in Eendrag (die ACVV se mondstuk) en ook van tyd tot tyd op konferensies onder die aandag van takke gebring en voorligting is gegee omtrent die stappe wat gedoen moes word om gesonde behuisingstoestande in 'n dorp te verkry. Al die wenke en inligting het nie op dowe ore geval nie, want reeds in 1935 is in Eendrag melding gemaak van die optrede van die takke in die saak.

Hoewel Steyn en andere hulle beywer het vir behuisingsprojekte vir sowel wit as bruin mense, was dit altyd afsonderlike projekte vir die een of die ander rassegroep; trouens, die ACVV het hom daadwerklik beywer vir rasseskeiding en die verwydering van gemengde woonbuurte. So byvoorbeeld het die kongres in 1937 na aanleiding van beskrywingspunte van Kaapstad en Riebeek-Wes besluit om die regering te versoek om wetgewing daar te stel waardeur munisipale rade verplig sou word om afsonderlike woonbuurte vir "blankes" en "nie-blankes" te voorsien. Na aanleiding van hierdie besluit is die takke versoek om onbevredigende toestande in hul dorp te rapporteer sodat die hoofbestuur die versoek van die kongres met feite kon ondersteun. Sewentien takke het daarop gereageer. In 1938 het 'n deputasie van die ACVV voor die Uitvoerende Komitee van die Provinsiale Raad, aparte woonbuurte vir blank en nie-blank bepleit en sy standpunt in die saak op die volgende motivering gebaseer: "Vir beide blank en gekleurd is dit nie goed om saam te woon nie; en wat ons altyd voor oë moet hou, is dat waar so 'n saamwonery plaasvind dit byna sonder uitsondering die blanke is wat agteruit gaan en afdaal na die peil van die laer beskawing. En dit spreek vanself dat die saamwoon dan op die kleurling ook nie 'n goeie uitwerking kan hê nie. Die ACVV meen dit goed met die kleurling en sal graag sien dat ACVV-lede oral waar moontlik hul invloed gebruik om vir die nie-blankes geskikte en doeltreffende behuising te verkry. Ons gun die kleurling die ontwikkeling en vooruitgang wat hom toekom. Maar waar ons tog die onmiskenbare tekens van agteruitgang van die blanke sien waar wit en gekleurd saamwoon en waar ons deur ons maatskaplike werksters en andere daagliks gewaarsku word teen die nadelige gevolge daarvan, moet ons op ons dorpe en ons stede ernstige aandag skenk aan hierdie dreigende probleem."

Die beginsel van afsonderlike woonbuurte het eers in 1950 wetlike beslag gekry toe die Groepsgebiedewet aangeneem is, hoewel die toepassing daarvan nie vinnig gevorder het nie weens praktiese probleme.

Mettertyd het die Stedelike Behuisingsbond 'n bedrag van £5 miljoen ingesamel om 7 000 huise aan 20 000 wit en bruin te verskaf. Modeldorpies soos Koeberg, Eppingtuin, Thornton en Matroosfontein het op hierdie wyse tot stand gekom. In die Verslag van die Kommissie van Ondersoek van die Gefedereerde N.G. Kerke na kerklike en godsdienstige toestande in die nege stede van die Unie, waarvan die bevindings in 1947 te boek gestel is as Kerk en stad, skryf die kommissie: "Met die toestroming na die stede tydens die jongste oorlog en die terugkeer van duisende soldate, het die kwessie van blanke stadsbehuising skielik 'n eersterangse probleem geword; iets wat dit voor die tyd nooit was nie." In die daaropvolgende oorsig van pogings om behuising aan minderbevoorregtes in die stede te voorsien, skryf die kommissie: "In Kaapstad is daar wel enige pragtige modeldorpies gebou vir blankes, maar hulle dank hul ontstaan in groot mate aan die private Utiliteits-Behuisingsmaatskappy, wat meer huise voorsien het as selfs die hele Kaapse stadsraad."

Tot haar dood was Steyn voorsitter van hierdie maatskappy. Daarbenewens was sy van 1949 af ook lid van die Nasionale Behuisingskommissie. Gedurende die sowat 40 jaar waarin sy by behuisingsprojekte betrokke was, is deur haar ywer sowat 7 000 huise en verskeie tehuise vir bejaardes gebou met 'n waarde van, ten tyde van haar dood, R10 miljoen. Al was daar in die 1930's openbare aantygings dat sy bruin mense swak behandel het en haar neus in mense se privaat sake gesteek het (The Sjambok, 18 April 1930), het dit nie afbreuk aan haar reputasie gedoen nie sodat sy in 1945 die amptelike voorsitter van die Stedelike Behuisingsbond (SBS) geword het, 'n amp wat sy nieamptelike reeds van die organisasie se stigting af beklee het. Sy het die grootste deel van haar lewe aan die SBS gewy en haar heerskappy het eers geëindig toe sy aan 'n hartaanval beswyk.

