John Parker

John Parker (Greenock, Skotland, 17 September 1866 – Kaapstad, 16 September 1921) was ’n vooraanstaande Kaapse argitek van 1895 tot sy dood en van 1913 af twee termyne lank die eerste burgemeester van Groter Kaapstad.

Herkoms en opleiding

Parker het die herehuis Vredenhof in Nuweland vir die heer C.L. Marais ontwerp. Dit het in 1959 die Hoërskool Groote Schuur se eerste tuiste geword en huisves van 1971 af die Kunssentrum Frank Joubert.

Die eertydse openbare meisieskool op Beaufort-Wes huisves tans sekere munisipale kantore. Dis in 1898 vergroot volgens die plan van Parker.

Die Karoo Lodge, Beaufort-Wes, omstreeks 1898 vir J.D. Logan ontwerp as die Masonic Hotel.

Die ou Tivoli Theatre of Varieties in Kaapstad, in 1901 opgerig volgens Parker se plan.

Die Groot Sinagoge in Kaapstad is in 1904 opgerig volgens die plan van Parker en Forsyth.

Parker se skets vir die Spes Bona-hostel, wat vandag nog bestaan.

Die Hugenote-kollege, Wellington, ontwerp deur Parker en Forsyth.

Die Cuthbert-gebou, Oos-Londen, in 1901 opgerig volgens Parker en Forsyth se plan en nou 'n erfenisterrein.

Ferguson Hall is een van talle opvoedkundige geboue op Wellington wat Parker ontwerp het. Dis opgerig in 1908 en genoem na mej. Abbie Park Ferguson en huis Bybel-Media reeds sedert 1972.

Die sierlike geboue van die Hoërskool De Villiers Graaff is ontwerp deur Parker & Forsyth en in 1907 opgerig met geld geskenk deur sir David Pieter de Villiers Graaff.

Die White House Hotel, hoek van Strand- en Langstraat, Kaapstad, is in 1893 opgerig en in 1981 gesloop.

Die Civil Service Club op Kerkplein, Kaapstad, opgerig in 1897 volgens Parker se plan.

Die Hoërskool Seepunt, ontwerp deur Parker en Forsyth in 1918 as die Hoër Seunskool Seepunt. Dis op die hoek van Hoof- en Norfolkweg.

J. Garlick se pakhuis, Roggebaai, Kaapstad, in 1902 opgerig volgens Parker se plan.

Die Metodistekerk, Seepunt, waarvan die hoeksteen op 8 Mei 1897 gelê is.

Die British Hotel, Simonstad, ontwerp deur Parker en opgerig in 1897.

Parker was die jongste kind van John Miller Parker, 'n skrynwerker en bouer, en sy vrou, Ann Rae. Hy het sy skoolopvoeding in Glasgow ontvang. Nadat hy ’n jaar lank in die kantoor van die vlootargitekte McNicoll & Smith in Glasgow gewerk het, het hy in 1880 toe hy 13 was ’n vakleerling geword by die argitek John Baird van Thompson & Baird, Glasgow. Hier het hy twee jaar gebly. Weens die heersende ekonomiese depressie het sy vader na die Kaapkolonie geëmigreer waar sy vrou en twee kinders hulle in 1883 by hom aangesluit het. Nadat hy in Maart daardie in Kaapstad geland het, begin hy werk as tekenaar in die kantoor van die argitek en landmeter Charles Freeman. Hy bly sewe jaar in Freeman se diens, waarvan die laaste drie as hoofassistent.

