Lemba
Die Sena, Lemba, Remba, or Mwenye[1] is 'n etniese groep wat inheems is aan Suid-Afrika, Malawi, Mosambiek en Zimbabwe, wie van gemengde Bantoe en Jemeni afkoms is. Binne Suid-Afrika is hulle veral gekonsentreer in die Limpopo en Mpumalanga provinsies.
| Lemba | |
|---|---|
| Totale bevolking: | 70 000+ |
| Belangrike bevolkings in: | Malawi, Mosambiek, Namibië, Suid-Afrika |
| Taal: | Engels, Portugees, Shona en Venda |
| Geloofsoortuiging: | Christendom, Islam en Judaïsme |
| Verwante etniese groepe: | Bantoevolke en Arabiere |
Die woord 'Lemba' het 'n tweeledige betekenis: om reinheid te handhaaf en handel na hul mense te bring. Hierdie omskrywing is kenmerkend van die BaLemba, wat ou Joodse tradisies en gebruike beoefen.
Die BaLemba van Suider-Afrika beskou hulle as die ware afstammelinge van koning Salomo. Net soos Jode elders, pas hulle besnydenis toe, hul diere word op die kosjermanier geslag en hulle eet nie varkvleis nie; hul vlag het 'n Ster van Dawid en die Olifant van Juda op en hulle begrawe hul dooies ooreenkomstig Joodse tradisies. Hulle beskou ook die eerste dag van die nuwe maan as heilig en skeer hul hare om dit te gedenk.
Oorsprong
wysig
Volgens hul stamoorlewering, wat paradoksaal en verwarrend is, het 'n klomp Jode Judea verlaat en hulle in Senna (vandaar die BaSena) in Jemen gevestig voordat hulle suidwaarts versprei het om hul handelsnetwerke uit te brei. Om onbekende redes het hulle in twee groepe verdeel nadat hulle op die vasteland van Afrika aangekom het: Party het hulle in Ethiopië gevestig (die Falasja) en die ander het verder suidwaarts na Kenia en Tanzanië getrek.
Die BaLemba het dus verwant geraak aan ander Afrika- en Semitiese oorblyfselgroepe regoor Afrika, soos die Luba (van Zambië/Zaïre), Makonde/Makua (van Suidoos-Afrika), Tutsi (in Rwanda), Abajudaya (van Uganda) en Bakari (van Mosambiek). Hulle het verskeie nedersettings langs die oostelike kuslyn van Suider-Afrika gestig en hulle in Chiramba, Gokomere en Dumbwi gevestig.
Daar word geglo dat die Lemba – as die afstammelinge van die gevolg van die Israelitiese koning Salomo – na Ofir (Zimbabwe) gereis het op soek na goud. Die BaLemba beweer dat toe Salomo teruggekeer het, van sy manne agtergebly het en die Afrikane geleer het om "Mwali", 'n enkele God, te dien en hul tradisies regdeur die streek versprei het. Dit was egter die Mbelengwa-gemeenskap in Zimbabwe wat afgedaal het na die Limpopo-vallei (Vhembe) en kopererts ("musina" genoem) in die distrik Messina in die Limpopo-provinsie (voorheen Noordelike Provinsie) van Suid-Afrika ontdek het. Vandaar het hulle verder suid versprei. Vandag word oorblyfsels van hulle in Zululand, Sekoekoeniland, Rustenburg, Pretoria en Potgietersrus aangetref. Hulle het selfs Botswana binnegedring, maar hulle hoofsaaklik in die Soutpansberg van die Limpopo-provinsie gevestig.
Godsdienstige praktyke
wysigToe die BaLemba in Sentraal-Afrika aangekom het, het hulle reeds 'n godsdiensstelsel gehad wat die Opperwese erken het wat hulle van Judea na Senna gelei het en wat hulle later "Mwali we Denga" (die God van die Hemel) genoem het. Hulle het in Mwali geglo as die God wat reën, kinders en oeste bring – en gehoorsaam moes word. Mwali was die oorsprong van alle goeie wette en orde. Baie van hul godsdienstige praktyke hou verband met offerandes van vee en die eerste vrugte van die land aan Mwali, reënmaakseremonies en divinasie (toekomsvoorspelling).
Die BaLemba is baie godsdienstig, aangesien die Ou Testament in hul harte geskryf en diep in hul bloed gewortel is. Hulle weier om vark, haas, konyn, aasvreters en skublose vis te eet, net soos daar in Levitikus 11 bepaal word. Diere wat vir verbruik bedoel is, word altyd op die kosjermanier deur bloeding doodgemaak.
Die BaLemba se verering van die Joodse maandsiklus word beklemtoon deur hul vermoë om die vroeë aankoms van die maan te bepaal deur die refleksie daarvan in 'n spesiaalgemaakte gryskleurige kleibak waar te neem. Hierdie voorspellingsbakke is voorheen in Wes-Afrika (en ander dele van Afrika) gebruik en word vandag nog onder die Vendas aangetref. Die nuwemaanseremonie is heilig en alle mans skeer hul hoofde kaal om dit te gedenk.
