Kuruman
Kuruman is 'n voormalige Engelse sendingstasie en die grootste dorp in die Ga-Segonyana munisipaliteit van die John Taolo Gaetsewe-distriksmunisipaliteit (provinsie Noord-Kaap). Die bevolking in 2011 was 13 057 mense. Die dorp is 1 131 meter bo seevlak op die Ghaapse plato en langs die N14 nasionale pad tussen Johannesburg en Upington geleë. Dit is vernoem na Khudumaan, 'n 18de eeuse Boesmanleier wat in die omgewing sy heilige plek ingerig het. [2]
Kuruman | |
|---|---|
 Die Oog | |
  Kuruman Kuruman se ligging in Noord-Kaap | |
| Koördinate: 27°27′56″S 23°26′15″O / 27.46556°S 23.43750°O | |
| Land |  Suid-Afrika |
| Provinsie | Noord-Kaap |
| Distrik | John Taolo Gaetsewe |
| Munisipaliteit | Ga-Segonyana |
| Stigting | 1887 |
| Oppervlak | |
| • Totaal | 93,39 km2 (36,06 vk. myl) |
| Hoogte | 1 131 m (3 711 ft) |
| Bevolking (2011)[1] | |
| • Totaal | 13 057 |
| • Digtheid | 140/km2 (400/vk. myl) |
| Rasverdeling (2011) | |
| • Wit mense | 30.3% |
| • Indiërs/Asiërs | 1.3% |
| • Bruin mense | 43.7% |
| • Swart mense | 23.5% |
| • Ander | 4.0% |
| Taal (2011) | |
| • Afrikaans | 76.9% |
| • Tswana | 14.9% |
| • Engels | 4.0% |
| • Ander | 4.2% |
| Poskode (strate) | 8460 |
| Poskode (posbusse) | 8460 |
| Skakelkode | 053 |
Die sendingstasie is in 1821 deur eerw. Robert Moffat (1795-1883), 'n boorling van Ormiston in Skotland, en sy vrou Mary van die Londense Sendinggenootskap gestig. Die Moffats het hulle hier gevestig om uiteindelik vyftig jaar lank onder die Tswanas te werk. Die dorp Kuruman het in 1887 op die linkeroewer van die Kurumanrivier tot stand gekom. Een van die bekende bakens hier is die Oog van Kuruman, 'n fontein (en sedert die jaar 1992 ook 'n nasionale monument) wat 'n volle 20 miljoen liter water per dag lewer in die middel van die halfwoestyn. Kuruman staan derhalwe ook bekend as die "Oase van die Kalahari".
Geskiedenis
wysigDie gebied van Kuruman was oorspronklik die hoofsetel van die sogenaamde Woestynboesmans wat hier oor 'n tydperk van 12 000 jaar gewoon het. Die dorpsnaam is volgens 'n ou Tswana-legende afgelei van Khudumaan, 'n leier van die Boesmans. Na bewering het hy sy heilige plek in die klein bakkrans, waar die tweelingkoppe Gamohaan en Khudumaan in die noorde van die Kurumanheuwels bymekaarkom, ingerig.
Die eerste blanke wat hom omstreeks 1800 in die gebied gevestig het, was die sendeling Johan Kok van die Suid-Afrikaanse Sendinggenootskap. Hy is agt jaar later deur Tswanas in die Kurumanheuwels vermoor sodat die poging om 'n permanente sendingstasie te vestig voorlopig gestaak is.
Sestien jaar later het die bekende Skots-gebore sendeling Robert Moffat en sy vrou hulle in die gebied gevestig. Moffat was 'n baie ywerige man wat die Bybel vir die eerste keer in 'n Swart taal, Tswana, vertaal en op 'n handpers gedruk het en sodoende van Kuruman die baken van sendingwerk in Suid-Afrika gemaak het. Met sy besproeiingswerke het hy ook die grondslag vir die plaaslike landboubedryf gelê. In die kerk, wat hy in 1838 opgerig het, het 'n ander bekende sendeling, David Livingstone, met Moffat se dogter Mary getrou. Die kerk is in 1938 gerestoureer en tot nasionale monument verklaar. Livingstone het die meeste van sy beroemde ontdekkingsreise van Kuruman af begin.[2]
Die Londense Sendinggenootskap het in 1876 die Moffat-instituut vir die opleiding van swart evangeliste in die lewe geroep. Vyf kilometer van hierdie instituut het die dorp Kuruman in 1887 op die linkeroewer van die Kurumanrivier tot stand gekom.
