Langalibalele-rebellie

Die Langalibalele-opstand van 1873 was 'n rebellie van die Hlubi-clan teen die koloniale bewind in Natal.

Langalibalele

Die Hlubi-sibbe was 'n Nguni-stamgroep wat in die middel van die 19de eeu nog min of meer 'n onafhanklike bestaan gevoer het. Hulle het in die omgewing van Utrecht, tussen die Bloedrivier en die Buffelsrivier, gewoon. In 1836 het die kragtigste reënmaker in die streek, die agttienjarige Langalibalele ('n naam met die betekenis van “die son is kokend warm”), hul hoofman geword. Mpande, die Zoeloe-koning, het in 1848 met 'n sterk leër bewapen met vuurwapens teen die Hlubi opgetrek. Gevolglik vlug die Hlubi-groep uit Zoeloeland na die omgewing van die Kliprivier in Natal. Die Natalse koloniale regering wou die Hlubi gebruik as 'n buffer tussen die stropersbendes van die Boesmans en die blanke koloniste en verskuif daarom die clan van 'n 7 000 siele na die gebied by die oorsprong van die Boesmansrivier, tussen Champagne Castle, Cathkinpiek en Giant's Castle. Hierdie streek was oos van die Drakensberge en wes van die huidige Estcourtin die Thukela-distrik.

Oorsake

Groot getalle mans van baie stamme in Suider-Afrika is as arbeiders na die diamantvelde van Griekwaland-Wes (Kimberley) gelok. Dikwels het hulle vuurwapens as betaling vir hul arbeid ontvang. Met die Natalse koloniale regering het dit destyds finansieel nie te goed gegaan nie en het daarom allerhande belastings gehef. Boonop is die mans opgeroep om militêre diens te doen. Toe kom die regering ook nog met die eis dat alle vuurwapens geregistreer moet word. Stadig het al hierdie maatreëls die gesag van die stamkapteins ondermyn. Langalibalele verset hom teen die regering se eis van vuurwapenregistrasie, want hy beskou dit as 'n truuk om sy mense te ontwapen. Hy het hom goed herinner hoe sy sibbe 25 jaar tevore deur Mpande se leër met vuurwapens aangeval en verdryf is. Gevolglik word Langalibalele gedagvaar om in persoon voor die hof te verskyn. Hy weier, want met sy kennis van die stamtradisie en die gewoontereg vermoed hy dat hy gevang en vermoor kan word. Deur 'n hele reeks sulke misverstande versleg die verhouding met die koloniale regering. Die inkonsekwente beleid in die verskillende Britse kolonies teenoor die inheemse bevolking het verder tot die onsekerhede bygedra en verhoudinge verder bemoeilik.

Rebellie

Uit vrees vir 'n algemene opstand het die Natalse regering drasties teen Langalibalele en sy ondersteueners opgetree. In Oktober 1873 trek 'n 200 soldate, 300 blanke vrywilligers en 6 000 swart lojaliste, insluitende die Natalse luitenant-goewerneur sir Benjamin Pine en sir Theophilus Shepstone, met twee kanonne na die onrusgebied. Langalibalele, sy krygers en hul beeste trek daarop met die Boesmanskloofpas (teenswoordig bekend as die Langalibalele-pas) die Drakensberge in en lok so die invalsmag onder maj. Anthony Durford agter hulle aan die klowe in. Hierdie trek van Langalibalele oor die landsgrens is deur die regering as 'n daad van afskeiding en dus verraad beskou. Onbekende terrein, ongeoefende vrywilligers, onervare koloniale soldate en die digte mis het veroorsaak dat Durnford se mag hul rigting verloor, moedeloos en uitgeput raak en honger ly. Boonop het Durnford gewond geraak. Boonop sneuwel drie lede van die Natal Carbineers en twee Zoeloe-verkenners. Paniek grensende aan muitery het onder die koloniale mag losgebars. Ten spyte van hul verouderde vuurwapens en dat hulle swak skuts was, tree die Hlubi as die wenners uit die stryd. Langalibalele en sy krygers trek hulle daarna terug in Basoetoland (Lesotho). Op 5 November is Durnford en sy mag weer terug in hul basis by Nottingham Road. Die Natalse regering kondig op 11 November krygswet af. In 'n weerwraakaksie val die koloniale mag die Hlubi-nedersetting aan en vermoor 150 mans, vroue en kinders. Langalibalele is as stamhoof ontsetel, die stam is ontbind en hul land en vee gekonfiskeer. Op 11 Desember het die Basoeto-hoofman Molapo vir Langalibalele en vyf van sy seuns naby Leribe laat aankeer en hulle is in kettings aan die koloniale owerheid uitgelewer.