Sy eie praktyk

Omstreeks 1890 rig Parker ’n privaat praktyk in Kaapstad op. Gedurende die eerste jaar het hy terrashuise ontwerp vir ontwikkelaars en spekulante, en onder meer veranderings aan die geboue en klaskamers van die South African College School aangebring. Hy was verantwoordelik vir die ontwerp van talle geboue, soos die besonder treffende Civil Service Club in Kaapstad, skole op talle plekke in die Kaapkolonie, byvoorbeeld die Hoër Meisieskool Rustenburg, Hoër Meisie- en Seunskool Seepunt en die Hoërskool De Villiers Graaff (Villiersdorp), en 'n aantal mooi kerke, onder meer die Presbiteriaanse kerk in Mowbray, die Wesleyaanse kerkie in Seepunt en die Groot Sinagoge in Tuine. Van sy eerste groot opdragte was vir hoteliers in die vroeë 1890’s, toe sy praktyk nog gevestig moes word Hotelontwerpe sou dan ook vir die res van sy loopbaan ’n belangrike deel van sy praktyk bly. Dié ontwerp het Parker 'n bekende argitek gemaak en van die tientalle hotelle waarvoor hy verantwoordelik was, waarvan die meeste sedertdien gesloop is, is die White House Hotel (opgerig 1893; afgebreek 1981) in Strandstraat, Kaapstad, die Green Hansom en Hansa (albei 1901) ook in die Moederstad. Al dié hotelle was tipies Victoriaans in styl met gegote-ysterversierings vir die verandas en balkonne en die letterwerk in die reling op die nok van die dak. Kenmerkend was ook die terracottawerk en buitemuurafwerkings in inheemse klip en graniet.

Vennootskap met Forsyth

In 1901 het hy in vennootskap gegaan met Alexander Forsyth (1869 - 24 Februarie 1963) en in 1905 is die naam van die praktyk verander na Parker & Forsyth. Parker het blykbaar sy praktyk met niks begin sonder die voordeel van 'n eerste plek in enige kompetisie, wat gewoonlik aan 'n jong argiteksfirma 'n hupstoot gegee het. Hy het die buitengewone vermoë gehad om talent te eien en om bekwame assistente in diens te neem en deur noukeurige kontrole het hy 'n hoë standaard gehandhaaf. Vir ’n tydperk van nagenoeg 20 jaar het hy een die grootste argitekspraktyke in Kaapstad gehad. Hy was ’n tydgenoot van sir Herbert Baker en Forsyth was ’n bekwame vennoot. Gedurende die 20 jaar van die firma se bestaan, was dit by minstens 250 verskeie groter en kleiner bouprojekte betrokke en in die jaar van sy afsterwe was Parker met 55 opdragte doenig. Terwyl hy sy praktyk op die been gebring het, het Parker selde of ooit gereis, maar in 1902 het hy meer as ’n maand in Europa deurgebring, waarvan geruime tyd in Engeland en Skotland.

Van die bekende geboue wat Parker alleen of in vennootskap ontwerp het, is onder meer (almal in Kaapstad tensy anders vermeld) dié vir T. Maskew Miller, Hepworth en Kie., African Homes Trust, Southern Life Association (Bloemfontein), die Swellendamse stadsaal en die Tivoli-musieksaal met sy mure en trappe van ingevoerde Italiaanse marmer en skuifbare daklig (om warm lug uit te laat voor die koms van lugreëling).

Die Parker, Staniforth & Beildt-geskenk van sketse wat deur die Universiteit van Kaapstad bewaar word, toon ’n hoë standaard van vakmanskap wat ’n goeie aanduiding gee van sy voorstellings.

Gemeenskapsleier

Parker was 'n stigterslid van die Kaapse Instituut van Argitekte (1902), waarvan hy die eerste president was — 'n amp wat hy tot 1904 beklee het. Hy is ook vereer met die lidmaatskap van die Royal Institute of British Architects (Friba). In 1898 is hy verkies tot die Mowbrayse stadsraad, waarin hy tot 1913 gedien het, en in 1900 tot die Kaapstadse stadsraad. Hy het hom veral vir die vereniging van al die bestaande munisipaliteite in die Kaapse Skiereiland beywer, met die oog op betroubare watervoorsiening. Hy was dan ook lid van die munisipale waterwerkekomitee, asook voorsitter van die gesamentlike waterkomitee en het sy teenstanders met die publikasie van sy boek, "The future water supply of Cape Town and the Cape Peninsula" (1904), van sy standpunt probeer oortuig. Hy het voorkeur gegee aan 'n dam in die Bergrivier by Franschhoek bo die Wemmershoek-, Steenbras- en Vier-en-twintig Riviereskema.