In 1844 het die reisiger Henry Methuen melding gemaak van die Wonderwerkgrot sowat veertig kilometer buite Kuruman. Hierdie groot dolomitiese kalksteengrot strek vir 140 meter horisontaal in die voet van die Kurumanheuwels se oosterste flank in. Sy bekendste kenmerk is 'n stalagmiet-"standbeeld" vlak by die ingang wat 'n hoogte van meer as vyf meter bereik.[2]
Rotstekeninge, wat in die Wonderwerk-grot ontdek is, beeld diere en raaiselagtige onderwerpe in rooi, geel, swart en wit uit en kom oral op die grot se wande tot 'n diepte van sowat veertig meter voor. Hulle is ongelukkig al sedert die vroeë 20ste eeu erg beskadig deur graffiti.
Die eerste eienaar van 'n plaas in die omgewing, ene N.J. Bosman, het tussen 1909 en 1911 in die Wonderwerk-grot gewoon waar ook een van sy dogters gebore is. Vanaf die veertigerjare is argeologiese opgrawings in die grot gedoen, tog is waardevolle skatte al tussen 1940 en 1944 vernietig toe vlermuis-guano in die grot versamel is.[2]
Sedert 1978 is belangriker opgrawings deur navorsers van die McGregor-museum in Kimberley gedoen wat bewyse van vorige bewoning opgelewer het. Beduidende argeologiese getuienisse sluit klipwerktuie en stukkies dierebeendere in wat sowat 300 000 jaar oud is. Klipbrokke, waarop gravures aangebring is, is in vlakke met 'n ouderdom van tussen 2 000 en 12 000 jaar ontdek en bewys dat rotsskildering in Suid-Afrika al minstens 10 000 jaar gelede beoefen is.[2]
In 1987 het Kuruman sy honderdjarige bestaan gevier.
Klimaat
wysigVanweë sy ligging in 'n halfwoestyngebied, wat aan die Kalahari grens, word Kuruman se klimaat deur groot temperatuurverskille tussen somer en winter gekenmerk. In die winterseisoen daal die kwik gereeld tot benede vriespunt, terwyl in die somertyd temperature bokant 40 °C aangeteken word. Noordelike en noordoostelike winde voer tussen Desember en April vogtige lug in. Die jaarlikse reënval beloop 420 millimeter.
Ekonomie
wysigMynbou en landbou vorm die ekonomiese basis van die gebied. Kuruman het veral in die periode tussen 1955 en 1965 vinnig ontwikkel toe met die ontginning van die ryk mineraalafsettings in die gebied - waaronder mangaan- en ystererts - begin is. Die rykste afsettings van blou-asbes of krosidoliet ter wêreld kom eweneens hier voor.
Toerisme en wildboerdery is ander belangrike bronne van inkomste. Alhoewel beesboerdery die streek se tradisionele landboubedryf is, het wildboerdery weens die droogte al sedert die 1980's vinnig toegeneem. Die gebied spog met van die grootste jaggebiede in Suid-Afrika.
Die Oog van Kuruman
wysig.jpg)
Die Oog van Kuruman in die dorp se hoofstraat is 'n natuurwonder en ook die rede vir die dorp se bestaan. Hierdie fontein, wat uit 'n dorre dolomietrots aan die voet van die Kurumanheuwels ontspring, lewer daagliks sowat 20 miljoen liter vars water en voorsien sodoende in Kuruman se huishoudelike en nywerheidsverbruik.[2] 'n Plaaslike legende lui "hy wat een maal van die oog se water gedrink het, kom altyd weer terug om sy dors te les".[2]
Die eerste blanke besoeker aan Die Oog was die reisiger Samuel Daniel, die sekretaris, dagboekskrywer en skilder van die Truter-Somerville-ekspedisiereisiger, op 22 November 1801.[3]
Die fontein word as die grootste varswaterfontein in die suidelike halfrond en moontlik ook die wêreld beskou.[2] Die fontein, wat onder die inheemse bevolking as die "oog wat altyd traan" reeds voor 1800 bekendgestaan het, word selfs tydens die ergste droogtes en swaarste reënval deur 'n feitlik onveranderde vloei gekenmerk. Die gebied rondom die fontein is al dekades gelede in 'n pragtige park omgeskep.
Die sendeling Robert Moffat het een van die eerste besproeiingswerke in die land aangelê deur twee kanale van Die Oog af te bou om meer as 250 hektaar landbougrond in die vallei te besproei.
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "Hoofplek Kuruman". Sensus 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Claassen, Isabel (November 1987). Kuruman 1887-1987: Suid-Afrikaanse Panorama. p. volume 32, p 13-17.
- ↑ www.kurumankalahari.co.za: Die Oog Geargiveer 31 Januarie 2008 op Wayback Machine (en)
Bronne
wysig- Eybers, G.W.: Op die voetspoor van die ou reisigers - stories uit Kolbe, Barrow, Lichtenstein en Campbell. Kaapstad: Maskew Miller, 1926.
- World Gazetteer