NG gemeente Langlaagte

Die NG gemeente Langlaagte (oorspronklik onder die naam Witwatersrand-Wes) was die 28ste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat in die destydse Transvaal gestig is en die tweede in Johannesburg naas die moedergemeente (1887). Die gemeente het veral bekend geraak as die geestelike tuiste van die Langlaagte-weeshuis, later genoem die Abraham Kriel-kinderhuis na ds. Abraham Kriel, wat dié inrigting begin het toe hy leraar van Langlaagte was.

Die plaas Langlaagte ten tyde van die ontdekking van die hoofrif wat van oos na wes onderdeur die Witwatersrand loop.

'n Sondagskoolkonferensie op Langlaagte, 1905.

Die NG gemeente Langlaagte was sowat 104 jaar oud toe dit in 1996/'7 by die NG gemeente Vergesig (gehuisves in Brixton se kerkgebou) ingelyf is. Fordsburg, waarvan die naam uiteindelik Goudstad geword het, is reeds in 1988 by Langlaagte ingelyf. Dié gemeente het 'n kort rukkie as Goudlaagte bekendgestaan, maar tot en met inlywing by Vergesig was dit weer Langlaagte.

Die ontdekking van goud

Die eerste toestroming van mense na die mynkamp Johannesburg, wat Kaapstad binne 10 jaar ná sy ontstaan in 1886 as die grootste stad in die latere Suid-Afrika sou verbysteek, het gevolg op die ontdekking van 'n dagsoom met gouddraende erts op die plaas Langlaagte, waarop die dorpie met dieselfde naam ontwikkel het en wat later die voorstad Langlaagte sou word. Kort nadat die hoofrif ontdek is, is vasgestel dat dit deur Langlaagte byna 50 km na die ooste en weste strek.

Vroeër was die algemene opvatting dat dit die Australiese rondreisende prospekteerder George Harrison was wat op 'n Sondag in Maart 1886 op 'n rotsagtige uitsteeksel van die hoofrif afgekom het op die plaas Langlaagte van die weduwee van Gerhardus Cornelis Oosthuizen. Volgens oorlewering het Harrison sy ontdekkerskleim vir ongeveer R20 verkoop.^[1]

'n Staatsondersoekkomitee het egter in 1941, ná die aanhoor van breedvoerige getuienis, besluit dat dié eer P.J. Marais toekom. Nog twee aanspraakmakers op die ontdekking van die hoofrif op Langlaagte is Hermanus Johannes van Staden, skoonseun van Oosthuizen, en ene Peter Bernardus de Ville.^[2]

Reeds 34 jaar vantevore, in 1852, het J.H. Davis die eerste goud aan die Witwatersrand op 'n plaas naby Krugersdorp ontdek, maar die regering van die ZAR het hom gedwing om stil te bly daaroor. Eers in 1886 was dit duidelik dat hierdie vonds die hoofgoudrif van die Witwatersrand was. Drie gedeeltes van die plaas Langlaagte was in Oosthuizen se besit. Die gedeeltes is uitgekoop deur president Paul Kruger vir dorpstigting en die toekenning van mineraleregte aan prospekteerders of myners.^[3]

Die dorp Johannesburg het egter ontwikkel op die plaas Randjeslaagte, van waar dit in alle rigtings uitgestrek het.^[4] Die dorp is genoem na Johann Rissik, waarnemende landmeter-generaal, en Johannes Pieter Meyer, veldkornet van die wyk.

Aanloop tot Langlaagte se stigting

Voor die Johannesburgse moedergemeente in 1887 gestig is, skaars 18 maande nadat goud ontdek is op Langlaagte, was die landelike gebied deel van die NG gemeente Heidelberg. Landbouers uit die Kaap, wat daarvaan af weggetrek het om onder die Britse bewind uit te kom, het al in die dekade na 1840 op die Hoëveld begin aankom. Maar dit was die kerkraad van die NG gemeente Dutoitspan wat onder leiding van ds. Abraham Kriel die eerste stap gedoen het tot gereelde bearbeiding van die goudveld deur hulle hulpprediker, prop. J.N. Martins, af te staan om die evangelie aan die lidmate op die Rand te verkondig.