Parker is in die munisipale verkiesing van 1904 verslaan, maar die volgende jaar as "sosialis", wat veral steun van die werkersklas verkry het, verkies. In 1908 het hy volgens rotasie uit die stadsraad getree en geweier om hom weer verkiesbaar te stel. Sy voorsittersverslag van die Peninsula Municipal Union Society (1909-10) het in 1911 onder die titel "Municipal union in the Cape Peninsula" in druk verskyn. Ná sy verkiesing tot die stadsraad van Groter Kaapstad in 1913 is hy in September daardie jaar as die eerste burgemeester van die uitgebreide munisipaliteit verkies en dien twee termyne. Tydens 'n staking van spoorwegwerkers het hy daarin geslaag om hul eise binne redelike perke te hou.

Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 het Parker baie gedoen om paniekbevange kopery te voorkom en pryse billik te hou. Ná 'n dienstermyn van twee jaar as burgemeester het hy nog tot 1917 as raadslid gedien, waarna hy weens swak gesondheid bedank het. Hy het egter nog voortgegaan om geld vir die oorlogspoging in te samel en is hiervoor met die OBE vereer. Hy is reeds in 1905 'n raadsheer gemaak.

Parker het aan verskeie aktiwiteite van die Skotse gemeenskap deelgeneem en was onder meer voorsitter van die Caledonian Society en offisier in die Cape Town Highlanders. Hy was 'n toegewyde Presbiteriaan, het in die kerkkoor van die St. Andrew-kerk, Groenpunt, gesing en het as kerkopsiener opgetree. Verder was hy lid van die Cape Town Guard en van die Relief Committee, en het as direkteur van die YWCA (Christelike Jongmannevereniging) en die African Homes Trust gedien. Hy was ook voorsitter van die skoolkomitee van die Hoër Meisieskool Rustenburg (Rondebosch) en dit was grootliks aan hom te danke dat 'n deel van die geskiedkundige Erinville-landgoed aan Campgroundweg vir die nuwe skoolgebou verkry is.

Gesinslewe

Parker is met Susan MacDonald Green op 15 September 1892 (die dag van haar aankoms in Suid-Afrika) deur haar vader, eerw. George Garden Green van Glasgow, in die huwelik bevestig. Twee seuns en ses dogters is uit die huwelik gebore. Die Irma Stern-museum van die Universiteit van Kaapstad word in hul eertydse woning, The Firs, in Rosebank, gehuisves. Parker het hier gewoon 1898 tot 1921 nadat die gesin uit Tamboerskloof verhuis het.

Parker was voorsitter van die Gesamentlike Komitee van Kaapse Skiereilandse Watervoorsiening, ondervoorsitter van die Kaapse Munisipale Unie-konferensie en lid van die Raad van die Christelike Jongmannevereniging (YMCA). Hy dien ook as voorsitter van die Kaapstadse Kaledoniese Vereniging en was medestigter en eerste voorsitter van die Kaapse Instituut van Argitekte. Voorts het hy opgetree as voorsitter van die African Homes Trust en was in 1901 stigterslid van die South Afrikaanse Vereniging van Argitekte (Sasa).

Hy is op die vooraand van sy 55ste verjaardag in Kaapstad oorlede, waarna Forsyth die praktyk voortgesit het. Omdat hy so jong oorlede is, het hy nooit enige van sy 26 kleinkinders geken nie.