Hofsaak

Die saak teen Langalibalele het op 16 Januarie 1874 begin. In die 19de eeu het Natal twee regstelsels gehad, naamlik 'n Westerse en die inheemse gewoontereg. 'n Spesiale hof waarin die stamreg sou geld, is vir hierdie saak saamgestel. Pine en Shepstone was die voorsittende beamptes en die aanklaers. Verder het die hof bestaan uit drie magistrate en ses stamkapteins. Langalibalele is slegs beperkte regsverteenwoordiging gegun, geen kruisondervraging is toegelaat nie en teen die uitspraak kon geen appél aangeteken word nie. Langalibalele is tot lewenslange verbanning na Robbeneiland veroordeel. Dit maak hom een van die eerste swart aktiviste wat op Robbeneiland gehuisves is. Van sy volgelinge is ook swaar gestraf. Deur die bemoeienis van die regering in Londen en veral van biskop Colenso is Langalibalele in Januarie 1875 in huisarres geplaas op die plaas Uitvlugt by Oude Molen, by die huidige Mowbray in Kaapstad. Hier het enkele van sy familielede by hom kom woon. Twaalf jaar later is hy begenadig en is hy terug na Pietermaritzburg. Hier is hy in 1889 in die Swartkopwoonbuurt oorlede. Die ligging van sy graf by Giant's Castle is geheim gehou. Eers in 1950 het sy familie die juiste ligging daarvan bekendgemaak en jare later het Nelson Mandela 'n krans op die graf gelê.

Gevolge

Die hele verhoor van Langalibalele en sy volgelinge het geweldige kritiek ontlok. In die hele Suider-Afrika is die saak bespreek. Alhoewel dit die bedoeling was om stamreg te laat geld, is die Afrika-tradisies juis nie in ag geneem nie. Swartmense het hul repsek vir die blanke se administrasie verloor en dit het tot verdere onrus en opstande gelei. Die hof is beskryf as 'n boendoehof, daar is beweer dat daar verskeie ongeoorloofde regsprosedures was en dat dit 'n bespotting van die regstelsel gemaak het. Dr. John William Colenso, die omstrede Anglikaanse biskop van Natal (en kenner van die Zoeloe-taal) het 'n afvaardiging na Engeland gelei om die onregverdige verhoor, swaar vonnis en behandeling van Langalibalele onder die politici se aandag te bring. Dit het groot opskudding in die Britse politiek veroorsaak. In die Kaapkolonie het John X. Merriman hom ook skerp uitgelaat oor die onwettige verhoor en growwe rassevooroordeel in die saak. Geen blanke sou, volgens Merriman, so streng gevonnis wees nie. Die gevolg hiervan was dat Pine op 1 April 1875 as luitenant-goewerneur van Natal ontslaan en Shepstone van sy regterlike mag gestroop is. Lord Carnarvon, die Britse minister van kolonies, het nou besef dat Shepstone se beleid om swartmense nie te verwesters nie, maar hulle deur middel van hulle kapteins beklee met onbeperkte mag te regeer, nie meer wenslik was nie. Carnarvon en ander Britse politici het beweer dat die enigste haalbare oplossing van die probleem op daardie stadium was om 'n eenvormige beleid teenoor al die inheemse volkere in al die gebiede in Suider-Afrika te voer. Dit kon egter alleen verkry word as al die kolonies tot 'n konfederasie toetree.

Bibliografie

Davenport, T.R.H.: South Africa – a modern history. Johannesburg: MacMillan, 1977. ISBN 0-86954-028-9
Derwent, Sue: KwaZulu-Natal Heritage Sites – a guide to some great places. Claremont: David Philip Publishers, 2006. ISBN 0-86486-653-4
Saks, David: Durnford, 'Long Belly' and the Farce at the Pass. Military History Journal, deel 14, nr. 2, Desember 2007 (op internet)
Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 6. Kaapstad: Nasou, 1972 . ISBN 0-625-00322-5