Bejaardesorg

Steyn was 'n bekwame en aktiewe lid van talle welsynsorganisasies; onder meer was sy hoofbestuurslid van die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging (ACVV) en lid van die uitvoerende komitee van die Streekwelsynsraad van Wes-Kaapland, waar haar kennis en leiding van groot waarde was. Ná die Tweede Wêreldoorlog (1939–1945) het sy haar begin beywer vir die welsyn van bejaardes. Om haar kennis van welsynswerk te verbreed het sy talle buitelandse studiereise in Europa en Noord-Amerika onderneem. In 1952 het sy met 'n regeringsbeurs bejaardesorg in Europa bestudeer. In 1956 was sy 'n stigterslid (en later die eerste voorsitter) van die Nasionale Raad vir Bejaardes, 'n liggaam wat hom ten doel gestel het om maatskaplike dienste ten bate van bejaardes in Suid-Afrika te koördineer en uit te bou.

Eredoktorsgraad

Sy het 'n besondere bydrae tot maatskaplike sorg in Suid-Afrika gelewer. Sy was, volgens prof. Erika Theron, 'n bekwame voorsitter, 'n doelgerigte werker en 'n energieke mens. Op 8 Desember 1961 het die Universiteit Stellenbosch haar vereer met die eregraad D.Phil. vanweë haar onvermoeide ywer vir stedelike behuising vir minderbevoorregtes. Dié universiteit het destyds gesê dié eer het haar en haar man, wat in 1954 'n eredoktorsgraad van Maties gekry, toegekom "aangesien hul lewe gekenmerk was deur onvermoeide, onbaatsugtige diens aan hulle medemens".

Gesinslewe en dood

Drie kinders is uit Zerilda Minnaar se huwelik met ds. H.P.M. Steyn gebore: Hendrien, ten tyde van haar ma se dood woonagtig in Pretoria, Zerilda (1919–2000, getroude van Droskie), wat haar ma se naam gekry het, maar onder haar kennisse bekend was as Bee, en hulle seun Jan, later regter Jan H. Steyn, van Kaapstad, gebore 4 Maart 1928 (oorlede op 30 Desember 2013). Die Kaapse Stadsraad het Zerilda Droskie, toe 76, in 1995 vereer vir die baanbrekerswerk wat sy vir bejaardes in die land gedoen. Sy was die eerste maatskaplike werker hier wat in dié onderwerp gespesialiseer het, en was 26 jaar lank by die Nasionale Raad vir Bejaardes betrokke, waarvan die 17 voorafgaande jare as direkteur.

Zirelda is onverwags oorlede op 21 November 1963, slegs 'n week en drie maande ná haar man, terwyl sy 'n vergadering van die bestuur van die Dryfe-huis vir bejaardes, waarvan sy voorsitter was, toegespreek het. Sy was van voorneme om self eendag in een van die tehuis wat deur haar toedoen opgerig is, te gaan waas, maar dit was haar nie beskore nie. Sy was 71 jaar en agt maande oud ten tyde van haar dood. Skaars 'n maand voor haar dood het sy nog die nuwe ouetehuis op Piketberg geopen. By dié geleentheid het sy het die gemeenskap gelukgewens met die pragtige gebou en hul deursettingsvermoë.

Bronne

• (af) Smit, ds. A.P. 1970. God het laat groei. Geskiedenis van die Bybelgenootskapsbeweging in Suider-Afrika 1820–1970. Kaapstad: Die Bybelgenootskap van Suid-Afrika.
• (af) Schoonees, L. 1976. Steytlerville en sy mense. Eeufeesgedenkboek 1876–1976. Steytlerville: NG Kerkraad.
• (en) Potgieter, D.J. 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 10. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Beyers, C.J. 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Durban en Pretoria: Butterworth & Kie (SA) (Edms) (Bpk).
• (af) Theron, prof. Erika en Lambrechts, H.C. 1959. Vrouevolksdiens. Dier werk van die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging. Kaapstad en Pretoria: HAUM.

Eksterne skakels

• (en) Judge Jan Steyn remembered: a great son of South Africa. URL besoek op 7 September 2015 en opgedateer op 17 Februarie 2021.
• (af) Vrou vereer vir werk onder bejaardes^{[dooie skakel]}, Die Burger, 1 Junie 1995. URL besoek op 7 September 2015.