Boek oor sy werk en lewe

Die Parker, Staniforth and Bieldt Collection in die Universiteit van Kaapstad se Spesiale Versamelings en Argief bevat sowat 1740 argiteksketse van geboue wat hoofsaaklik tydens die laat Victoriaanse en Eduardiaanse tydperk in Kaapstad opgerig is. Howard Parker, ’n kleinseun van John Parker, het met die hulp van sy broer Graham, wat albei argitek is, en Howard se vrou, Natalie, die tekeninge uitvoerig nagevors en ’n keur uitgesoek om ’n nuwe boek oor John Parker te illustreer. Die sketse sluit hotelle (byvoorbeeld die White House en Green Hanson), skole (byvoorbeeld die Hoër Meisieskole Rustenburg en Wynberg), sakegeboue (byvoorbeeld Garlick’s en Hepworth’s), woonhuise en aanbiddingsplekke (soos die Presbiteriaanse kerk Mowbray en Groot Sinagoge in Tuine) in. Danksy die ontwerptekenkuns van ’n besonder hoë gehalte is die tekeninge kunswerke uit eie reg. Die boek is in Maart 2015 bekendgestel.

Galery

Die koshuis Huis Bliss is na mej. Anna Bliss genoem en in 1904 opgerig vir die Hugenote-seminarie op Wellington volgens die plan van Parker en met geld wat E.A. Goodnow geskenk het.
Carl Hermann-gebou, ook bekend as Five Corporation Street, Corporationstraat 5-7, Kaapstad. Opgerig in 1904.
Die Purple Turtle, voorheen die Green Hansom en die Imperial Hotel, Kortmarkstraat 29, hoek van Langstraat, Kaapstad. Die gebou is in 1901 ontwerp deur Parker en Forsyth en voltooi in 1902.
Die YMC (Christelike Jongmannevereniging) is ’n drieverdieping- Victoriaanse gebou met ’n tweeverdiepingbalkon van gegote yster. Die fasade is in 1903 herbou volgens Parker se plan en opgedra aan die nagedagtenis van Minnie en Maria, dogters van J.A. Bam, wat in Duitsland oorlede is.
Die Tivoli-teater in Darlingstraat, Kaapstad, oorkant die stadsaal.
Die Seepuntse Metodistekerk van skuins voor gesien.
Die Murray-jubileumsaal op Wellington, opgerig in 1905.
Die Laerskool Philadelphia is in 1900 volgens Parker se plan opgerig, maar minstens twee maal sedertdien verander, die eerste keer ui 1913 toe dit vergroot is.
Die Laerskool Philadelphia, op dié ou foto nader aan sy oorspronklike vorm soos Parker dit ontwerp het.

Bronne

(af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
(en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
(en) Biografiese besonderhede op Artefacts.co.za. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Die webtuiste van die Kunssentrum Frank Joubert Geargiveer 17 Julie 2018 op Wayback Machine. URL besoek op 6 Mei 2017.
van Ryssen, Elizabeth: John Parker's Cape Town. In: Lantern. Tydskrif vir Kuns, Kennis en Kultuur. Jaargang 32, nr. 4, September 1983

Eksterne skakels

(en) Die volledige teks van sy biografie deur Howard Parkerk. URL besoek op 28 Augustus 2015.
(en) Die Masonic Hotel op Beaufort-Wes te koop aangebied op Property24.com Geargiveer 6 Desember 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Besonderhede oor die bekendstelling van 'n nuwe boek oor Parker. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Besonderhede van ou geboue op Wellington, onder meer vyf wat Parker ontwerp het. URL besoek op 20 April 2015.
(en) 'n Resensie van Parker Cottage se verblyf deur 'n kleinkind van Parker op Trip Advisor. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Besonderhede van die White House Hotel in Kaapstad, ontwerp deur John Parker Geargiveer 23 April 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Besonderhede van die British Hotel Apartments in Simonstad, herbou in 1897 ná 'n brand volgens 'n plan van John Parker. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Besonderhede en foto van Kalk Bay Books, wat gehuisves word in 'n gebou wat John Parker ontwerp het in 1904. URL besoek op 20 April 2015.
(en) Biografiese en ander besonderhede van John Parker op die webtuiste van die Dictionary of Scottish Architects. URL besoek op 20 April 2015.