Genetika
wysigDie openbare soeklig het op die BaLemba geval nadat genetiese toetse wat in 1997 deur die Suid-Afrikaanse Instituut vir Mediese Navorsing gedoen is, na bewering met die BaLemba se oorlewerings en aansprake op Joodse afstamming ooreengestem het. Deskundiges van die Universiteit van die Witwatersrand het die merkwaardige waarneming gedoen dat die Y-chromosoom wat by 50% van Lemba-mans aangetref word, identies is met die unieke genetiese veranderings wat aangetref word by Joodse gemeenskappe wat regoor die wêreld versprei is.[2]
'n Span genetici het daarna ontdek dat Lemba-mans 'n DNS-opeenvolging het wat eiesoortig is aan die Cohanim, 'n erflike groep Joodse priesters. Dié priesters verskil van rabbi's en vervul sekere rituele rolle. Die ontdekking van die gemeenskaplike DNS-opeenvolging het gespruit uit navorsing na die Joodse tradisie dat priesters die afstammelinge van Aäron, Moses se ouer broer, is.
'n Ontleding van die manlike Y-chromosoom toon dat 'n bepaalde patroon van DNS-veranderings meer algemeen onder Cohanim-priesters as onder nie-geestelike Jode is. Deur die priesterdom te bestudeer, kon genetici Joodse van nie-Joodse bevolkings onderskei. Anders as ander chromosome, bly die genetiese materiaal van die Y-chromosoom min of meer onveranderd van geslag tot geslag, wat dit 'n nuttige werktuig in die ontdekking en bevestiging van oorerflikheid maak.
Die genetici het 'n bepaalde stel genetiese mutasies gevind wat sterk met die priesterlike kaste vereenselwig word, nie so algemeen onder nie-geestelike Jode is nie en baie seldsaam by nie-Joodse bevolkings voorkom. Daarna is DNS-monsters van die BaLemba in Afrika geneem.
Navorsing het getoon dat die verhouding BaLemba-mans wat die genetiese "handtekening" van die priesters het, soortgelyk is aan dié wat by die groot Joodse bevolkings aangetref word – wat die Lemba-tradisie van Joodse afstamming sterk ondersteun. Verder was die DNS-opeenvolgings veral algemeen by Lemba-mans wat aan die Buba-familiegroep, die senior van hul 12 groepe, behoort. (Die BaLemba van Suid-Afrika en Zimbabwe glo dat 'n man met die naam Buba hulle uit Judea gelei het.)
Latere navorsing het getoon dat Lemba-mans nie aan die "Extended Cohen Modal Haplotype" behoort waaraan Joodse bevolkings behoort nie. Daarom stam Lemba eintlik nie van Jode af nie en het nie voorvaders uit Israel nie. Hulle stam egter wel af van 'n Arabiese bevolking van die Midde-Ooste, waarskynlik van Jemen. Himla Soodyall van die Universiteit van die Witwatersrand het nuwe navorsing gedoen. Soodyall se 2013-studie oor Lemba in Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Geneeskunde het hoër-resolusietoetsing as vorige studies gebruik. Dit wil sê, sy het bykomende genetiese merkers getoets. Hierdie navorser het tot die gevolgtrekking gekom dat die Y-chromosoom van Lemba "nie gebruik kan word om onlangse bewerings van genetiese oorerwing daarvan in Israel te ondersteun nie".[3]
Vandag
wysigDaar woon vandag 70 000 Lemba in Suider-Afrika wat saam met die huidige heersende familiegroepe gekom het en hulle sedertdien hoofsaaklik onder die Vendas in die Limpopo-provinsie gevestig het. Hoewel die Lemba in die verlede die vernaamste metaalsmede van die BaVenda was, het hulle onder die begunstiging en beskerming van die Venda-hoofmanne gewerk. Hulle het in die distrikte Pietersburg (vandag Polokwane), Tzaneen en Louis Trichardt rondgedwaal, die taal van die BaVenda onder wie hulle hulle gevestig het, geleer, en deur endogamie die suiwerheid van hul ras gehandhaaf.
Die Lemba-kultuur was, en is nog in 'n sekere mate, hoogs ontwikkel. Deur handelstasies op te rig waar daar klei van 'n goeie gehalte vir die maak van keramiekpotte was, is die verspreiding van die pottebakkersbedryf ook aangemoedig. Die lede van die koninklike families in Venda het hoë eerbied vir die BaLemba gehad en hierdie eerbied het die lewenswyse in hierdie land deurspek. Hoewel baie Lemba deur Christelike sendelinge beïnvloed is en Christene geword het, vermy die meeste van hulle – anders as Christene elders – die eet van varkvleis. Die Zionist Christian Church in die Limpopoprovinsie is gestig toe die Lemba-hoofman in die gebied suid van Louis Trichardt ingestem het om die nuwe godsdiens van die sendelinge aan te neem.
Verwysings
wysig- ↑ le Roux, Magdel (1997). "AFRICAN" JEWS" FOR JESUS A preliminary investigation into the Semitic origins and missionary initiatives of some Lemba communities in southern Africa". Missionalia. Vol. 25. pp. 493–510.
- ↑ Spurdle, A. B.; Jenkins, T. (November 1996). "The origins of the Lemba 'Black Jews' of southern Africa: evidence from p12F2 and other Y-chromosome markers". American Journal of Human Genetics. 59 (5): 1126–1133. PMID 8900243.
- ↑ Soodyall, Himla (11 Oktober 2013). "Lemba origins revisited: tracing the ancestry of Y chromosomes in South African and Zimbabwean Lemba". South African Medical Journal. 103 (12): 1009–1013. doi:10.7196/samj.7297. PMID 24300649.