Laerskool Nassau

Die Laerskool Nassau was 'n Afrikaansmedium-laerskool in die Kaapstadse voorstad Observatory, wat in 1962 van sy perseel in Rochesterweg na die ou perseel van die Hoërskool Nassau op die hoek van Hoof- en Albertweg, Mowbray, verhuis het. Begin 1979 het die leerders ingeskakel by die Laerskool Groote Schuur in Rondebosch, maar dit was nie 'n amalgamasie van die twee skole soos die geval met die gelyknamige hoërskole die jaar vantevore nie.

Die Laerskool Nassau het in 1962 die gebou van die hoërskool op die hoek van Hoofweg en Albertweg, langs die N2-snelweg, in Mowbray betrek. Vandag huisves die gebou die Thandokhulu High School.

Agtergrond

Hoewel dit met die geleidelike, voortgesette verengelsing van die suidelike voorstede van Kaapstad vandag moeilik denkbaar is, het die Laerskool Nassau sy ontstaan te danke gehad aan die verafrikaansing van die omgewing in die laat jare twintig en vroeë jare dertig van die vorige eeu. Die grootskaalse verhuising van Afrikaners na voorstede soos Soutrivier, Woodstock, Observatory en Maitland was 'n regstreekse gevolg van die Armblankevraagstuk, toe duisende mense na die stede gestroom het op soek na werk in die ontluikende fabrieke. Uiteindelik het die laerskool sowel as die hoërskool ophou bestaan, juis omdat dieselfde Afrikaners se ekonomiese lot sodanig verbeter het dat hulle na aangenamer woonbuurte in voorstede verder weg van die nywerheidsgebiede kon gaan woon. Binne die Nassau-skole se voedingsgebied was Pinelands egter die uitsondering omdat dié tuindorp hoofsaaklik bewoon is deur beroepslui en nié ambagslui nie. Pinelands se Afrikaanse gemeenskap het in 1956 hulle eie Laerskool Oude Molen gekry, wie se minder as 70 leerders met ingang 1985 by Laerskool Groote Schuur ingeskakel het.

Ontstaan

Voor die ontstaan van die Laerskool Nassau het Afrikaanse kinders van die omgewing skoolgegaan in die dubbelmedium Rochester Road Public School. Tenders vir die bou van dié skool se nuwe gebou is in 1913 aangevra. Die onderwysdepartement keur tien klaskamers goed wat 433 leerders sou kon huisves asook ander geriewe soos 'n kantoor en personeelkamer. Bouwerk begin op 1 Junie 1914 en duur 10 maande. In Oktober 1915 berig die onderwysdepartement dat alle werk afgehandel en gebreke herstel is. Die skool betrek die nuwe skoolgebou in Januarie 1916. Op 9 Augustus dien die departement planne in vir die vergroting van die gebou en so bly dit ook tot die latere Laerskool Nassau in 1962 verhuis na Mowbray.

Teen die middel van 1927 het Rochester Road Public School 600 leerders, waarvan 355 Engels en 245 Afrikaans was. Kort daarna begin die Afrikaanse aandeel van die leerdertal skerp toeneem en in September 1928 is daar 655 leerders, waarvan 360 Engels en 295 Afrikaans was. Teen September 1933 het die leerdertal van die hele skool tot 577 gedaal, maar die Afrikaanse leerders tel nou 365 en die Engelse 212. Die Afrikaanse klasse het onhanteerbaar groot geword en daar was nie genoeg ruimte in die gebou om drie klasse (twee Afrikaans en een Engels) per standerd te huisves nie. Boonop was daar net agt Afrikaanse teenoor sewe Engelse onderwysers. Daarom besluit die onderwysdepartement dat die skool van 1934 af Afrikaansmedium sou word. Binne die bestek van nege jaar is daar dus vier Afrikaansmedium-laerskole in die suidelike voorstede gestig: eers Laerskool Koeberg (destyds Laerskool Oranje, Maitland, 1927), toe Laerskool Simon van der Stel (Wynberg, 1930), daarna Laerskool Nassau en laastens Laerskool Groote Schuur (Rondebosch, 1936). (Die Laerskool Tafelberg in Woodstock het toe waarskynlik reeds as Afrikaansmedium-skool bestaan, maar die stigtingsdatum kon nie vasgestel word nie.) Rochester Road se Engelse leerders verskuif met ingang 1934 na die Dryden Street School in Soutrivier, wat vandag nog onder dieselfde naam bestaan.

Met die opening van die skool in Januarie 1934 ontstaan gelyktydig die Hoërskool Nassau (destyds "Sekondêre Skool") toe twee st. 7-klasse in twee klaskamers in die laerskool gehuisves is. St. 6-leerders is tot 1953 as deel van laerskole beskou.

Laerskool Nassau het ontstaan uit die Rochester Road Public School, wat tans die Soutrivier Sekondêre Skool huisves.

Verhuising

Die hoërskool het die volgende jaar na die Wesley-saal in Observatory en in 1936 na 'n ou woonhuis in Hoofweg, Mowbray, verhuis. In 1938 kry die hoërskool sy eie, permanente tuiste op die hoek van Hoof- en Albertweg, Mowbray. Ná ongeslaagde onderhandelinge tussen die Nassau-skole en die Laerskool Groote Schuur vir 'n gesamentlike hoërskool vir Mowbray-Observatory en Rondebosch, open die Hoërskool Groote Schuur sy deure in Januarie 1959 in Nuweland. Aangesien Hoërskool Nassau toe in die omgewing van Mowbray en Observatory moes bly, rig die onderwysdepartement 'n gebou vir die skool op in Montrealweg, Mowbray. Dit maak dit vir die laerskool moontlik om die hoërskool se ou gebou in Januarie 1962 te betrek.

Die hoof, mnr. Philippus Lourens Steyn Bouwer, was nie baie ingenome met die toestand van die ou hoërskool se terrein nie en skryf op 23 Augustus 1962 aan die Provinsiale Sekretaris in Kaapstad dat sy skool vanaf 1934 tot 1961 in Observatory was en dat hulle amper 300 bome aangeplant het. Hy versoek daarom bome van die departement ná hy reeds vertoë tot die stadsraad, skoolraad en departement van openbare werke gerig het. Op 24 September 1962 laat die provinsiale administrasie weet dat ook hulle nie bome kan voorsien nie.

Leerdertal

• 1933: 365 (Afrikaanse leerders aan dubbelmedium Rochester Road Public School)
• 1936: 509
• 1944: 410
• 1947: 359
• 1948: 342
• 1949: 354
• 1950: 343
• 1951: 335
• 1952: 330
• 1959: 328 (Van 1953 af staan laerskole hulle st. 6-leerders aan hoërskole af)

Sluiting

Die laerskool het nog 'n jaar lank ná die hoërskool se amalgamering met Hoërskool Groote Schuur bly voortbestaan, want begin 1979 het die leerlinge by die Laerskool Groote Schuur ingeskakel. Sy gebou huisves deesdae die Thandokhulu High School.

Bronne

• 'n Oudleerder se navorsing oor die skole se geskiedenis.
• ^{[dooie skakel} Die geskiedenis van Laerskool Koeberg]