Die goudstormloop het mense uit alle wêrelddele na die Rand gebring. Sover vasgestel kon word, het ds. S.J. du Toit, destydse superintendent-generaal van onderwys in die Zuid-Afrikaansche Republiek, die eerste NG diens in Johannesburg gehou. Dit was 'n opelugdiens op 'n Sondag teen die middel van 1886 in die skaduwee van 'n wilgerboom naby die terrein waarop Langlaagte se latere kerkgebou en die Abraham Kriel-kinderhuis gebou is. Sy teks het uit Genesis 2:12 gekom: "En die goud van die land is goed."

Onder die intrekkers op die Rand was ook lidmate van die NG Kerk, wat hulle veral in groot getalle aan die westekant van die teenswoordige middestad gevestig het in wat destyds as die "Dip" bekend gestaan het. Dit was die minder gegoede buurte van Langlaagte, Fordsburg en Vrededorp, wat lank die enigste deel van die ontluikende stad was waar Afrikaners plek-plek in die meerderheid was. Die meer gegoede noordelike (Parktown, Houghton ens.) en noordoostelike voorstede (Observatory, Orange Grove ens.) was nog altyd amper uitsluitlik Engels, terwyl Afrikaners, namate hulle ekonomiese posisie verbeter het, hulle later jare ook in groot getalle in die noordwestelike dele (Melville, Westdene, Aucklandpark, Northcliff, Linden, Randburg en omstreke) gaan vestig het. In 'n mindere mate as in die "Dip" het Afrikaners ook gaan woon in die omgewing van Jeppestown, onmiddellik oos van die middestad. In 'n stadium was daar byvoorbeeld binne 'n smal strook wat 8 km wes van die middestad gestrek het, 14 NG gemeentes, maar oor dieselfde afstand na die ooste net vyf.

Stigting van Langlaagte-gemeente

Met die toestroming van Afrikaners na die westekant van die goudveld, het daardie deel van die Johannesburgse gemeente te groot geraak en is die wyke Witwatersrand-Wes op Saterdag 15 Oktober 1892 van die moedergemeente afgestig. Dit het oorspronklik uit vier dorpies bestaan, waarin later jare tallose dogtergemeentes afgestig is, naamlik Langlaagte, Maraisburg, Fordsburg en Florida. Die stigtingsvergadering moes besluit waar die middelpunt van die nuwe gemeente sou wees. Lidmate het op Langlaagte besluit en ook dat die pastorie daar sou staan,^[5] hoewel 'n ander bron^[6] dit wil hê dat die eerste kerkgebou in Fordsburg gebou en, twee maande nadat dit voltooi is, vernietig is toe treinwaens vol dinamiet onderweg na Braamfontein ontplof het. (Fordsburg het in 1896 'n selfstandige gemeente geword.)

Ds. Abraham Kriel, leraar van Dutoitspan het die beroep na die gemeente aanvaar en is op 2 Junie 1893 as eerste leraar bevestig. Die uitgestrekte gemeente het 'n gebied beslaan van die Vaalrivier in die suide tot teenaan die Jukskeirivier in die noorde en Roodepoort in die weste. Ds. Kriel moes met sy karretjie en een perd baie aktief bly om die hele gemeente te bearbei. Die gees in die gemeente was nog dié van 'n mynkamp. So skryf die skriba van die kerkraad op 'n keer aan die kommandant van polisie en bedank hom vir die bewaring van stilte en orde tydens die eredienste op Sondae.

Geboue

Die kerkgebou, begin 2018.

Die eerste kerkgebou was van hout en sink, maar dit het nie verhinder dat daar op Sondae onder die geklank van die orrel, wat mev. Kriel bespeel het, lofgesange weerklink het nie.

Op 'n gemeentevergadering gehou op 2 April 1898 besluit lidmate om 'n kerk van 600 sitplekke te bou en die hoeksteen is in Maart 1899 gelê. Die Anglo-Boereoorlog het egter groot vertraging veroorsaak en die kerkgebou kon eers na die oorlog voltooi word. Ds. Kriel het hom uit die staanspoor by die Boerekommando's aangesluit en kon sy werk eers drie jaar later, na die oorlog verby was, hervat. So is die kerkgebou, op die hoek van Kerkplein en Maraisstraat, regoor Abraham Kriel-kindersorg se Langlaagte-kampus, eers op 12 Desember 1902 ingewy.

