Langlaagte
Langlaagte is een van die plase waarop die Witwatersrand aangelê is, maar dis veral van belang omdat dit hier was dat Suid-Afrika se goudmynbedryf begin het met die ontdekking deur die Australiese myner George Harrison van die gouddraende konglomeraat, wat daarna geblyk het die hoofrif van die Witwatersrand te wees.
Langlaagte is ook die naam van ’n voorstad 5 km wes van die stadsaal. In die middel van die 20ste eeu was dit 'n oorwegend Afrikaanssprekende gebied. In 1934 was hier byvoorbeeld net 26 Afrikaanssprekende munisipale kiesers, maar 333 Engelssprekend. Teen 1949 het die Afrikaanse kiesers toegeneem tot 584 en die Engelse afgeneem tot 201. Teen 1961 was die getalle 742 Afrikaans en 288 Engeks. Die aanliggende Paarlshoop was selfs meer oorwegend Afrikaans, want teen 1961 was net 29 van die kiesers Engelssprekend, maar 461 Afrikaanssprekend.
Vir sensusdoeleindes word die voorstad Langlaagte saam met Paarlshoop gegroepeer onder daardie voorstad se naam. Langlaagte-Noord word wel afsonderlik erken. Die voorstad Langlaagte is noordwes van Booysens Reserve en oos van Industria en Riverlea. In die ooste grens Langlaagte aan Paarlshoop en Homestead Park, wat op sy beurt grens aan Mayfair, wat in 1896 op die plaas aangelê is. Benewens dié voorstede is Crosby deels op Langlaagte aangelê en deels op die plaas Middelfontein. Die plase waaraan Langlaagte gegrens het, was in die noordweste Waterval, in die noorde Middelfontein en Braamfontein, in die ooste Turffontein, in die suide Mooifontein en in die ooste Klein-Paardekraal.
Die hoofrif strek van Randfontein in die weste tot by Springs in die ooste met Langlaagte min of meer in die middel. Al die gouddorpe en -stede lê op dié lyn.
Langlaagte was ook die naam van die kinderhuis wat ds. Abraham Kriel van die NG gemeente Langlaagte ná die Tweede Vryheidsoorlog vir die versorging van oorlogswese begin het, maar dit is later ter nagedagtenis aan hom tot die Abraham Kriel-kinderhuis herdoop. Die kampus is in Maraisstraat, Paarlshoop, oorkant die gewese NG kerk.
Agtergrond wysig
Tydens die aanvanklike vestiging van Voortrekkers uit die Kaapkolonie in Transvaal is mans bo 16 toegelaat om by die owerheid om twee plase van hul keuse aansoek te doen. Die baie spruite en vrugbare grond het die aanlê van plase op die Witwatersrand aanloklik gemaak vir dié nedersetters, maar weens die koue winters waartydens die gras doodgeryp het, het die gebruik bestaan om ’n tweede plaas in die warmer streke uit te soek. So het die meeste Boere teen die 1880's elk twee plase besit: ’n somerplaas op die hoëveld (Witwatersrand) en ’n winterplaas in die laeveld.
Met die uitsoek van plase op die Rand het die Boere net belanggestel in die landbouwaarde van die grond aangesien hulle onbewus was van die enorme ondergrondse rykdom. Volgens oorlewering was daar gevalle dat plase op die Rand voor 1886 vir ’n span osse of ’n ossewa verruil is. Tog het die waarde van die grond vanaf omstreeks 1883 vermeerder, waarskynlik omdat die gemeenskap op die Witwatersrand toe reeds sterk bewus was van die moontlike aanwesigheid van goudrykdomme.
Weens onderverdeling van die plase en die groot families wat daarop gewoon het, is die Rand reeds etlike jare voor die ontdekking van die dagsoom betreklik dig bewoon. In Julie 1875 was daar byvoorbeeld 281 burgers in die wyk Witwatersrand (distrik Pretoria) en minstens 200 in die wyk Kliprivier (distrik Heidelberg); dus sowat 500 burgers en hul afhanklikes in ’n tyd toe gesinne dikwels uit agt of meer kinders bestaan het en in sommige gevalle bejaarde ouers ook op die plaas gewoon het in 'n tyd toe ouetehuise ongekend was.
Geskiedenis van Langlaagte wysig
Met die ontdekking van die hoofgoudrif in 1886 is alle aandag op die plaas Langlaagte gevestig, maar groot verwarring het gaandeweg oor die eienaarskap van die plaas ontstaan. Die plaas genaamd "Lang Leegte", 2 260 morg 423 vk. roede groot, is op 10 Maart 1859 in die naam van Matthijs Johannes Smit geregistreer. Op 6 Mei 1861 het Smit sy plaas verdeel en die twee helftes onderskeidelik aan Nicolaas Marthinus Prinsloo en G. Engelbrecht verkoop.
Prinsloo het die helfte van sy deel (’n kwart van die oorspronklike plaas, of 589 morg 346 vk. roede) op 25 Julie 1865 aan Christiaan Lourens Dreyer verkoop vir 500 ryksdaalders. Op 6 April 1874 het Gerhardus Cornelis Oosthuizen hierdie gedeelte by Dreyer vir £100 gekoop. Op hierdie gedeelte van G.C. Oosthuizen is die hoofrif in Junie 1886 ontdek is.
Op 7 Mei 1880 het N.M. Prinsloo sy orige kwartgedeelte van Langlaagte (589 morg 347 vk. roede) vir £345 aan Johannes Petrus van der Merwe verkoop. Hierdie gedeelte het Johannes Jacobus Petrus Oosthuizen en sy seun Jan Hendrik Oosthuizen as vennote op 3 Maart 1882 vir £540 gekoop. Hoewel die pa 'n tweederde-aandeel en die seun 'n eenderde-aandeel gekoop het, het hulle nie die grond onderling verdeel nie. Binne 'n jaar ná hierdie aankope is J.J.P. Oosthuizen oorlede en op 7 September 1883 is sy vrou, Petronella Francina Oosthuizen, as eksekutrise van die boedel aangestel en het sy saam met haar seun eienares van die plaas geword.
G. Engelbrecht het sy helfte van Langlaagte in twee verdeel. Die een deel is oorgedra aan Lucas Willem Janse van Rensburg en die ander deel aan Hendrik Alberts (na wie Albertskroon en Albertsville genoem is).
Op 2 Mei 1867 het Janse van Rensburg sy kwart van Langlaagte aan Pieter Cornelis Oosthuizen verkoop. Ná sy dood is die gedeelte oorgedra aan sy weduwee, Anna Elizabeth (gebore Kok). Op 27 Julie 1875 is sy in gemeenskap van goedere met Matthys Andries de Beer Mulder getroud. Hendrik Abraham Albertse het sy kwartgedeelte van Langlaagte (564 morg) op 4 Maart 1880 vir £550 aan Daniël Olckers verkoop en op 8 Augustus 1883 het Andries Lucas Breedt dit vir £600 gekoop.
Die mynmagnaat J.B. Robinson, wat talle myne hier naby gevestig het, het gedeeltes van die plaas Langlaagte opgekoop. Die Langlaagte-goudmyn, een van die rykste ter wêreld, is in 1945 gelikwideer.
Op 15 September 1914, tydens die Rebellie, is genl. J.H. de la Rey per ongeluk in die omgewing van Langlaagte geskiet deur ’n polisieman wat op die spoor van die Fosterbende was. ’n Gedenkplaat ter herinnering aan dié tragiese gebeurtenis is op die plek aangebring.
Munisipale kiesers wysig
Die voorstede wat op die plaas Langlaagte uitgelê is, was tradisioneel die mees Afrikaanse deel van Johannesburg, soos blyk uit die opgawes van munisipale kiesers vir die jare 1934, 1949 en 1961. (Hurst Hill en gedeeltes van Crosby, Mayfair en Mayfair-Wes is uitgelê op die plaas Middelfontein, maar omdat dié plasie so klein was, word dit vir die doeleindes van dié tabel by Langlaagte ingesluit.)
| 1934 | 1949 | 1961 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Afrikaans | Engels | Afrikaans | Engels | Afrikaans | Engels | |
| Crosby | 1798 | 282 | 2791 | 283 | ||
| Crown Mines | 228 | 640 | 227 | 754 | 450 | 768 |
| Fordsburg | 1032 | 924 | 501 | 390 | 204 | 218 |
| Homestead Park | 69 | 156 | 232 | 238 | ||
| Hurst Hill | 222 | 36 | 467 | 53 | 554 | 76 |
| Langlaagte | 26 | 333 | 584 | 201 | 742 | 288 |
| Mayfair | 1250 | 3912 | 5949 | 4605 | 5510 | 3945 |
| Paarlshoop | 307 | 161 | 614 | 75 | 461 | 29 |
Bronne wysig
- (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
- (en) Potgieter D.J. (editor-in-chief.). 1971. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasou Limited.
- (en) Raper, Peter Edmund. 2004. '’new Dictionary of South African Place Names. Johannesburg & Cape Town: Jonathan Ball Publishers.
- (af) Stals, prof. dr. E.L.P (red.). 1978. Afrikaners in die Goudstad. Deel 1. 1886 - 1924. Kaapstad en Pretoria: HAUM.