Langlaagte-weeshuis

Die nagenoeg 12 000 oorlogswesies het ds. Kriel so diep geraak dat hy eers 'n klompie oorlogswesies in die pastorie opgeneem het en daarna die Langlaagte-weeshuis op 4 September 1902 met sewe kinders geopen het. Voor die einde van daardie eerste jaar was daar 92 en teen September 1903 reeds 245. Hy het egter sedert sy bevestiging in Langlaagte gehelp met die versorging van wees- en hawelose kinders. Mej. Maria Kloppers, 'n Bolandse maatskaplike werkster van die Vrouesendingbond, het hom van 1896 af bygestaan en was uit die staanspoor betrokke by die weeshuis.

Benewens op Langlaagte, het ds. J.M. Louw van Boksburg en ds. A.P. Burger van Middelburg, Transvaal onderskeidelik in Oktober en November 1902 ook weeshuise gestig. Die weeshuis op Boksburg is in 1904 en dié op Middelburg in 1908 by Langlaagte ingelyf. Onder ds. Kriel en mej. Kloppers se leiding het die weeshuis meer en meer erwe en in 1913 selfs twee plase aangekoop. Die kinderhuis het geen vaste inkomste gehad nie, maar kon deurentyd kop bo water hou en die nodige middele kry, soos ds. Kriel dit gestel het, "in antwoord op gebede".^[7] Aan dr. William Nicol, van 1913 tot 1938 leraar van Johannesburg-Oos, het ds. Kriel op 'n keer gesê: "Ek dank die Here dat ek gehoorsaam was, maar vol geloof was ek ongetwyfeld nie. Telkens as ek vir myself sê dat ek moet glo, word ek bang. Maar as ek sommer in gehoorsaamheid die oë toemaak en my opdragte aanpak, sorg die Here dat alles regkom." Met sy dood in 1928 was daar meer as 600 kinders in die tehuis, wat toe na die stigter genoem is.

Die hoofkampus is vandag oorkant die kerkgebou geleë, maar ná die samesmelting van die gemeente met NG gemeente Vergesig huisves die geskiedkunidge Langlaagte-kerkgebou die Glory Divine World Ministries.^[8] Ds. Abraham Kriel en sy vrou is albei in die kerkterrein begrawe en 'n gedenksteen met traliewerk daarom is vir hulle opgerig.

Verkoop van die kerkperseel

Omstreeks 2012 het 'n Moslemgroep 'n aanbod aan Brixton Gemeente (die eienaar) gemaak om die kerkperseel te koop, maar dit het uiteindelik weens die optrede van die besetters van die gebou (Glory Divine World Ministries, wat dit by Brixton gehuur het) deur die mat geval. Die eienaars (NG gemeente) is in die media as skurke uitgekryt en daar is doodsdreigemente deur die predikant ontvang wat vanuit die Bybel regverdig is. Die eienaars moes interdikte aanvra om die dreigemente tot 'n einde te bring. Ná 'n 10 jaar lange hofstryd het die gemeente die gebou verkoop aan die huidige eienaars, want om langer met die hofstryd voort te gaan, was nie haalbaar nie.

Ligging

Die kerkgebou, wat die NG gemeente Vergesig (Brixton Kerk) omstreeks 2015 wou verkoop,^[9] en is geleë op die hoek van Kerkplein en Maraisstraat in Paarlshoop.^[10]

Dogtergemeentes

Die volgende gemeentes het regstreeks van die moedergemeente Langlaagte afgestig:

Fordsburg (1896)
Waterval (1921)
Florida (1940)

Enkele leraars

Abraham Kriel, 1893 tot Mei 1917 (emeriteer om voltyds direkteur van kinderhuis te word)
Johannes Albertus Roux Volsteedt, 1905 tot 1906
Dirk Pieter Momberg Olivier, 1918 tot 1921
Jan Hendrik Malan Stofberg, 1920 tot 1926
Johannes Daniël van Niekerk, 25 Junie 1927 tot 1946 (sy eerste gemeente)
Jan Hendrik Petrus van Rooyen, 1946 tot 1959 (emeriteer)
Gabriel Antonie van der Westhuizen, 1960 tot 1965
Pieter Johannes Bloem, 15 Junie 1965 tot 9 November 1969
Christiaan Coenraad Myburgh, 1970 tot 1974
Jacobus Jooste Crous, 17 Januarie 1976 tot 1985
André Gideon Scheepers, 1982 tot 1984
Zacharias Petrus le Roux, 1984 tot 1985
Deon Louw, 2 Februarie 1986 tot 1996 (?)